100 χρόνια φέτος

από την πρώτη βίωση

του «Κουρμπανιού» στο Καλαμπάκι

Μιλάει στον «Π.Τ.» η πρόεδρος του Μορφωτικού – Πολιτιστικού Συλλόγου Καλαμπακίου κα. Αθανασία Θεοδωρίδου

Του Θανάση Πολυμένη

ΕΚΑΤΟ χρόνια συμπληρώνονται φέτος από την πρώτη βίωση του εθίμου του «κουρμπανιού» στο Καλαμπάκι του Δήμου Δοξάτου Δράμας και οι κάτοικοι της Κοινότητας το γιορτάζουν πλέον με το δέοντα σεβασμό.

Στις φετινές γιορτές, που αναμένεται να προσελκύσουν πλήθος κόσμου, συντελεί και ότι τα δυο προηγούμενα χρόνια υπήρξαν τα γνωστά προβλήματα με την πανδημία, και έτσι φέτος δίνεται ακόμα μεγαλύτερη σημασία.

Ένας άλλος λόγος, είναι επίσης ότι φέτος κλείνουν 100 χρόνια από την πρώτη βίωση του εθίμου στο Καλαμπάκι, από τότε δηλαδή που οι πρώτοι πρόσφυγες εγκαταστάθηκαν στο χωριό από το 1922, την αμέσως επόμενη χρονιά άρχισαν να τηρούν το «Κουρμπάνι».

Το πρόγραμμα των φετινών εκδηλώσεων

Για τις φετινές εκδηλώσεις και την βίωση του εθίμου, μιλάει στον «Πρωινό Τύπο» η κα. Αθανασία Θεοδωρίδου, πρόεδρος του Μορφωτικού – Πολιτιστικού Συλλόγου Καλαμπακίου, που έχει και την όλη ευθύνη της διοργάνωσης.

Αναφερόμενη αρχικά στο πρόγραμμα, εξηγεί ότι την παραμονή του εθίμου, σήμερα, Τρίτη 17 Ιανουαρίου και ώρα 17.30, θα γίνει ο εσπερινός στον Ιερό Ναό Αγίου Γεωργίου στο Καλαμπάκι, όπου θα χοροστατήσει και ο σεβασμιότατος Μητροπολίτης Δράμας κ. Δωρόθεος. Με το πέρας της λειτουργίας του εσπερινού, θα ακολουθήσει και η περιφορά της εικόνας.

Την επομένη 18 Ιανουαρίου και ώρα 07.30, η μέρα θα ξεκινήσει με Θεία λειτουργία όπου και πάλι θα χοροστατήσει ο σεβασμιότατος Μητροπολίτης κ. Δωρόθεος.

Όπως εξηγεί η κα. Θεοδωρίδου, ήδη από την περασμένη Κυριακή 8 Ιανουαρίου, οι άνθρωποι του Συλλόγου και όσοι συμμετέχουν στην βίωση του εθίμου, έχουν γυρίσει πόρτα-πόρτα όλο το χωριό, ώστε να προσφέρει ό,τι μπορεί ο καθένας, προκειμένου να αγοραστούν τα υλικά που χρειάζονται, το κρέας και οτιδήποτε άλλο.

Θα πρέπει να σημειωθεί κατ’ αρχάς, ότι, όλο το έθιμο εξελίσσεται στον αυλόγυρο του Ιερού Ναού, ενώ ήδη όλη την προηγούμενη εβδομάδα, γίνεται η προετοιμασία των καζανιών και του χώρου όπου θα ετοιμαστεί το Κουρμπάνι.

Αναφερόμενη στη  διαδικασία της παραγωγής του «Κουρμπανιού», η κα. Θεοδωρίδου εξηγεί ότι την παραμονή στις 17 Ιανουαρίου, θα ετοιμαστεί θα σπαστεί το σιτάρι για να πάρουν το πλιγούρι που είναι περίπου 300 κιλά και το απόγευμα της ίδιας ημέρας, θα έρθει το κρέας για να μπει στα καζάνια  που θα είναι έτοιμα.

Το απόγευμα της Τρίτης 17 τρέχοντος και μετά την περιφορά της εικόνας, ο Σύλλογος, υπό τη συνοδεία παραδοσιακών οργάνων, θα κάνει το γύρο των μαγαζιών και στις 23.00 το βράδυ, θα ανάψουν τα καζάνια.

Όπως μας λέει η κα. Θεοδωρίδου, θα είναι τέσσερα καζάνια στον εξωτερικό χώρο και άλλα δώδεκα μέσα.

Στην ερώτηση αν φέτος περιμένουν περισσότερο κόσμο από άλλες φορές, η κα. Θεοδωρίδου τονίζει ότι, «ήδη, υπάρχει μεγάλη συμμετοχή και επειδή μεσολάβησαν τα δύο χρόνια της πανδημίας, αλλά και επειδή φέτος κλείνουν 100 χρόνια από το πρώτο Κουρμπάνι στο Καλαμπάκι. Οι πρώτοι πρόσφυγες ήρθαν στο Καλαμπάκι τον Οκτώβριο του 1922 και αμέσως την επόμενη χρονιά, το 1923 άρχισαν να τηρούν το έθιμο».

Όπως διευκρινίζει η ίδια, «όλη τη νύχτα στα καζάνια το κρέας θα βράζει με ανθρώπους να το επιβλέπουν και τα ξημερώματα θα γίνει το ξεψάχνισμα του κρέατος και μετά τη Θεία λειτουργία θα προσφερθεί ο πρώτος μεζές, ενώ στη συνέχεια θα μπει το πλιγούρι στα καζάνια για να βράσει. Το Κουρμπάνι θα προσφερθεί στον κόσμο στις 3 το μεσημέρι».

Ιστορικό του εθίμου

Σύμφωνα με την παράδοση, ο Θεός κάθε χρόνο, το ξημέρωμα της γιορτής του Αγίου Αθανασίου, έστελνε στο προαύλιο του ναού των Κρυονεριτών ένα ελάφι, το οποίο αφού ξεκουραζόταν, «θυσιαζόταν» με την ευλογία του ιερέα νωρίς το πρωί της γιορτής από τους «κουρμπαντζήδες», οι οποίοι το μαγείρευαν και στη συνέχεια το μοίραζαν σε όλους τους κατοίκους.
Μια χρονιά που τα χιόνια ήταν πολλά, το ελάφι άργησε να έρθει και οι «κουρμπαντζήδες» θορυβημένοι από την καθυστέρηση, επέσπευσαν τη θυσία χωρίς να το αφήσουν να ξεκουραστεί, όπως το έθιμο απαιτούσε. Έκτοτε το ελάφι δεν ξαναφάνηκε ίσως γιατί, όπως πίστευαν οι Κρυονερίτες, ο Θεός θύμωσε μαζί τους επειδή δεν τήρησαν τους κανόνες της θυσίας. Από τότε, στη θέση του ελαφιού χρησιμοποιούσαν ταύρο ή αγελάδα.

Το Κουρμπάνι στο Καλαμπάκι
Το έθιμο ήρθε αυτούσιο στο Καλαμπάκι από τους Κρυονερίτες πρόσφυγες και γινόταν κάθε χρόνο με ευθύνη των «κουρμπαντζήδων».  Με τα χρόνια το χωριό μεγάλωνε και οι κάτοικοί του, ανεξάρτητα από την καταγωγή τους, διαφύλαξαν το Κουρμπάνι θεωρώντας το πανηγύρι του Αγίου Αθανασίου το μεγαλύτερο γεγονός στην κοινωνική ζωή του χωριού. Το 1979 ιδρύεται από τους κατοίκους του Καλαμπακίου ο Μορφωτικός Πολιτιστικός Σύλλογος και περνά στα χέρια του η ευθύνη της διάσωσης και διατήρησης των τοπικών εθίμων και παραδόσεων.

Αρχικά συγκροτείται, με την επιμέλεια και συμμετοχή του Μορφωτικού Πολιτιστικού Συλλόγου, επιτροπή Κουρμπανιού. Η συμμετοχή στην ομάδα αυτή είναι εθελοντική και  ελεύθερη -όποιος έχει το μεράκι και την αγάπη για το έθιμο.. Κάθε χρόνο όλο και περισσότερα άτομα συμμετέχουν μικροί και μεγάλοι, παλιοί και νέοι.  Υπάρχουν άνθρωποι που για τριάντα και πλέον χρόνια δίνουν τις μέρες αυτές τον καλύτερο εαυτό τους για να γίνει το έθιμο.

Η προετοιμασία

Πρώτα απ’ όλα πρέπει να ετοιμαστεί ο χώρος που θα γίνει το Κουρμπάνι. Τα καζάνια πλένονται και όσα χρειάζονται γάνωμα γανώνονται, τα φλόγιστρα που θα ανάψουν συντηρούνται και ελέγχονται, ο χώρος καθαρίζεται και ασβεστώνεται, τα ξύλα που χρειάζονται για την φωτιά συγκεντρώνονται, το σπιτάκι που γίνεται το ξεψάχνισμα του κρέατος στήνεται και κάθε λεπτομέρεια ελέγχεται δύο και τρεις φορές ώστε όλα να γίνουν όπως πρέπει. Κάθε εργασία είναι εθελοντική και όλα τα απαραίτητα υλικά προσφέρονται από κατοίκους και επαγγελματίες του Καλαμπακίου.

Η «γύρα» στο χωριό

Οι «κουρμπαντζήδες» και τα μέλη του συλλόγου συγκεντρώνουν από όλους τους κατοίκους προσφορές σε σιτάρι, καλαμπόκι ή χρήματα. Η καθιερωμένη «γύρα» στο χωριό γίνεται συνήθως το πρώτο Σάββατο ή Κυριακή μετά τη γιορτή του Αι-Γιάννη. Το πρωί, συγκεντρώνονται όλοι οι εθελοντές κάθε ηλικίας και ξεκινούν πεζοί, με αγροτικά αυτοκίνητα να τους συνοδεύουν για να φορτώνουν τις προσφορές σε καλαμπόκι.

Με κέφι και χτυπώντας τους τενεκέδες γυρνάνε όλο το χωριό, πόρτα-πόρτα, σε όλα ανεξαιρέτως τα σπίτια ζητώντας τη συνδρομή των κατοίκων για να γίνει το Κουρμπάνι.

Με τα χρήματα που συγκεντρώνονται και την πώληση του καλαμποκιού που προσφέρθηκε αγοράζονται οι αγελάδες που θα χρησιμοποιηθούν. Το στάρι που προσφέρεται θα γίνει πλιγούρι την παραμονή από τους κουρμπαντζήδες για να βράσει με το κρέας. Σήμερα με την αύξηση του πληθυσμού του Καλαμπακίου ένα ζώο δεν είναι αρκετό, γι’ αυτό χρησιμοποιούνται τέσσερα ή και περισσότερα.

Τα ζώα επιλέγονται προσεκτικά με την παρουσία κτηνίατρου και στη συνέχεια οδηγούνται στο σφαγείο. Δείγματα στέλνονται για έγκριση της ποιότητας του κρέατος. Οι μοσχαροκεφαλές δε θα χρησιμοποιηθούν στην παρασκευή του Κουρμπανιού, αλλά θα βγουν σε λαχειοφόρο αγορά από το Σύλλογο την ημέρα του Κουρμπανιού.

Η παραμονή της γιορτής

Την παραμονή της γιορτής, στο προαύλιο της εκκλησίας, ξεκινά από το πρωί η προετοιμασία. Οι ρυθμοί είναι ιλιγγιώδεις γιατί όλα πρέπει να’ ναι στη θέση τους, στην ώρα τους. Ο χώρος ετοιμάζεται, τα καζάνια που έχουν ήδη πλυθεί και γανωθεί παίρνουν τη θέση του πάνω από τα φλόγιστρα, τα ξύλα που θα χρησιμοποιηθούν για τα εξωτερικά καζάνια μπαίνουν στη θέση τους. Αργά το πρωί γίνεται το  σπάσιμο και το «λίχνισμα» του σταριού,  ώστε το πλιγούρι να είναι έτοιμο για να μπει στα καζάνια

Το απόγευμα οι καμπάνες χτυπούν και μετά τον μέγα εσπερινό γίνεται η περιφορά της εικόνας. Την εικόνα, σηκώνουν και πλαισιώνουν τα χορευτικά τμήματα του Μορφωτικού Πολιτιστικού Συλλόγου.

Αμέσως μετά τα μέλη του Δ.Σ. με τη συνοδεία ζουρνάδων γυρνούν την αγορά του Καλαμπακίου και δίνουν έτσι το έναυσμα για το γλέντι που θα διαρκέσει δυο μέρες και θα γεμίσει όλες τις ταβέρνες του Καλαμπακίου με κόσμο που διασκεδάζει. Παράλληλα, οι προετοιμασίες συνεχίζονται.. Αργά το απόγευμα το κρέας τεμαχίζεται και μπαίνει στα καζάνια για να βράσει όλη νύχτα.

Αργά το βράδυ είναι η ώρα «να μπει φωτιά στα καζάνια» και η διαδικασία ξεκινάει…

Η νύχτα και το ξημέρωμα

Η νύχτα είναι μέρα για τους ανθρώπους που δουλεύουν πυρετωδώς στο «Κουρμπάνι». Τα κρέας βράζει όλη νύχτα και οι κουρμπαντζήδες είναι επί ποδός συνέχεια για να φροντίζουν να υπάρχει φωτιά στα καζάνια που βρίσκονται στον εξωτερικό χώρο, να προσέχουν τα  φλόγιστρα, να ξαφρίζουν το κρέας. Όλη νύχτα κυλάει με δουλειά, πειράγματα και κέφι που αποτελεί το κύριο συστατικό της συνταγής για ένα καλό κουρμπάνι. Το ξημέρωμα βρίσκει τους κουρμπαντζήδες να έχουν ολοκληρώσει το βράσιμο του κρέατος.

Τώρα είναι η ώρα για το ξεψάχνισμα, πρέπει δηλαδή, να αφαιρεθούν τα κόκαλα και το λίπος και το κρέας να τεμαχιστεί σε μικρά κομμάτια για να είναι έτοιμο να μοιραστεί ως πρώτος μεζές μετά το πέρας της θείας λειτουργίας. Δουλειά επίπονη και δύσκολη.

Ο ζωμός που έμεινε φιλτράρεται για να είναι καθαρός από μικρά κομματάκια κόκαλου και λίπους και ξαναμπαίνει στα καζάνια για να δεχτεί σε λίγο το πλιγούρι.

Το πρωί της γιορτής

Νωρίς το πρωί οι καμπάνες χτυπούν καλώντας τον κόσμο στη θεία λειτουργία. Αμέσως μετά, καθώς ο κόσμος βγαίνει από την εκκλησία, τα μέλη του Συλλόγου έχουν ετοιμάσει και προσφέρουν σε όλους τον πρώτο μεζέ: λίγο κρέας και ένα ποτηράκι τσίπουρο.

Οι ζουρνάδες αρχίζουν να παίζουν και τα χορευτικά τμήματα του συλλόγου σέρνουν το χορό πάνω στην πλατεία, όπου όλος ο κόσμος θα μπει να χορέψει. Λέγεται μάλιστα, πως όποιος χορέψει εκείνη τη μέρα θα «βγάλει πλιά», θα γεννήσουν δηλαδή οι κότες και τα ζωντανά του.

Το πανηγύρι ξεκίνησε πια, ο κόσμος γλεντάει και όλοι περνούν για έναν καλό μεζέ και τσίπουρο στην υπαίθρια καντίνα που στήνει ο Πολιτιστικός με τους εθελοντές του για να μπορέσει να εξασφαλίσει τα απαραίτητα έσοδα. Μέσα στο κουρμπάνι, τίποτα δεν έχει χαλαρώσει, το πλιγούρι μπαίνει στα καζάνια για να βράσει στο ζωμό του κρέατος και τώρα πια, χρειάζονται χέρια πολλά για να γυρνάνε συνεχώς το πλιγούρι πάνω από τη φωτιά για να μην «πιάσει».

Έξω το γλέντι συνεχίζεται χωρίς σταματημό. Αργά το μεσημέρι, στις 3 η ώρα τα όργανα σταματούν για λίγο. Είναι η στιγμή που ο ιερέας θα ευλογήσει το Κουρμπάνι για να ξεκινήσει το μοίρασμα στους κατοίκους του χωριού και σε όλους τους παρευρισκόμενους.

Ένας, ένας, με υπομονή περνούν από τον προαύλιο χώρο για να πάρουν το κουρμπάνι, κρέας και πλιγούρι. Η διανομή θα συνεχιστεί για ώρες, μέχρι να πάρει και ο τελευταίος, μέχρι να μοιραστεί όλο το κρέας, όλο το πλιγούρι. Τότε μόνο είναι η στιγμή που οι κουρμπαντζήδες θα πάρουν μιαν ανάσα, θα αφεθούν στο γλυκό ήχο του ζουρνά, στο ρυθμικό χτύπημα του νταουλιού…

Το γλέντι θα συνεχιστεί το βράδυ στις ταβέρνες. Ένας Αη Θανάσης ακόμα πήγε καλά. Για τα μέλη του Πολιτιστικού Συλλόγου δεν τέλειωσε ακόμα, θα τελειώσει όταν όλα καθαριστούν και μπουν πάλι στη θέση τους, για να περιμένουν τον επόμενο χρόνο να τιμήσουν τον Άγιο με τον τρόπο που έμαθαν γενιά με γενιά, παππούς με εγγόνι, έτσι όπως πιάνεται το νήμα της ιστορίας, η κλωστή της παράδοσης.

*Ευχαριστούμε την Πρόεδρο του Μορφωτικού – Πολιτιστικού Συλλόγου Καλαμπακίου κα. Αθανασία Θεοδωρίδου για την παραχώρηση του φωτογραφικού υλικού.