1η Οκτωβρίου :

ημέρα  ανακήρυξης  

της Κυπριακής Δημοκρατίας.

Του Ζαχαρία Κύζα*

Η εφημερίδα «ΤΑ ΝΕΑ» με ημερομηνία 16η Αυγούστου 1960 έγραφαν σε ανταπόκριση από την Λευκωσία:

«Από του μεσονυκτίου χθες η Κύπρος απέκτησε την ανεξαρτησίαν της και καταλαμβάνει την θέσιν της εις την οικογένειαν ελεύθερων λαών. Κατόπιν 82 ετών βρετανικής κατοχής και αιώνων ξένης κυριαρχίας, η νήσος ήρχισε χθες διήμερον εορτασμόν της ελευθερίας της και εισέρχεται εις νέον στάδιον εργασίας και αγώνων διά να γευθή τους καρπούς του ελευθέρου πολιτικού βίου.

»Χιλιάδες λαού εξ’ όλης της νήσου κατέκλυσαν την Λευκωσίαν διά να μετάσχουν των εορτών. Το μεσονύχτιον υπεγράφησαν αι συνθήκαι και άλλα έγγραφα, δυνάμει των οποίων η Κύπρος ανακηρύσσεται ανεξάρτητον κράτος».

Με αυτά τα όνειρα και με αυτές τις ελπίδες ξεκινούσε τότε η νεοσύστατη Κυπριακή Δημοκρατία τη ζωή της. Φέτος συμπληρώνονται εξήντα τέσσερα χρόνια από την ίδρυση της Κυπριακής Δημοκρατίας.

Η 1η Οκτωβρίου γιορτάζεται ως η ημέρα ανακήρυξης της Κυπριακής Δημοκρατίας. Η ημέρα αυτή δεν αποτελεί την πραγματική ημέρα ανακήρυξης γιατί η ημερομηνία κατά την οποία άρχισαν να ισχύουν οι συμφωνίες εγκαθίδρυσης της Κυπριακής Δημοκρατίας, ήταν η 16η Αυγούστου του 1960.

Όμως στις 11 Ιουλίου του 1963 το τότε Υπουργικό Συμβούλιο της Κυπριακής Δημοκρατίας, το οποίο αποτελούσαν επτά Ελληνοκύπριοι και τρεις Τουρκοκύπριοι υπουργοί, αποφάσισε να καθιερώσει ως επίσημη ημέρα της Ανεξαρτησίας της Κύπρου την 1η Οκτωβρίου, έτσι ώστε να μπορεί να γιορτάζεται όπως αρμόζει, με όλες τις τιμές και στην παρουσία διεθνών διπλωματικών σωμάτων.

Η Κυπριακή Δημοκρατία, όπως είναι γνωστό γεννήθηκε μέσα από τον τετράχρονο εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα της ΕΟΚΑ 1955-1959 εναντίον της Βρετανικής αποικιοκρατίας με βάση τις συμφωνίες οι οποίες υπογράφηκαν στις 11 και 19 Φεβρουαρίου του 1959 στη Ζυρίχη και το Λονδίνο. Με τις συμφωνίες αυτές εγκαθιδρύθηκε η Κυπριακή Δημοκρατία  μετά από πενταμερείς διασκέψεις στις οποίες συμμετείχαν η Μεγάλη Βρετανία, η Ελλάδα, η  Τουρκία  καθώς και αντιπροσωπείες από την Ελληνοκυπριακή και Τουρκοκυπριακή  Κοινότητα.

Έτσι η Κύπρος ανακηρύχθηκε σε ανεξάρτητο κράτος, στις 16 Αυγούστου 1960, με την  Μεγάλη Βρετανία να εγκαταλείπει την επικυριαρχία της στο νησί, την οποία είχε από το  1878.

Οι συνθήκες Ζυρίχης-Λονδίνου υπήρξαν επιστέγασμα πολύπλοκων διπλωματικών διεργασιών, καθώς και άλλων εξελίξεων και όπως αποδείχθηκε απετέλεσαν τη βάση με την οποία προσδιοριζόταν, δυστυχώς, ένα θολό μέλλον για την Κυπριακή Δημοκρατία. Η χρονική συγκυρία κατά την οποία συνυπογράφηκαν οι συνθήκες αυτές καθόρισαν σε μεγάλο βαθμό και το περιεχόμενο. Οι συνθήκες ήρθαν ως αποτέλεσμα του απελευθερωτικού αγώνα του 1955-1959, στον οποίο οι Ελληνοκύπριοι πολεμούσαν για ένωση με την Ελλάδα αλλά ταυτόχρονα υπήρχε ανοικτή διαμάχη μεταξύ Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων, γιατί οι τουρκοκύπριοι  διαφωνούσαν σε ενδεχόμενη ένωση με την Ελλάδα και απειλούσαν με διχοτόμηση.

Οι  Άγγλοι χρησιμοποιώντας το δόγμα του «διαίρει και βασίλευε» έβαλαν στο παιχνίδι και τους Τουρκοκύπριους με αποτέλεσμα να υπάρχει μια ανοικτή διαμάχη μεταξύ Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων.

Στη διάρκεια του αγώνα της ΕΟΚΑ προτάθηκαν διάφορα σχέδια λύσης αλλά κανένα από αυτά δεν υλοποιήθηκε. Μερικά από αυτά έπεσαν στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων στη διάρκεια του απελευθερωτικού αγώνα της ΕΟΚΑ του 1955-1959, στο δεύτερο μισό της δεκαετίας του1950 όπως:

1. Τριμερής Διάσκεψη του Λονδίνου 29 Αυγούστου 1955, η οποία συγκλήθηκε μετά από πρόταση της Βρετανίας και σ’ αυτή συμμετείχαν Βρετανία, Ελλάδα, Τουρκία. Όπως φαίνεται η Βρετανία κατάφερε και επέβαλε την Τουρκία σαν ισότιμο συνομιλητή στο Κυπριακό.
2. Ένα άλλο σχέδιο που υποβλήθηκε ήταν το σχέδιο του στρατάρχη Χάρντινγκ, κυβερνήτη της Κύπρου την περίοδο 1955-1956. Στη συζήτηση που έγινε ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος ο Γ΄ ζητούσε την αναγνώριση από τη Βρετανική κυβέρνηση του δικαιώματος του κυπριακού λαού για αυτοδιάθεση.

Και αντ’ αυτού οι Βρετανοί έστελλαν στην εξορία τον Αρχιεπίσκοπο Μακάριο Γ΄ στις Σεϋχέλλες την 9η Μαρτίου 1956 μαζί με τον Μητροπολίτη Κυρηνείας Κυπριανό, τον Παπασταύρο Παπαγαθαγγέλου και τον Πολύκαρπο Ιωαννίδη.

3. Ένα τρίτο φιλοτουρκικό σχέδιο που υποβλήθηκε το 1956 ήταν και αυτό το σχέδιο Ράντκλιφ που προέβλεπε μεταξύ άλλων και τη διχοτόμηση του νησιού και διχοτόμηση της νομοθετικής και εκτελεστικής εξουσίας.

Ένα σχέδιο που αποδέχθηκε η Τουρκία αλλά απέρριψε η Ελλάδα.

Αν γινόταν αποδεκτό το σχέδιο Ράντκλιφ σε βάθος χρόνου, θα βλέπαμε και την περίπτωση της αυτοδιάθεσης σύμφωνα με τις δηλώσεις που έκανε στις 19 Δεκεμβρίου του 1956 ο Βρετανός Υπουργός Αποικιών Λένοξ Μπόιντ.

4. Το 1958 κάνει την εμφάνιση του το Σχέδιο Μακμίλλαν, πρωθυπουργού τότε της Μεγάλης Βρετανίας που προνοούσε μεταξύ άλλων τριπλή συγκυριαρχία με επταετή μεταβατική περίοδο. Φυσικά το σχέδιο απορρίφθηκε γιατί καθιστούσε την Τουρκία συγκυρίαρχο στη Κύπρο.

Ώσπου φθάνουμε στο Φεβρουάριο του 1959 και στις συμφωνίες Ζυρίχης – Λονδίνου.

Οι τότε πρωθυπουργοί της Ελλάδας Κωνσταντίνος Καραμανλής και της Τουρκίας Αντνάν Μεντερές συμφώνησαν στη Ζυρίχη σε τέσσερα κείμενα:

1. Βασικά άρθρα του Συντάγματος της Δημοκρατίας της Κύπρου.
2. Συνθήκη Εγγύησης μεταξύ Ελλάδας, Τουρκίας, Βρετανίας και Κύπρου.
3. Συνθήκη Συμμαχίας μεταξύ της Κύπρου, Ελλάδας και Τουρκίας.
4. Συμφωνία Κυριών

Και σε οκτώ μέρες ξανασυναντήθηκαν στο Λονδίνο, όπου κατόπιν πιέσεων και ενώ ο Μακάριος ήταν αρνητικός και ζητούσε προθεσμία για να αποφασίσει αφού συσκεφθεί με την πολυμελή συνοδεία του στο τέλος κατέληξαν στο «μη χείρον βέλτιστον».

Γι αλλού ξεκινήσαμε και αλλού καταλήξαμε, θα πει μετά από χρόνια κάποιος από αυτούς που συμμετείχαν στη υπογραφή των συμφωνιών. Ξεκινήσαμε για ΕΝΩΣΗ της Κύπρου με την Ελλάδα και καταλήξαμε σε ένα ανεξάρτητο (;) κράτος. Και έτσι επετεύχθη η υπογραφή των Συμφωνιών Ζυρίχης – Λονδίνου το Φεβρουάριο του 1959, που ήταν επιστέγασμα πολύπλοκων διπλωματικών διεργασιών.

Τι προέβλεπαν όμως οι  Συμφωνίες Ζυρίχης – Λονδίνου (1959);

Η Κύπρος ανακηρύσσεται ανεξάρτητη Δημοκρατία με σημαία με ουδέτερο χρώμα.

με επίσημες γλώσσες του κράτους την Ελληνική, την Τουρκική και την Αγγλική.

Πολίτευμα: Προεδρική Δημοκρατία με Έλληνα Πρόεδρο και Τούρκο Αντιπρόεδρο και Υπουργικό Συμβούλιο που αποτελείται από επτά (07) Έλληνες και τρεις (03) Τούρκους Υπουργούς.

Ένα από τα υπουργεία Εξωτερικών, Αμύνης και Οικονομικών θα έπρεπε να κατέχεται από Τούρκο.

Ο  Πρόεδρος και ο Αντιπρόεδρος: έχουν χωριστά και από κοινού το δικαίωμα «οριστικής» αρνησικυρίας (βέτο)επί των αποφάσεων του υπουργικού Συμβουλίου.

Κάθε κοινότητα θα είχε τη δική της «κοινοτική Βουλή».

Χωριστοί δήμοι στις 5 κυριότερες πόλεις με μια συντονιστική επιτροπή.

Αναλογία στη δημόσια υπηρεσία: 70% Έλληνες, 30% Τούρκοι και στο Στρατό των 2000 ανδρών η αναλογία είναι 60% Έλληνες και 40% Τούρκοι. Στην Χωροφυλακή και την Αστυνομία η αναλογία είναι 70% Έλληνες και 30% Τούρκοι.

Όμως τα μειονεκτήματα των συμφωνιών Ζυρίχης – Λονδίνου ήταν πολλά γιατί υπήρχε

ένας δυσανάλογος συνεταιρισμός Ελλήνων και Τούρκων σε σχέση με την πληθυσμιακή τους αναλογία (82% Ελληνοκύπριοι και 18% Τουρκοκύπριοι)

Τουρκοκύπριοι: 30% στη Βουλή, το Υπουργικό Συμβούλιο και τη Δημόσια Υπηρεσία, 40% στο Στρατό και την Αστυνομία.

Ο Έλληνας Πρόεδρος και ο Τούρκος Αντιπρόεδρος είχαν το δικαίωμα veto (αρνησικυρίας) για πολιτικά, οικονομικά και αμυντικά ζητήματα.

Υπήρχε  διαχωρισμός των Δημαρχείων στις κυριότερες πόλεις.

Χωριστή ψηφοφορία και πλειοψηφία των βουλευτών κάθε κοινότητας στη Βουλή για την ψήφιση του Προϋπολογισμού του κράτους.

Δύο Κοινοτικές Συνελεύσεις (μια Ελληνική και μια Τουρκική), με αρμοδιότητες σε θρησκευτικά, εκπαιδευτικά και πολιτιστικά θέματα της Κοινότητάς τους.

Εγκατάσταση στην Κύπρο ελληνικής στρατιωτικής δύναμης  της ΕΛΔΥΚ από 950 άνδρες  και τούρκικης της ΤΟΥΡΔΥΚ από 650 άνδρες.

Διατήρηση κυρίαρχων Βρετανικών στρατιωτικών βάσεων.

Έτσι δημιουργήθηκε ένα κράτος που η ασφάλεια εξαρτιόταν από την συνθήκη εγγυήσεως από τρεις άλλες χώρες σύμφωνα με τη συνθήκη εγγυήσεως που υπογράφηκε.

Με βάση τις πρόνοιες του συντάγματος, φάνηκε από την αρχή ότι ήταν δυσλειτουργικό και πολλές αποφάσεις της Ελληνοκυπριακής πλευράς προσέκρουαν σε αυτές της τουρκοκυπριακής και αντίστροφα.

Οι διαμάχες και οι προστριβές δεν άργησαν να κάνουν την εμφάνιση τους, καθώς οι διαφωνίες διαδέχονταν η μια την άλλη.

Αποτέλεσμα ήταν οι δυο πλευρές να οδηγηθούν σε ρήξη, όταν ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος ζήτησε να προχωρήσει σε 13 σημεία σε αναθεώρηση του Συντάγματος.

Αποτέλεσμα ήταν να μην συμμετέχουν οι Τουρκοκύπριοι στις διεργασίες του κράτους από το 1963 και μετά.

Η σημαία της Κυπριακής Δημοκρατίας, η οποία είναι ένα σύμβολο ειρήνης και ελευθερίας και που άρχισε να κυματίζει στον κυπριακό ουρανό από τις 16 Αυγούστου του 1960 επιλέχθηκε μετά από διεθνή διαγωνισμό ο οποίος προϋπέθετε:

Πρώτον, στη σημαία να μην εικονίζεται σταυρός ή ημισέληνος και

Δεύτερον, να μην περιέχονται το μπλε και το κόκκινο χρώμα, σύμβολα Ελλάδας και Τουρκίας.

Το σχέδιο που κέρδισε το διαγωνισμό ήταν του Τουρκοκύπριου ζωγράφου, Ισμέτ Γκιουνέι.

Το φόντο της σημαίας είναι λευκό. Στο κέντρο προβάλλεται ο χάρτης της Κύπρου στο χρώμα του χαλκού, πάνω από δύο σταυρωτά κλαδιά ελιάς χρώματος πράσινου-λαδί με καρπούς. Το χρώμα του χαλκού έχει διπλό συμβολισμό: πρώτον, το όνομα του νησιού λέγεται ότι προέρχεται από αρχαία λέξη για το χαλκό και δεύτερον, ο χαλκός είναι στενά συνδεδεμένος με την Κύπρο από την αρχαιότητα, όταν το νησί κατέστη ο κυριότερος παραγωγός και προμηθευτής του εν λόγω ορυκτού. Τα κλαδιά ελιάς συμβολίζουν την ειρήνη και την ελευθερία.

Όσον αφορά τον Εθνικό ύμνο Ελλάδα και Κύπρος έχουν τον ίδιο εθνικό ύμνο

Πρώτος Πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας ήταν ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος ο Γ’ και πρώτος αντιπρόεδρος ο τουρκοκύπριος ηγέτης Δρ. Φαζίλ Κιουτσούκ.

Για τρία περίπου χρόνια το νεοσύστατο κράτος, η Κυπριακή Δημοκρατία υποτίθεται ότι λειτούργησε σαν κράτος, μέχρι Δεκέμβριο τα Χριστούγεννα του 1963 οπότε ξέσπασε η κρίση και οδήγησε σε αποχώρηση των Τουρκοκυπρίων από την Κυβέρνηση της Κυπριακής Δημοκρατίας, οπότε ήρθε και η οριστική ρήξη. Πολλοί λένε ότι έφταιξε η πρόταση του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου για τροποποίηση του συντάγματος σε 13 σημεία. Το σίγουρο είναι ότι η αποχώρηση των Τουρκοκυπρίων ήταν αποτέλεσμα και ως αφορμή πολλών δυσλειτουργιών των Συμφωνιών της Ζυρίχης – Λονδίνου. Κάποιοι ιστορικοί σημειώνουν ότι τα γεγονότα του 1963 οδήγησαν στην πρώτη Διχοτόμηση της Κύπρου.

Από  κει και μετά λίγο πολύ τα γεγονότα είναι γνωστά, ώσπου φθάσαμε στο 1974.

Και σήμερα, πενήντα χρόνια μετά, το 2024, μιλάμε για πενήντα χρόνια εισβολής και κατοχής ……….

Δράμα,  30-9-2024

Ζαχαρίας Κύζας

Παραλίμνι

Αμμοχώστου

ΚΥΠΡΟΣ