23 χρόνια λειτουργίας του Αρχαιολογικού Μουσείου Δράμας
Ελλείψεις προσωπικού και ανάγκη
πρόσληψης πολιτικού μηχανικού
και αρχιτέκτονα στην ΕΦΑ Δράμας
Γενέθλιες εκδηλώσεις το Σάββατο 16 Δεκεμβρίου με παρουσίαση ευρημάτων από τα έργα της ΔΕΔΑ
Του Θανάση Πολυμένη
Η 12η Δεκεμβρίου 1999, ήταν η ημέρα τελετής των εγκαινίων του Αρχαιολογικού Μουσείου Δράμας. Σήμερα, 23 χρόνια μετά, ο χώρος αυτός έχει να παρουσιάσει σημαντικό έργο στον τομέα του πολιτισμού, κυρίως όμως στο ανασκαφικό του έργο, καθώς πλέον έχουν έρθει στο φως και νέα στοιχεία σχετικά με την ιστορία της Δράμας και της ευρύτερης περιοχής της.
Η ιστορία της περιοχής ξεκινάει από την προϊστορική περίοδο, από τους νομάδες κυνηγούς Μέσης Παλαιολιθικής Εποχής (50.000 π.Χ.), ως τους πρώτους γεωργούς και κτηνοτρόφους των Νεολιθικών κοινοτήτων (5.500-3.000 π.Χ.) και από τις πρώτες πατριαρχικές κοινωνίες της Εποχής του Χαλκού (3.000-1.050 π.Χ.) ως τα ισχυρά γένη της Πρώιμης Εποχής του Σιδήρου (1.050-700 π.Χ.).
Τα πολεμικά θρακικά φύλα τα οποία κατά τη φιλολογική παράδοση κατοικούσαν στους ιστορικούς χρόνους στην ενδοχώρα της Δράμας, έχουν την καταγωγή τους στους πολεμιστές με τα σιδερένια ξίφη που η ανασκαφική έρευνα αποκάλυψε στους ταφικούς τύμβους της βιομηχανικής ζώνης της Δράμας.
Στη Δράμα έχουν βρεθεί στοιχεία της Ελληνιστικής Περιόδου που σημαίνει ότι φιλοξενούσε ήδη ένα σημαντικό πληθυσμό, ενώ αποτέλεσε και μέρος της αποικίας των Φιλίππων κατά την περίοδο της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Σημαντικά ιστορικά στοιχεία υπάρχουν επίσης και κατά την περίοδο της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, όπου η Δράμα υπήρξε τόπος ανάπτυξης για την περιοχή.
Από τις αρχές του 7ου π.Χ. αιώνα με την ίδρυση των αποικιών των νοτιοελλαδικών πόλεων στη Θάσο και στα παράλια της Μακεδονίας, αρχίζει η διείσδυση του ελληνικού κόσμου στην ενδοχώρα του σημερινού νομού Δράμας . Η Θάσος και οι αποικίες της στα παράλια ανάμεσα στο Στρυμόνα και στο Νέστο άνοιξαν τους δρόμους των εμπορικών συναλλαγών και της πολιτιστικής επικοινωνίας του εσωτερικού της Θράκης με τις ελληνικές πόλεις-κράτη των παραλιών. Τους Θάσιους ακολούθησαν οι Αθηναίοι και αργότερα οι Μακεδόνες και οι Ρωμαίοι, ενισχύοντας όλο και περισσότερο την πορεία της περιοχής προς την αστικοποίηση. Το Παγγαίο έριξε την σκιά του στην πεδιάδα της Δράμας και σφράγισε την ιστορία και τον πολιτισμό της ως πηγή πλούτου με τα μεταλλεία χρυσού και αργύρου και ως ιερό βουνό του Διόνυσου. Η λατρεία του Διόνυσου υπήρξε κοινό σημείο αναφοράς Ελλήνων και Θρακών, όπως επιβεβαιώνουν τα αναθήματα από το ιερό του Θεού στον αρχαίο οικισμό της Δράμας.
Το Αρχαιολογικό Μουσείο Δράμας
Το Αρχαιολογικό Μουσείο Δράμας, κτίστηκε από το Δήμο Δράμας και παραχωρήθηκε στο Υπουργείο Πολιτισμού, επισπεύδοντας έτσι την ίδρυσή του. Σήμερα, μπορεί να παραμένει ακόμα ένα μικρό κτίριο, σηματοδοτεί όμως την αρχή μιας πορείας για την περαιτέρω αρχαιολογική έρευνα, ενώ έχει μεγάλο ρόλο στην προβολή της πολιτιστικής φυσιογνωμίας της περιοχής.
Φιλοξενεί μάλιστα κατά καιρούς, σημαντικές εκθέσεις εικαστικών έργων, ζωγραφικής, φωτογραφίας, μουσικές συναυλίες, ενώ έχουν παρουσιαστεί διαλέξεις που αναδεικνύουν την ιστορία σε όλη την επικράτεια του Νομού Δράμας.
Το Αρχαιολογικό Μουσείο της Δράμας, δημιουργήθηκε ύστερα από πιέσεις των τοπικών φορέων προς την πολιτεία και μάλιστα, προκειμένου αυτό να γίνει πραγματικότητα, ο Δήμος Δράμας (επί δημαρχίας Μαργαρίτη Τζίμα) το παραχώρησε για 100 χρόνια στο Υπουργείο Πολιτισμού.
Το Αρχαιολογικό Μουσείο Δράμας, δημιουργήθηκε από την αδήριτη ανάγκη να στεγαστούν οι πλούσιες αρχαιότητες της περιοχής, οι οποίες μέχρι τότε, φιλοξενούνταν σε άλλα γειτονικά Μουσεία και κυρίως στην Καβάλα.
Περιοδικές εκθέσεις
Η φετινή εκδήλωση των γενεθλίων του Αρχ. Μουσείου θα γίνει το Σάββατο 16 Δεκεμβρίου. Αν και το πρόγραμμα δεν έχει ανακοινωθεί πλήρως, στις εκδηλώσεις αυτές θα έχουμε την ευκαιρία να μάθουμε για τα νέα σημαντικά ευρήματα από το ανασκαφικό έργο που γίνεται από την επιστασία του δικτύου φυσικού αερίου της ΔΕΔΑ.
Ένα έργο κατά τη διάρκεια του οποίου έχουν βρεθεί αντικείμενα ιδιαίτερης ιστορικής και αρχαιολογικής αξίας και τοποθετούν τη Δράμα σε πολύ συγκεκριμένους ιστορικούς χρόνους. Θα έχουμε επίσης την ευκαιρία να δούμε και να θαυμάσουμε και ορισμένα από αυτά τα αντικείμενα.
Μιλώντας στον «Π.Τ.» η κα. Μαρίνα Σωφρονίδου, Διδάκτωρ Προϊστορικής Αρχαιολογίας στο Τμήμα Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων και Μουσείων της Εφορείας Αρχαιοτήτων Δράμας, επισημαίνει ότι, «στο πλαίσιο διάχυσης της αρχαιολογικής πληροφορίας αλλά και ενημέρωσης της τοπικής κοινωνίας και φυσικά όλων των ανθρώπων που ενδιαφέρονται για το πολιτιστικό απόθεμα του Νομού Δράμας, αποφασίσαμε να καθιερώσουμε μια σειρά περιοδικών εκθέσεων, που θα αποφασίσουμε ανάλογα με τις δυνατότητες που έχουμε, να εκθέτουμε κάθε φορά, ένα μικρό κλειστό σύνολο από κάποια έρευνα που έγινε στο Μουσείο της Δράμας, ως περιφερειακή μικρή έκθεση με τίτλο το εύρημα του τόπου».
Όπως εξηγεί η κα. Σωφρονίδου, «θα μπορέσουν έτσι να αναδειχθούν μικρές ανασκαφικές ενότητες, οι οποίες είναι άγνωστες και μέχρι σήμερα παραμένουν στις αποθήκες».
Η πρώτη περιοδική έκθεση, από το Τμήμα Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων της Δράμας θα περιλαμβάνει στοιχεία από την ελληνιστική Δράμα, «με αφορμή ένα εύρημα που εντοπίστηκε κατά τη διάρκεια των εργασιών της ΔΕΔΑ που ήταν τρεις απορριμματικοί λάκκοι. Μέσα σ’ αυτούς τους λάκκους που όλοι τους έχουμε για σκουπίδια, βρέθηκαν πολύ ενδιαφέροντα ευρήματα και στοιχεία που αποκαλύπτουν ένα κομμάτι της ελληνιστικής Δράμας στην οδό Αρτέμιδος που ήταν παντελώς άγνωστο και ίσως είναι από τα πιο σημαντικά κομμάτια», εξηγεί η κα. Σωφρονίδου.
Κεφαλή Διονύσου. Βρέθηκε στην περιοχή του Καλαμώνα. Ο θεός απεικονίζεται ως νέος αγένειος με το χαρακτηριστικό στεφάνι από κισσόφυλλα στο κεφάλι. 2ος μ.Χ. αι.
Η Εφορεία Αρχαιοτήτων Δράμας
Σημαντικός σταθμός στην ιστορία του Αρχαιολογικού Μουσείου, αποτέλεσε η ίδρυση της Εφορείας Αρχαιοτήτων (ΕΦΑ) στις 29 Οκτωβρίου 2014.
Όπως επισημαίνει μιλώντας στον «Π.Τ.» η αναπληρώτρια διευθύντρια της Εφορείας Αρχαιοτήτων Δράμας, προϊσταμένη του Τμήματος Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων και Μουσείου Δράμας, κα. Πουλιούδη, «αρχικά το Μουσείο ανήκε στην ΙΗ΄ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων Καβάλας, η οποία είχε διοργανώσει όλη την έκθεση του Αρχαιολογικού Μουσείου και εκ των υστέρων ιδρύθηκαν οι Εφορείες, οι οποίες αποτελούν μεμονωμένο κομμάτι του κάθε Νομού».
Όπως σημειώνει, «έχοντας την αυτονομία της πλέον η Εφορεία Αρχαιοτήτων Δράμας, μπόρεσε να δει καλύτερα την οργάνωση του Μουσείου αλλά και των ίδιων των αρχαιολογικών χώρων. Ως έδρα παλαιότερα ήταν η Καβάλα, όπου υπήρχαν όλα τα αρχεία. Υπήρχαν όλα τα δεδομένα των ανασκαφικών δράσεων, από ημερολόγια μέχρι και εργαλεία. Με την ίδρυση της ΕΦΑ Δράμας όλα αυτά μεταφέρθηκαν στη Δράμα και έχοντας την ευθύνη αυτή, τελικά οργανώθηκε πολύ καλύτερα με την αυτονομία που αρμόζει σε κάθε ΕΦΑ»
Στο πέρασμα του χρόνου, έγιναν συντηρήσεις των αντικειμένων, υπήρξε οργάνωση μικρών ανασκαφικών δράσεων, ενώ μεταφέρθηκαν και αντικείμενα από όλες τις ανασκαφικές δράσεις, τόσο από τις επιφανειακές όσο και από τις σωστικές.
Προσλήψεις αρχιτέκτονα και πολιτικού μηχανικού
Από τα σπουδαιότερα ζητήματα που σήμερα απασχολούν την ΕΦΑ Δράμας, είναι η έλλειψη προσωπικού. «Εκεί έχουμε πρόβλημα», επισημαίνει η κα. Πουλιούδη και συνεχίζει: «Χρειαζόμαστε πολιτικούς μηχανικούς και αρχιτέκτονες. Μέχρι στιγμής σ’ αυτόν τον τομέα συνεργαζόμαστε με τους Δήμους και την Π.Ε. Δράμας».
Ερωτώμενη σχετικά με τα βασικά προβλήματα που αντιμετωπίζει σήμερα η ΕΦΑ Δράμας, η κα. Πουλιούδη σημειώνει ότι «το κυριότερο πρόβλημα θεωρώ ότι είναι η στελέχωση της Εφορείας και όχι του Μουσείου. Η στελέχωσή της με προσωπικό, ώστε να μπορεί να ανταποκριθεί στις ανάγκες της Εφορείας.
Για παράδειγμα, στο Τμήμα Πολιτικών Μηχανικών, Αρχιτεκτόνων, Τμήμα Μελετών, δεν έχουμε κάποιον, ο οποίος θα μπορέσει να παράγει σχετικές μελέτες, ώστε να μπορέσουμε να μπούμε στη διαδικασία μελέτης και εφαρμογής και πράξης. Για το λόγο αυτό αναζητούμε συνεργάτες, είτε από τις όμορες Εφορείες, είτε από την Εφορεία Νεωτέρων Μνημείων, άνθρωποι οι οποίοι προσπαθούν να ανταποκριθούν στις ανάγκες μας, είτε εξωτερικοί συνεργάτες, οι οποίοι πληρώνονται βέβαια για τη δουλειά τους. Η διεύρυνση της Εφορείας με το απαραίτητο προσωπικό, θα είναι ό,τι καλύτερο μπορεί να γίνει, γιατί θεωρώ ότι θα λυθούν πολλά προβλήματα. Εκεί εντοπίζεται το πρόβλημα της κάθε Εφορείας Αρχαιοτήτων. Αν δεν υπάρχουν μελέτες δεν μπορούμε να προχωρήσουμε.
Έχοντας μελέτες, μπορούμε να προχωρήσουμε και να εντάξουμε έργα ΕΣΠΑ, έργα στην ΟΧΕ, μπορούμε να συζητήσουμε ακόμα και την υλοποίηση ενός μεγάλου έργου.
Γι’ αυτό χρειαζόμαστε πολιτικούς μηχανικούς και αρχιτέκτονες».
Ερωτώμενη αν εξαιτίας της έλλειψης αυτών των ειδικοτήτων χωλαίνει και το ανασκαφικό έργο, η ίδια σημειώνει: «Στο ανασκαφικό έργο θα πρέπει αρχικά να γίνουν κάποιες αποτυπώσεις. Αυτές γίνονται, είτε από τοπογράφο, είτε από μηχανικό και αρχιτέκτονα. Κατά συνέπεια θα πρέπει και πάλι να απευθυνθούμε σε εξωτερικούς συνεργάτες, είτε σε άλλες υπηρεσίες (Περιφέρεια ή Δήμοι) ακόμα και στην Εφορεία Νεωτέρων Μνημείων στην Ξάνθη. Όμως αυτό δεν είναι εύκολο να αποτανθείς αλλού γιατί και εκεί δεν περισσεύουν και δεν μπορούν συνέχεια να δανείζουν άτομα. Δεν μπορεί να γίνεται συνέχεια αυτό. Έχουμε λοιπόν ανάγκη από πολιτικό μηχανικό και αρχιτέκτονα ενώ ελλείψεις έχουμε και στο διοικητικό προσωπικό».
Σήμερα η ΕΦΟΑ Δράμας απασχολεί 15 υπαλλήλους σε διάφορες θέσεις. Όμως, με την επιστασία διαφόρων έργων, είτε έργα ΕΣΠΑ, είτε έργα τρίτων απασχολούνται περίπου 50 άτομα.
Μεταξύ αυτών, είναι το έργο της ανάδειξης του βυζαντινού ναού της Αγίας Σοφίας, το έργο της εγκατάστασης του δικτύου φυσικού αερίου της ΔΕΔΑ, τρία έργα του Δοξάτου, το έργο της Προσοτσάνης, της Καλής Βρύσης και των Κοκκινογείων. Επίσης ετοιμάζονται και ορισμένα έργα για το Δήμο Παρανεστίου και το Δήμο Νευροκοπίου. Πρόκειται για αποχετευτικά και έργα ύδρευσης, είναι έργα τρίτων και θα προσληφθούν εργάτες και προσωπικό αρχαιολόγων που θα μπορούν να επιβλέπουν τις ανασκαφικές δράσεις στα έργα αυτά.
Οι τρεις λάκκοι ελληνιστικής εποχής στην οδό Αρτέμιδος Δράμας
Το ανασκαφικό έργο
Σημαντικό είναι το ανασκαφικό έργο που γίνεται την περίοδο αυτή στη Δράμα, μέσα από έργα τρίτων, όπως αυτό του δικτύου φυσικού αερίου. «Όλο το ανασκαφικό έργο γίνεται επί της ουσίας από έργα μέσω επιστασιών και έργα τρίτων όπως αυτό της ΔΕΔΑ, αποχετευτικά και άλλα και ανακαλύπτουμε πράγματα που δεν ξέραμε ότι υπήρχαν. Είναι σημαντικό να πούμε ότι η ΔΕΔΑ κάνει ένα έργο και τελικά έχουν αποκαλυφθεί σημαντικά αρχαιολογικά στοιχεία», σημειώνει η κα. Πουλιούδη.
«Μέσα στη Δράμα δεν γνωρίζαμε τους χώρους και τους τόπους όπου υπήρχαν αυτά τα αντικείμενα που βγήκαν και ότι η Δράμα είχε ζωή πριν από χιλιάδες χρόνια. Για παράδειγμα η ελληνιστική Δράμα που θέλουμε να αναδείξουμε αλλά και τα υπόλοιπα επί ρωμαϊκής εποχής.
Έχουμε αντικείμενα που έχουν βγει και επιβεβαιώνουν ότι υπήρχε μια μεγάλη κώμη στα ρωμαϊκά και ελληνιστικά χρόνια. Αυτά δεν τα γνωρίζαμε, γιατί δεν είχαμε ποτέ τη δυνατότητα να έχουμε εκσκαφές εσωτερικά της πόλης της Δράμας».
Θα πρέπει να σημειωθεί εδώ, ότι, μέρος του έργου αυτού παρουσιάστηκε στις εργασίες του Συνεδρίου του Αρχαιολογικού Έργου Μακεδονίας Θράκης που έγινε τον περασμένο Μάρτιο στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, ενώ ετοιμάζεται ήδη το νέο υλικό για το επόμενο Συνέδριο. Την ανακοίνωση για τα νέα αρχαιολογικά ευρήματα της Δράμας κατά το 2022, έκαναν η κα. Πουλιούδη και ο αρχαιολόγος που έχει την επιστασία για το έργο της ΔΕΔΑ κ. Σαλονικιός με τίτλο: «Νέα αρχαιολογικά στοιχεία στο πλαίσιο ανάπτυξης δικτύου φυσικού αερίου στην πόλη της Δράμας».
Όπως εξηγεί η κα. Πουλιούδη «ετοιμάζουμε όμως για το επόμενο Συνέδριο που θα γίνει στη Θεσσαλονίκη και νέα πράγματα, γιατί στο μεταξύ έχουν βγει πολύ όμορφα αντικείμενα που είναι σημαντικά και συμπληρώνουν το παζλ της ιστορίας του τόπου. Θεωρώ ότι είναι σημαντικά αυτά τα αντικείμενα που έχουν βρεθεί, αλλά και οι τόποι τους οποίους δεν γνωρίζαμε γιατί ποτέ δεν είχαμε τη δυνατότητα να κάνουμε μια ανασκαφή εσωτερικά στην πόλη της Δράμας. Μέχρι τώρα υπήρχαν μόνο τα ιστάμενα μνημεία και οι τρεις –τέσσερις χώροι».
Στην εκδήλωση των γενεθλίων του Αρχαιολογικού Μουσείου Δράμας, θα έχουμε την ευκαιρία να ακούσουμε αυτή την ίδια εργασία που παρουσιάστηκε στη Θεσσαλονίκη τον Μάρτιο και όσα νέα αρχαιολογικά στοιχεία έχουν έρθει το φως από τις εν λόγω ανασκαφικές εργασίες.
Μαρμάρινη επιτύμβια στήλη. Βρέθηκε στο Καλαμπάκι. Κάτω από το ανάγλυφο με την παράσταση ήρωα-ιππέα μπροστά σε βωμό, η επιγραφή με το όνομα και το πατρώνυμο του νεκρού.
Μια ακτινογραφία του υπεδάφους
Για το ανασκαφικό έργο που γίνεται μέσω της εγκατάστασης του δικτύου φυσικού αερίου, μίλησε στον «Π.Τ.» ο υπεύθυνος αρχαιολόγος στο πεδίο κ. Θανάσης Σαλονικιός, επισημαίνοντας αρχικά ότι πρόκειται για ένα ιδιαίτερα μεγάλο έργο, «μια όδευση περίπου 120 χιλιομέτρων, που είναι από τις μεγαλύτερες οδεύσεις μέσα σε πόλεις στην Ελλάδα».
Τονίζει μάλιστα, ότι, «αυτό είναι μια ενδιαφέρουσα ιδιαιτερότητα, γιατί έχουμε την ευκαιρία να διανύσουμε όλη την πόλη και να κάνουμε δοκιμαστικές τομές. Γιατί, όπως οδεύει το δίκτυο, με ένα όρυγμα πλάτους 50 εκατοστών και ένα μέτρο βάθος, σου δίνει τη δυνατότητα να κάνεις μια – κατά κάποιον τρόπο – ακτινογραφία από εκεί που περνάει».
Σημειώνει επίσης, ότι, «είναι μια πρώτη προσέγγιση αυτή που γίνεται στη Δράμα για πρώτη φορά και επί της ουσίας είναι μια δοκιμαστική τομή˙ μια πρώτη προσέγγιση για το τι κρύβει το υπέδαφος της Δράμας από αρχαιότητες».
Μας βεβαιώνει επίσης ότι «έχουν βρεθεί σημαντικά στοιχεία και αυτό οφείλεται στο ότι αυτό γίνεται σε μια μεγάλη έκταση. Από αυτά που έχουμε βγάλει μέχρι στιγμής, το παλαιότερο είναι της ελληνιστικής περιόδου και έχουμε φτάσει μέχρι και νεώτερα βέβαια στον 20ο αιώνα. Μιλάμε πλέον για θέσεις ενδιαφέροντος, γιατί όλα είναι κομμάτια της ιστορίας».
Ο ίδιος πάντως δηλώνει ιδιαίτερα «αισιόδοξος και πιστεύω ότι έχουμε ακόμα να δούμε πολλά και ενδιαφέροντα πράγματα».
Ρωμαϊκή κατοικία στην οδό Δούκα Ζέρβα στη Δράμα
Εκπαιδευτικά προγράμματα και «ΔραμΟινογνωσία»
Αξίζει να αναφέρουμε ακόμα, ότι, ιδιαίτερα σημαντική και εντυπωσιακή είναι η συμμετοχή της ΕΦΑ και του Αρχαιολογικού Μουσείου Δράμας σε εκπαιδευτικά προγράμματα. Σε συνεργασία με τις διευθύνσεις Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Π.Ε. Δράμας, γίνονται συχνές επισκέψεις μαθητών στο Μουσείο, όπου όχι απλά περιηγούνται στον εκθεσιακό χώρο, αλλά μετέχουν και σε δραστηριότητες μέσα από τις οποίες μπορούν να δημιουργήσουν ορισμένα παζλ, μέσα από τα οποία ανακαλύπτουν την ιστορία της περιοχής στην οποία ζουν σήμερα.
Ιδιαίτερα εντυπωσιακή ήταν φέτος η συνεργασία με το Επιγραφικό Μουσείο της Αθήνας, όπου εκπαιδευτικοί και μαθητές, είχαν την ευκαιρία να διδαχθούν το πώς μπορεί κάποιος να αναγνώσει μια αρχαία επιγραφική στήλη και να του αποκαλυφθούν τμήματα της ιστορίας.
Ιδιαίτερα σημαντική είναι επίσης η συμβολή της ΕΦΑ και του Αρχαιολογικού Μουσείου Δράμας στις εκδηλώσεις της «ΔραμΟινογνωσίας», καθώς αναδεικνύεται η ιστορία του κρασιού στην περιοχή, αλλά και ο πολιτισμός που έχει αναπτυχθεί γύρω απ’ αυτόν, από την εποχή του Διονύσου και τη διονυσιακή λατρεία.
Η Δράμα, έχει την τύχη να φιλοξενεί σημαντικά ευρήματα της διονυσιακής λατρείας καθ’ όλη την πάροδο των αιώνων.
