3η Δεκεμβρίου
Παγκόσμια Ημέρα Ατόμων με Αναπηρία –
Αφιέρωμα στα Αγγειακά Εγκεφαλικά Επεισόδια
Γράφει ο Δρ Ανδρέας Ξάνθης, Παθολόγος
Διδάκτωρ Ιατρικής ΑΠΘ, Μεταπτυχιακό στα Εγκεφαλικά Επεισόδια ΔΠΘ
Τα αγγειακά εγκεφαλικά επεισόδια (ΑΕΕ) αποτελούν την 1η αιτία αναπηρίας στους ενήλικες παγκοσμίως, όμως ευτυχώς τα τελευταία χρόνια -με την εξέλιξη της επιστήμης- έχουν βρεθεί πολλοί μέθοδοι αποκατάστασης και βελτίωσης της κλινικής εικόνας. Περισσότεροι από 20.000 Έλληνες προσβάλλονται ετησίως από ΑΕΕ. Οι επιπτώσεις τους τόσο στο σύστημα υγείας όσο και στο κοινωνικό σύνολο γενικότερα είναι τεράστιες, καθώς το 1/3 των ατόμων που επιβιώνουν από ΑΕΕ μετά από 1 έτος, εξακολουθούν να εξαρτώνται από τρίτους για την αυτοεξυπηρέτησή τους. Η συμπτωματολογία μετά από ένα ΑΕΕ εξαρτάται από το σημείο και την έκταση της βλάβης του εγκεφάλου. Ο εγκέφαλος εμφανίζει όμως θαυμαστή πλαστικότητα στους νευρώνες που σημαίνει ότι μετά από μια βλάβη-ισχαιμία μιας περιοχής τα νευρικά κύτταρα κάνουν νέες διασυνδέσεις και προσπαθούν να επαναφέρουν τις χαμένες λειτουργίες του οργανισμού (κινητικότητα, αισθητικότητα, αντίληψη, μυϊκή ισχύ, ισορροπία-βάδιση κλπ).
Μετά από κατάλληλη εκπαίδευση το νευρικό σύστημα επαναφέρει -μερικώς η πλήρως- τις σωματικές αναπηρίες, γεγονός που χρειάζεται όμως χρόνο και ειδική ομάδα αποκατάστασης. Τα βασικά στελέχη αποτελούνται από τον θεράποντα ιατρό, τον φυσικοθεραπευτή και ανάλογα με τις ανάγκες του ασθενούς πιθανώς εργοθεραπευτή, λογοθεραπευτή, ψυχολόγο, διαιτολόγο με κοινό στόχο την ολοκληρωμένη αποκατάσταση, είτε στο σπίτι, είτε σε κέντρο αποκατάστασης. Στο σημείο αυτό να αναφέρουμε το άμεσο όφελος από την ενδοφλέβια θρομβόλυση των ισχαιμικών ΑΕΕ εντός 4.5 ωρών από την έναρξη των συμπτωμάτων, η οποία μπορεί -σε αρκετούς ασθενείς- να μειώσει άμεσα τη σωματική αναπηρία σε μικρό έως μεγάλο βαθμό, αλλά απαιτεί ειδικά κέντρα εγκεφαλικών που πρέπει να επεκταθούν και στη χώρα μας σε κάθε πόλη.
Πρώτο στάδιο αποκατάστασης εγκεφαλικού:
Η παρέμβαση αρχίζει με την είσοδο του ασθενούς στην μονάδα-θάλαμο AEE και έχει τους εξής στόχους:
1.Τοποθέτηση του ασθενούς σε διάφορες θέσεις με σκοπό την αποφυγής παθολογικών αντανακλαστικών, πρόληψη κατακλίσεων
- Παθητική κινησιοθεραπεία άνω και κάτω άκρων για διατήρηση του εύρους κίνησης και της τροχιάς των αρθρώσεων
- Αναπνευστική φυσικοθεραπεία για απομάκρυνση βρογχικών εκκρίσεων και αποφυγή πνευμονίας εισρόφησης
Μετά την έξοδο του ασθενούς από την μονάδα AEE, το πρόγραμμα φυσικοθεραπευτικής αποκατάστασης εξαρτάται από την ικανότητα επικοινωνίας και συνειδητότητας του ασθενούς ως προς την κατάσταση του. Οι παθητικές κινήσεις και οι αλλαγές θέσεων-στάσεων συνήθως συνεχίζονται με στόχο την πρόληψη παραμορφώσεων, εγκατάστασης παθολογικών προτύπων κίνησης-αντανακλαστικών και διατήρησης τροχιάς κίνησης.
Δεύτερο στάδιο αποκατάστασης εγκεφαλικού:
Το πρόγραμμα φυσικοθεραπευτικής αποκατάστασης του ασθενούς, αναλόγως με την βαρύτητα του εγκεφαλικού, θα συνεχισθεί σε κλινική αποκατάσταση ή στο σπίτι. Οι στόχοι αποσκοπούν προοδευτικά σε αλλαγή θέσεων στο κρεβάτι, σε καθιστή θέση, έγερση, προετοιμασία για βάδιση, ασκήσεις ισορροπίας και προσπάθεια Βάδισης-ορθοστάτισης και αυτοεξυπηρέτησης.
Τρίτο στάδιο αποκατάστασης εγκεφαλικού:
Ο χρόνος αποκατάστασης μετά από AEE ποικίλλει ανάλογα τον ασθενή και την περιοχή του εγκεφάλου που πάσχει. Σχεδόν 2 στα 10 άτομα με ΑΕΕ απαιτούν εκτεταμένη φροντίδα, ορισμένοι λόγω μόνιμων διανοητικών ή σωματικών αναπηριών και άλλοι λόγω έλλειψης φροντίδας στο σπίτι. Η ανάρρωση και ο χρόνος αποκατάστασης μετά από εγκεφαλικό εξαρτώνται από την περιοχή του εγκεφάλου που πάσχει και την έκταση του νευρικού ιστού που καταστρέφεται. Η αποκατάσταση πρέπει να ξεκινά αμέσως με την είσοδο του ασθενούς στο νοσοκομείο και διαρκεί έως 1 χρόνο, ενώ μετά συνεχίζει η συντήρηση της λειτουργικότητας.
Οι παράγοντες κινδύνου που σχετίζονται με τα ΑΕΕ, μπορούν να χωριστούν σε 2 κατηγορίες:
α) Αμετάβλητους, όπως η ηλικία και το φύλο (πιο συχνό στους άνδρες) .
β) Μεταβλητούς, που μπορούμε να τους αντιμετωπίσουμε όπως η αρτηριακή υπέρταση, το κάπνισμα, ο σακχαρώδης διαβήτης, η κολπική μαρμαρυγή, η υπερτροφία της αριστερής κοιλίας της καρδιάς, τα παροδικά αγγειακά εγκεφαλικά επεισόδια, η στεφανιαία νόσος και η περιφερική αγγειοπάθεια.
Η πιο συχνή κλινική εικόνα μετά το ΑΕΕ είναι η παράλυση του μισού σώματος (άνω και κάτω άκρου της ίδια πλευράς του σώματος), η οποία μπορεί να είναι μερική, δηλαδή σε μικρό βαθμό (ημιπάρεση) ή πλήρης (ημιπληγία) και μπορεί να συμμετέχει και η ίδια πλευρά του προσώπου. Άλλες κλινικές εκδηλώσεις είναι η διαταραχή της ομιλίας, η κεφαλαλγία, η διανοητική σύγχυση, η δυσκολία στην κατάποση, ο ίλιγγος, και οι διαταραχές της όρασης και βάδισης.
Δυστυχώς στην χώρα μας αρκετοί ασθενείς, μετά την οξεία φάση νοσηλείας τους σε ένα νοσοκομείο, θα γυρίσουν σπίτι χωρίς να εκτιμηθούν κατάλληλα για αποκατάσταση, καθώς υπολογίζεται ότι το 80% των ατόμων που θα επιβιώσουν μετά από ένα ΑΕΕ θα χρειαστεί να υποβληθούν σε πρόγραμμα αποκατάστασης, αλλά στη χώρα μας δεν επαρκούν τα κέντρα για κάλυψη όλων των ασθενών και πολλοί -για λόγους και οικονομίας- προτιμούν την απουσία φυσιοθεραπείας ή την κατοίκον που είναι μεν χρήσιμη αλλά σε μικρότερο βαθμό ωφέλιμη σε βαριές αναπηρίες. Σήμερα στην αποκατάσταση εφαρμόζονται ειδικές τεχνικές, όπως με ρομποτικά μηχανήματα και υποβοηθηματα βαδισης και χρήση υπολογιστών με εικονική εκπαίδευση (virtual training) και θεραπείες -όπως ειδικοί νάρθηκες και λειτουργικές ορθώσεις νέας τεχνολογίας, botox εγχύσεις κλπ- με στόχο τόσο τη διευκόλυνση της κίνησης, όσο και την πρόληψη των επιπλοκών. Συμπερασματικά θα αναφέρουμε ότι η αναπηρία μετά από εγκεφαλικό επεισόδιο μπορεί να επανέλθει -σε μεγάλο βαθμό- και χρειάζεται χρόνο, υπομονή και συνεργασία ομάδας επιστημόνων υγείας για μια ολιστική προσέγγιση και αποκατάσταση.
