Από υπεύθυνη ομάδα συντηρητών αρχαιοτήτων και έργων τέχνης που μιλούν στον «Π.Τ.»
Συνεχίζονται οι εργασίες διάσωσης
και ανάδειξης των αρχικών τοιχογραφιών
του τεμένους της πλατείας Δικαστηρίων
Το έργο της διάσωσης είναι δωρεά του Δραμινού εφοπλιστή κ. Άρη Θεοδωρίδη
Του Θανάση Πολυμένη
ΕΔΩ ΚΑΙ λίγες μέρες έχουν ξεκινήσει οι πρώτες εργασίες διάσωσης και συντήρησης των τοιχογραφιών εντός του τεμένους της πλατείας Δικαστηρίων. Ενός έργου που έχει συνολικό κόστος 24.000 ευρώ, και πρόκειται για δωρεά του Δραμινού εφοπλιστή κ. Άρη Θεοδωρίδη.
Πρόκειται για ένα σημαντικό έργο, το οποίο ξεκίνησε αρχικά πριν ένα χρόνο περίπου, με την κάλυψη της στέγης του τεμένους από ένα ειδικό ύφασμα, το οποίο προστατεύει πλέον το τέμενος από τη βροχή και άλλες έντονες καιρικές συνθήκες.
Η πρώτη φάση που έχει ξεκινήσει εδώ και λίγες μέρες και πρόκειται να κρατήσει περίπου ένα μήνα, περιλαμβάνει τη διάσωση και στερέωση των αρχικών τοιχογραφικών του τεμένους. Για να γίνει κατανοητό στον αναγνώστη, αυτή τη στιγμή διακρίνονται οι πλέον μεταγενέστερες τοιχογραφίες, αυτές που έγιναν μετά την απελευθέρωση από την Οθωμανική αυτοκρατορία και την περίοδο που λειτουργούσε ως ελληνικό χοροδιδασκαλείο. Αυτές οι τοιχογραφίες θα αφαιρεθούν και θα αποκαλυφθούν οι πρώτες τοιχογραφίες, από την εποχή που το κτίριο λειτουργούσε ως τζαμί.
Η ομάδα των συντηρητών αρχαιοτήτων και έργων τέχνης, έξω από το τέμενος της πλατείας Δικαστηρίων στην πόλη της Δράμας. Σκοπός τους, το διασωστικό έργο των αρχικών τοιχογραφιών του τεμένους, πριν από την οικοδομική και τελική συντήρησή του.
Όπως είχαμε γράψει και σε σχετικό σημείωμα στις 20 Απριλίου 2018, το τέμενος είχε γκρεμιστεί κατά τον μεγάλο σεισμό του 1829 και στη συνέχεια κτίστηκε και πάλι και συνέχισε να λειτουργεί ως τζαμί. Οι όποιες τοιχογραφίες σώζονται σήμερα, είναι από το δεύτερο κτίσμα.
Για τις εργασίες διάσωσης των αρχικών τοιχογραφιών, μίλησε στον «Πρωινό Τύπο» η υπεύθυνη του έργου και της ομάδας συντηρητών αρχαιοτήτων και έργων τέχνης, κα. Ευτυχία Παπαδοπούλου, καθώς και ο συντηρητής αρχαιοτήτων Αργύρης Κονιδιτσιώτης.
Ε. Παπαδοπούλου: Ένα πολύ δύσκολο έργο με μεγάλη φθορά!
Μιλώντας στον «Πρωινό Τύπο» η κα. Παπαδοπούλου, εξηγεί ότι η ομάδα της έχει αναλάβει το έργο των σωστικών στερεωτικών επεμβάσεων των τοιχογραφιών αποκλειστικά, «προκειμένου να συγκρατήσουμε τις επιφάνειες αυτές ενόψει των κτιριακών και λοιπών επεμβάσεων του μνημείου. Αφού ολοκληρώσουμε εμείς θα ξεκινήσει το τελικό έργο, το οποίο χωρίζεται σε δύο σκέλη. Η Διεύθυνση Αναστήλωσης του Υπ. Πολιτισμού έχει αναλάβει την εκτέλεση με δημοπράτηση του οικοδομικού έργου και η διεύθυνση συντήρησης Αρχαίων και Νεότερων Μνημείων του Υπ. Πολιτισμού, έχει αναλάβει την εκτέλεση των συστηματικών επεμβάσεων συντήρησης, όχι μόνο των τοιχογραφιών, αλλά των μαρμάρινων, των σιδηρών στοιχείων, που θα είναι όμως έργο με αυτεπιστασία».
Εξωτερική όψη του τεμένους της πλατείας Δικαστηρίων.
Σε όλα αυτά τα έργα που εσείς έχετε αναλάβει με την πείρα σας, σε ποιο βαθμό δυσκολίας θα κατατάσσατε το έργο αυτό;
«Είναι από τα δυσκολότερα που έχουμε αντιμετωπίσει. Γενικά αυτό το σκέλος των επεμβάσεων, είναι πάρα πολύ δύσκολο ως προς τη συντήρηση των τοιχογραφιών, αλλά εδώ η κατάσταση του μνημείου έχει υποστεί τέτοια φθορά από την προηγούμενη εγκατάλειψη, που δυστυχώς δεν είναι μόνο ζήτημα στερέωσης. Είναι κάποια τμήματα αποσπασμένα από την τοιχοποιία που μπορούμε να τα συγκρατήσουμε, είναι και η ζωγραφική που είναι ιδιαίτερη, γιατί στα τεμένη, δεν συναντούμε τον συνηθισμένο διάκοσμο που γνωρίζουμε κι εμείς από τους δικούς μας ναούς.
Η κατάστασή τους σώζεται αποσπασματικά και δυστυχώς η ζωγραφική, που είναι αυτή η οποία καλούμαστε να διασώσουμε για να φανεί, είναι σε πολύ-πολύ κακή κατάσταση, εξαιτίας των νερών που έμπαιναν προφανώς για μεγάλο διάστημα.
Είδατε ότι μπήκε ένα κάλυμμα στον τρούλο, που θα έπρεπε να είχε γίνει νωρίτερα και θα είχαμε γλυτώσει περισσότερα προβλήματα. Το αποτέλεσμα είναι να έχει αποσαρθρωθεί όλη η δομή αυτού του κτιρίου. Από την τοιχοποιία, τα κεραμίδια στον τρούλο είναι αποσαρθρωμένα πλήρως. Εμείς μπήκαμε και ξεκινήσαμε τη διάσωση αυτή, αφού προηγουμένως έχει γίνει συγκεκριμένη μελέτη, η οποία έχει εγκριθεί από το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο. Αυτός ο διάκοσμος που βλέπουμε αυτή τη στιγμή με τους πύργους, είναι μεταγενέστερος, μετά την χρήση του τζαμιού.
Κάτω από αυτό το διάκοσμο, έχουμε έναν άλλο που αρχίζει σιγά-σιγά να εμφανίζεται και είναι πολύ πιο λιτός. Αυτό που βλέπουμε σήμερα θα αφαιρεθεί κατά την συντήρηση και θα εμφανιστεί ο αρχικός διάκοσμος που ο χώρος λειτουργούσε ως τέμενος. Αυτός ο διάκοσμος, είναι πάντα αυτός ο αρχικός, από τότε όμως που κτίστηκε ξανά το τζαμί από την αρχή, μετά τον καταστροφικό σεισμό. Από το αρχικό κτίσμα, δεν έχουμε τίποτα που να σώζεται σήμερα».
Η κα. Παπαδοπούλου (δ.), υπεύθυνη της ομάδας και ο κ. Κονιδιτσιώτης, συντηρητές αρχαιοτήτων και έργων τέχνης.
Σήμερα στην Ελλάδα πόσο τέτοια εγκαταλελειμμένα τεμένη έχουμε και σε ποια κατάσταση είναι;
«Είναι αρκετά, είναι πολλά. Το Υπ. Πολιτισμού που είναι υπεύθυνο για την συντήρηση και διάσωσή τους στον ελλαδικό χώρο, έχει κάνει αρκετές προσπάθειες για να διατηρήσει κάποια, αλλά αυτό εναπόκειται ανάλογα και σε ποιανού τα χέρια βρίσκονται. Πολλά από αυτά, είναι ιδιοκτησίες προσώπων, όπως κι αυτό, πριν το αγοράσει ο Δήμος.
Άρα είναι ένα ζήτημα σε ποιον ανήκουν όλοι αυτοί οι χώροι. Διαφορετικά το κράτος δεν μπορεί να επέμβει σε ιδιωτικές περιουσίες με αυτόν τον τρόπο. Εννοείται ότι επιβλέπει τα μνημεία ως μνημεία, ακόμα και τα ιδιωτικά όπου δεν μπορείς να κάνεις ότι θέλεις.
Κατά τ’ άλλα γίνονται προσπάθειες και αλλού για να συντηρηθούν αυτά τα χαρακτηριστικά μνημεία που έχουμε στον τόπο μας, αν και έχουν γκρεμιστεί πάρα πολλά, άλλα έχουν μετατραπεί σε ναούς και πολλά έχουν μετατραπεί σε μαγαζιά: όπως τεμένη ή ακόμα και χαμάμ της Οθωμανικής περιόδου, που έχουν διατηρηθεί κάπως τα κελύφη, αλλά η χρήση τους είναι πολύ διαφορετική σήμερα».
Α. Κονιδιτσιώτης: Διακριτικές παρεμβάσεις
Μιλώντας στον «Πρωινό Τύπο» ο συντηρητής αρχαιοτήτων κ. Κονιδιτσιώτης, κάνει ιδιαίτερη αναφορά στο έργο της διάσωσης: «Το αντικείμενό μας σ’ αυτό το στάδιο, είναι σωστικές επεμβάσεις συντήρησης, αποκλειστικά του διακόσμου του τεμένους, ενόψει των κτιριακών εργασιών που πρόκειται να ακολουθήσουν. Οι οποίες, επειδή συχνά έχουν κάποια ένταση, μπορεί να είναι επιβλαβείς για το διάκοσμο. Μ’ αυτά τα δεδομένα, γίνονται κάποιες πρώτες εργασίες προστασίας, όπως περιμετρικές συγκρατήσεις των αυθεντικών επιχρισμάτων, ενέματα στη δομή των επιχρισμάτων, κάποιες προστασίες με επικόλληση υφασμάτων, ώστε ο διάκοσμος να μην έχει πρόβλημα κατά τη διάρκεια των αναστηλωτικών εργασιών, εξαιτίας αυτών».
Τι ακριβώς περιλαμβάνει ο διάκοσμος;
«Ξέρετε ότι αυτό το τζαμί έχει δύο φάσεις. Από την πρώτη φάση, σώζεται ένα μικρό μέρος και η βάση του μιναρέ, που είναι αρκετά παλαιότερη, κυρίως του 16ου αιώνα. Η σημερινή σωζόμενη φάση και η διακόσμηση, είναι του ύστερου 19ου αιώνα.
Ο διάκοσμος εκείνης της εποχής είναι κυρίως φυτικός, με επαναλαμβανόμενα φυτικά μοτίβα. Ούτως ή άλλως η νέο-οθωμανική τέχνη είναι μόνο φυτική. Άρα έχουμε μόνο φυτικό διάκοσμο και επαναλαμβανόμενα γεωμετρικά σχέδια. Ο διάκοσμος αυτός σε πολύ μεγάλο βαθμό, καλύπτεται από νεώτερα στρώματα. Μετά την απελευθέρωση ο χώρος λειτούργησε ως χοροδιδασκαλείο και ο διάκοσμος είχε καλυφθεί με κάποια επίσης επαναλαμβανόμενα μοτίβα. Μετά από εμάς θα ακολουθήσει το κυρίως έργο που θα είναι και η συστηματική συντήρηση του διάκοσμου, αλλά και το οικοδομικό, στο πλαίσιο των οποίων θα γίνει και η ανάδειξη. Εμείς θα περιοριστούμε σε διασωστικά μέτρα».
Πώς γίνεται η διάσωση των τοιχογραφιών κ. Κονιδιτσιώτη;
«Η γενική αρχή που επικρατεί τα τελευταία χρόνια, είναι οι επεμβάσεις συντήρησης του διακόσμου, να είναι στο πλαίσιο της αρχής της ελάχιστης επέμβασης. Ο στόχος είναι να αναδειχθεί ότι διατηρείται από τον αυθεντικό διάκοσμο, χωρίς οι προσθήκες και οι ζωγραφικές να είναι έντονες, προκειμένου να μην εξαπατάται ο επισκέπτης. Μια αρχή που τηρούμε, είναι ότι η επέμβαση η δική μας σταματάει εκεί που αρχίζει η υπόθεση.
Υπάρχουν περιπτώσεις που και χρωματικά – κυρίως σε νεότερα κτίρια – μπορεί να επέμβει κανείς στο διάκοσμο, αλλά με τρόπο διακριτό, απλώς για το συμπλήρωμα κάποιων κενών, ώστε ο επισκέπτης να έχει μια πιο ολοκληρωμένη εικόνα, χωρίς όμως να εξαπατάται κιόλας».
