Συμβολή στην μελέτη της τοπικής ιστορίας
Κανονισμός του Ελληνικού Βαλκανικού Συλλόγου Δράμας
Του κ. Γ. Κ. Χατζοπούλου, Άρχοντος Ιερομνήμονος του Οικουμενικού Πατριαρχείου Κων/πόλεως
Με τη ζωή και το έργο του αοιδίμου Ιεράρχη Αγαθαγγέλου Β’ Κωνσταντινίδη, του επονομαζομένου και Μάγνητος, του μπαρουτοκαπνισμένου Μακεδονομάχου, όσα χρόνια εποίμανε το χριστεπώνυμο ποίμνιο της Ιεράς Μητροπόλεως Γρεβενών, η ταπεινότητά μου άρχισε να ασχολείται από το 1971.
Ο Αγαθάγγελος Β’ έρχεται στη Δράμα με εντολή του ηπίου τόνου και εξαίρετου διπλωμάτη Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως Ιωακείμ του Γ΄ ύστερα από τη βίαιη απομάκρυνση από την Ιερά Μητρόπολη Δράμας του Αγίου Εθνοϊερομάρτυρα Χρυσοστόμου με τη συνέργεια των Τούρκων, Βουλγάρων και Άγγλων.
Αφού ο Αγαθάγγελος ολοκλήρωσε τον Τιτάνιο αγώνα του κατά του εκσλαβισμού της θεοσώστου Μητροπόλεώς του, των Γρεβενών, έρχεται στη Δράμα για να αντιμετωπίσει δυναμικά τη νέα φάση εκσλαβισμού της νέας Μητροπόλεώς του για να δρέψει τους ηδύγευστους καρπούς του αγώνα του, ύστερα από τρία περίπου χρόνια και να πανηγυρίσει περιχαρής την ενθρόνιση της θεόδοτης ελευθερίας στα αγιασμένα και μυρωμένα χώματα, τα ποτισμένα με εκατόμβες αίματος αθώων, αλλά και σθεναρών μαχητών.
Στη σημερινή μας αναφορά σ’ αυτόν τον τιτάνα της Μακεδονικής ελευθερίας, θα αποφύγουμε τη σθεναρή του δράση εναντίον του αδυσώπητου αγώνα του εξαρχισμού και εκσλαβισμού της περιοχής μας.
Εκτενώς για τη δράση του στη θεόσωστο Μητρόπολη της Δράμας ο αναγνώστης μπορεί να ανατρέξει στο πόνημα της ταπεινότητάς μας με τίτλο «Ιστορικά Ανάλεκτα της Εκκλησίας της Δράμας».
Στην παρούσα αναφορά μας θα προβούμε στο σχολιασμό του τίτλου αυτής.
Πρόκειται για έναν πρωτοπόρο κανονισμό, τον οποίο συνέταξε ο Ιεράρχης στις 12 Δεκεμβρίου 1912, λίγους μήνες πριν από την απελευθέρωση της περιοχής μας από τη διπλή κατοχή Τούρκων και Βουλγάρων.
Ο κανονισμός αποτελείται από 55 άρθρα και χωρίζεται σε 5 ενότητες. Η πρώτη ενότητα, που δεν τιτλοφορείται, περιλαμβάνει τα άρθρα 1-13, η δεύτερη έχει τον τίτλο «Περί των Μελών του Συλλόγου» και περιλαμβάνει τα άρθρα 14-23, η τρίτη με τίτλο «Περί Διοικητικού Συμβουλίου» περιλαμβάνει τα άρθρα 24- 42 η τέταρτη φέρει τον τίτλο «Περί Συνελεύσεων Γενικών» και περιλαμβάνει τα άρθρα 43-45 και τέλος η πέμπτη έχει τον τίτλο «Περί Διπλωμάτων» και περιλαμβάνει τα άρθρα 46-55.
Στο άρθρο 1 ορίζεται ως έδρα του Συλλόγου η Δράμα. Αυτός ακριβώς ο ορισμός της Δράμας ως έδρας του Συλλόγου μαρτυρεί εύγλωττα την τεράστια σημασία, την οποία θα έχει στην πορεία του ο Σύλλογος για τη Δράμα, η οποία θα έχει μεγαλύτερο κύρος στη λήψη των αποφάσεων, όπως συνήθως συμβαίνει με τις έδρες όλων σχεδόν των οργανωμένων φορέων.
Αξιοπρόσεκτο είναι το άρθρο 2, όπου ρητά ορίζεται ο σκοπός του Συλλόγου, που είναι: «Η δια δημοσιεύσεων, διαλέξεων και παντός άλλου νομοταγούς μέσου ενίσχυσις εν τη Επαρχία Δράμας παρά τοις ενταύθα Έλλησι και Βουλγάροις και αλλαχού, όπου προσήκει, της ιδέας ότι ωφελιμωτάτη εις όλους τυγχάνει η αδελφοποίησις Ελλήνων, Βουλγάρων, Σέρβων και Μαυροβουνίων, των νυν συμμάχων και η συν τω χρόνω πρόσληψης και των Ρωμούνων εις την αδελφικήν Βαλκανικήν ταύτην συμμαχίαν και αδελφοποίησιν».
Εξίσου αξιοπρόσεκτο είναι και το 3 άρθρο, το οποίο διαλαμβάνει τα ακόλουθα: «Θεμελιώδης αρχή του Συλλόγου, ακράδαντος και αναλλοίωτος, θα είναι ότι ουδείς Έλλην θα εκβουλγαρίζηται, ουδείς Βούλγαρος θα εξελληνίζεται ενταύθα τε και αλλαχού, θα επιδιώκηται δε υπό το πνεύμα τούτο η εντελής και ανεπηρέαστος ελευθερία του ατόμου, Έλληνος, Βουλγάρου, Σέρβου, Μαυροβουνίου και Ρωμούνου.
Ωσαύτως δε δι’ όλων των νομίμων μέσων ο Σύλλογος θα φροντίζει δια την θρησκευτικήν, εθνικήν ελευθερίαν και παντός Μουσουλμάνου και Ισραηλίτου και εν ελαχίστη μειοψηφία Κοινοτική κι αν ευρίσκηταί τις ούτως, ώστε Χριστιανοί, Μουσουλμάνοι και Ισραηλίται ως μια μεγάλη οικογένεια αδελφικώς να εργάζονται, δια την πρόοδον του πολιτισμού εν τη Βαλκανική Χερσονήσω».
Επέκταση αυτής της πρωτοπόρου ιδέας αποτελεί το άρθρο 4, το οποίο διαλαμβάνει: «Έκαστον Μέλος θα θεωρή τιμήν να λέγηται Έλλην Βαλκανικός, Βούλγαρος Βαλκανικός, Σέρβος Βαλκανικός, Μαυροβούνιος Βαλκανικός, Μουσουλμάνος Βακλανικός, Ισραηλίτης Βαλκανικός, δι΄ου θα δηλούται ότι είναι διασώστης της βαλκανικής αδελφοποιήσεως Χριστιανών, Μουσουλμάνων και Ισραηλιτών».
Αναγκαίος καθίσταται ο σχολιασμός των άρθρων. Πρώτα πρώτα εκείνο, το οποίο παρατηρείται κανείς είναι ο χρόνος κατά τον οποίο συντάσσεται ο Κανονισμός. Είναι η περίοδος κατά την οποία τα Βαλκάνια εξακολουθούν να βρίσκονται σε έντονη αναστάτωση. Ίσως να πνέει τα λοίσθια η εκτενής οθωμανική αυτοκρατορία και ο διαμελισμός της σε δέκα κράτη, σύμφωνα με τη βούληση των Δυνατών της Ευρώπης, οι οποίοι, σε διάστημα λιγότερο του μηνός, ανακαλέσανε την ομόφωνη απόφαση του διαμελισμού της, συνειδητοποιώντας ότι αυτή αντιστρατεύονταν, τα οικονομικά, κυρίως, και τα άλλα συμφέροντα τους.
Όμως, παρά την αποσύνθεσή της, η οθωμανική αυτοκρατορία, εξακολουθούσε να διαθέτει υπολογίσιμη ισχύ, ικανή να καταπνίξει κάθε προσπάθεια απεξάρτησης και αυτονόμησης των υποδούλων της λαών.
Δεύτερον βρισκόμαστε σε μια περίοδο κατά την οποία οι βαλκανικοί λαοί δοκιμάζονται από αλληλοσυγκρούσεις, αποτέλεσμα των οποίων υπήρξε η εκτεταμένη αιματοχυσία. Ήταν η εποχή της έξαρσης των παθών, τα οποία υπαγόρευαν η επεκτατική τάση και η φιλοδοξία για κυριαρχία και αρχομανία.
Μέσα λοιπόν σ’ αυτήν την τεταμένη κατάσταση έρχεται ο Αγαθάγγελος να διασαλπίσει το μήνυμα της συναδέλφωσης και της ειρηνικής συμβίωσης λαών αλλοφύλων και αλλοθρήσκων με ιστορικό καθόλου ευνοϊκό για την επίτευξη ενός τέτοιου οράματος. Και αν λάβει κάποιος υπ’ όψη του ότι ο Αγαθάγγελος έθεσε κατ΄ επανάληψη σε κίνδυνο άμεσο το σαρκίο του, αντιλαμβάνεται πόση μεγαλοψυχία και πόση πρωτοπορειακή αντίληψη διέκρινε τον άνδρα.
Εκείνο το οποίο πρέπει να τονισθεί, απ’ όσα διαλαμβάνονται στα πιο πάνω μνημονευόμενα άρθρα, είναι η κατίσχυση της ανεξιθρησκείας και η καταδίκη του προσηλυτισμού, στοιχείο ουσιαστικό του τελευταίου, ο οποίος αναρριπίζει τη θρυαλλίδα των συγκρούσεων. Πέρα απ’ την αδελφοποίηση και την ειρηνική συνύπαρξη των Βαλκανικών λαών, τονίζεται μέσα από τα άρθρα του κανονισμού ο συγκρητισμός, ο οποίος θα συμβάλλει αποφασιστικά στην προστασία και στη στήριξη των λαών, που εντάσσονται στον Βαλκανικό Σύλλογο και οι οποίοι θα έχουν την ατυχία να δεχθούν επιθέσεις από λαούς, οι οποίοι δεν αποτελούν Μέλη του Ελληνικού Βαλκανικού Συλλόγου.
Ανατρέχοντας κάποιος στο ιστορικό παρελθόν των Ελλήνων διαπιστώνει ότι προσπάθεια για συνένωση των Βαλκανικών λαών με παράκαμψη της ταυτότητας και την θρησκείας επιχειρεί και ο βάρδος της ελληνικής ελευθερίας Ρήγας Βελεστινλής.
Ο Ρήγας, δύο αιώνες νωρίτερα από τον Αγαθάγγελο, επιδίδεται σε μια πνευματική ενημέρωση των υποδούλων Βαλκανικών λαών με τα επαναστατικά του κηρύγματα, όπως τον Θούριο, το Επαναστατικό Μανιφέστο, την Προκήρυξη, τα Δίκαια του Ανθρώπου και του Πολίτου (=Δικαιώματα), το Σύνταγμα, το Στρατιωτικό Εγκόλπιον, τη Χάρτα και άλλα.
Ο Ρήγας με τον αγώνα του επιχειρεί την αφύπνιση των Ελλήνων και των άλλων υποδούλων Βαλκανικών λάων για την αποτίναξη του οθωμανικού ζυγού. Αποβλέπει απλώς στον ξεσηκωμό χωρίς να υποδεικνύει τρόπους, σχεδιασμούς και στήριξη όσων θα ξεσηκωθούν. Απλώς επιδιώκει την αφύπνιση των υποδούλων, κάτι που κάνει και ο Αδαμάντιος Κοραής με την έκδοση των έργων του. Και μάλιστα, όταν εκρήγνυται η ελληνική επανάσταση του 1821, ο Κοραής διαμαρτύρεται για το πρόωρο του εγχειρήματος, τονίζοντας ότι δεν έχει επέλθει ακόμη η πνευματική προετοιμασία του ελληνικού λαού, ώστε να αναλάβει έναν τόσο παράτολμο αγώνα, τον αγώνα της εθνεγερσίας, τον οποίο αντιμάχονταν λυσσωδώς όχι μόνο η οθωμανική αυτοκρατορία, αλλά και η πολιτισμένη Ευρώπη, η οποία, κάτω από την σκέπη της Ιεράς Συμμαχίας μάχονταν με νύχια και με δόντια κάθε προσπάθεια για αποτίναξη του ζυγού των υποδούλων λαών. Ιδιαίτερα αρνητική υπήρξε η Ιερά Συμμαχία στον ξεσηκωμό του Ελληνισμού, στον οποίο πολλά ώφειλε και οφείλει ακόμη η Ευρώπη.
Δυστυχώς τα μεγάλα οικονομικά συμφέροντα, κυρίως, αλλά και άλλα, όπως η αρχομανία και η διαφέντευση των μικρών λαών, τυφλώνουν τους ευεργετηθέντες και τους καθιστούν όχι μόνον αγνώμονες, αλλά και εκδικητικούς. Και αυτό ακριβώς εισέπραξε και εισπράττει η μεγαλόψυχη Ελλάδα ακόμη και σήμερα.
Θα κλείσω την αναφορά μου στον Κανονισμό του Ελληνικού Βαλκανικού Συλλόγου Δράμας, που συνέταξε το 1912 το φωτισμένο ράσο: «Θεμελιώδης αρχή του Συλλόγου είναι η αδελφική ειλικρινής αγάπη και εν ομονοία συζωία και πραγματική ευτυχία πάντων των βαλκανικών λαών, ανεξαρτήτως φυλής και θρησκείας, προς προϊόν εν τη οδώ του αληθούς πολιτισμού πάντων και προς δόξαν του θεού, τον Ουρανίου Πατρός πάντων των ανθρώπων της Υφηλίου».
Ειλικρινά γοητεύεται κάποιος με τη σύλληψη μιας τέτοιας πανανθρώπινης ειρηνικής ιδέας, ενός φωτισμένου ιεράρχη, ο οποίος ενώ έζησε μέσα στη φωτιά και στο σίδερο έξι περίπου χρόνια, στάθηκε πάνω από τον διχασμό, το μίσος, την εχθρότητα, τον επεκτατισμό και τη θρησκευτική φίμωση και διασάλπισε περίτρανα πως το χρέος των ανθρώπων είναι η συναδέλφωση και η ειρηνική συμβίωση χωρίς ερείπια, στάχτες, αίματα, αφανισμό αθώων, με όραμα πάντοτε την πρόοδο και την ευημερία.
Μακάρι να έτειναν ευήκοον ους οι Δυνατοί της Γης και να ασπάζονταν μιαν αλήθεια, η οποία αναμφίλεκτα διασφαλίζει πολλαπλά κέρδη.
