Μιλάει στον «Π.Τ.» η προϊσταμένη Βυζαντινών Αρχαιοτήτων της ΕΦ.Α. Δράμας

Ξεκίνησαν τα έργα ανάδειξης

του Βυζαντινού Ναού

της Αγίας Σοφίας στη Δράμα

► Από τον 6^ο αιώνα μ.Χ. ο πρώτος ναός και από τον 10^ο αιώνα ο υφιστάμενος

► Καταγραφή των τοιχογραφιών και του περιβάλλοντος χώρου του ναού

Του Θανάση Πολυμένη

ΞΕΚΙΝΗΣΑΝ ήδη εδώ και λίγες ημέρες, οι εργασίες ανάδειξης του Βυζαντινού Ιερού Ναού της Αγίας Σοφίας.  Το έργο, όπως επανειλημμένα με δημοσιεύματα έχει αναφερθεί ο «Πρωινός Τύπος», είναι πολύ σημαντικό για τη Δράμα, καθώς με το τέλος των εργασιών θα αποδοθεί στο κοινό, ο παλαιότερος ναός από την εποχή του Βυζαντίου στην πόλη της Δράμας στην αρχική του μορφή.

Το έργο, χρηματοδοτείται με 740.000 ευρώ από το Επιχειρησιακό Πρόγραμμα της Περιφέρειας Αν. Μακεδονίας – Θράκης και αναμένεται να ολοκληρωθεί στα τέλη του 2022 με αρχές 2023.

Η ομάδα που ασχολείται με τις εργασίες στο Ναό της Αγίας Σοφίας μπροστά στο φακό του «Π.Τ.» Μπροστά η κα. Βασιλάκη συντηρήτρια, πίσω και δεξιά η κα. Γεωργιάδου Βυζαντινολόγος, δίπλα της η κα. Κοντογιαννοπούλου προϊσταμένη Βυζαντινών Αρχαιοτήτων και πίσω της ο κ. Γιαγτζόγλου συντηρητής με ειδίκευση στο λίθο. Στο κέντρο ο κ. Κακοδειπνάκης συντηρητής, η αρχαιολόγος του έργου κα. Αμοιρίδου, και τέλος ο κ. Καραβελίδης. Από τη φωτογραφία απουσιάζει η αρχιτέκτονας του έργου κα. Κοκκαλίδου. Οι ειδικότητες των παραπάνω αναφέρονται αναλυτικότερα στο κείμενο.

Το έργο έχει αναλάβει η Εφορεία Αρχαιοτήτων Δράμας με κύρια υπεύθυνη την Προϊσταμένη Βυζαντινών Αρχαιοτήτων, κα. Μαρία Κοντογιαννοπούλου. Για τις εργασίες μάλιστα, από το Δεκέμβριο του 2019 έχει προσληφθεί ομάδα ειδικών με συμβάσεις ΙΔΟΧ, την οποία αποτελούν οι: Κωνσταντίνα Αμοιρίδου, Αρχαιολόγος του έργου, Κώστας Γιαγτζόγλου, Συντηρητής Αρχαιοτήτων με εξειδίκευση στο λίθο, Αλέξανδρος Κακοδειπνάκης, Συντηρητής Αρχαιοτήτων με εξειδίκευση στην τοιχογραφία και Αδριανέττα Βασιλάκη, Συντηρήτρια Αρχαιοτήτων με εξειδίκευση στην τοιχογραφία και Ιωάννα Κοκκαλίδου, Αρχιτέκτονας, καθώς επίσης και ανειδίκευτοι εργάτες.

Γενική άποψη από τις εργασίες στον περιβάλλοντα χώρου του ναού

Πιθανόν από τον 6^ο αιώνα μ.Χ.

Για το έργο και την πορεία του, μίλησε στον «Πρωινό Τύπο» η  προϊσταμένη του Τμήματος Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Αρχαιοτήτων και Μουσείων της Εφορείας Αρχαιοτήτων Δράμας, κα. Μαρία Κοντογιαννοπούλου, επισημαίνοντας αρχικά ότι όλες οι εργασίες γίνονται ταυτόχρονα, τόσο στον εξωτερικό περιβάλλοντα χώρο του ναού, όσο και στον εσωτερικό με την ανάδειξη των τοιχογραφιών και τη συντήρησή τους.

Αυτή τη στιγμή, η αρχαιολόγος του έργου εργάζεται στον εξωτερικό χώρο, στο πλαίσιο της διαμόρφωσης του περιβάλλοντος χώρου του ναού και στην ουσία γίνεται ανασκαφή και αποχωμάτωση, προκειμένου να διαμορφωθεί ο χώρος για να αποδοθεί σε χρήση με το πέρας του έργου.

Είναι γνωστό εκεί, ότι από την πρώτη φάση της διαμόρφωσης του περιβάλλοντα χώρου από την 12^η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων (2016), είχαν ήδη βρεθεί ανθρώπινα οστά, τα οποία ήταν από νεκροταφεία που υπήρχαν στο χώρο στα θεμέλια του ναού. Ενώ παράλληλα μ’ αυτό, βρέθηκε και το αρχικό πρώτο κτίσμα του ναού.

Συντήρηση των τοιχογραφιών από τον ειδικό συντηρητή για το λίθο, εντός του υφιστάμενου ναού.

Αριστερά και ψηλά στην εικόνα εμφανίζονται οθωμανικά μοτίβα.

Όπως μας εξηγεί η κα. Κοντογιαννοπούλου, «δεν μπορεί ακόμα να δοθεί οριστική απάντηση για το ζήτημα της χρονολόγησής τους. Σίγουρα κάποιοι από τους τάφους είναι οθωμανικοί και όλοι είναι διαταραγμένοι. Ωστόσο σύντομα θα είμαστε σε θέση να πούμε περισσότερες λεπτομέρειες».

Σύμφωνα με την ίδια, «η ανασκαφή αυτή γίνεται κυρίως στον παλαιότερο βυζαντινό ναό, το πρώτο κτίσμα δηλαδή, που χρονολογείται περί τον 6^ο αιώνα μ.Χ.  Στην πρώτη φάση του έργου της Αγίας Σοφίας που εκτελέστηκε από τη 12^η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων, ένα από τα τμήματα φυσικού αντικειμένου στο ΕΣΠΑ, ήταν η διαμόρφωση του περιβάλλοντος χώρου. Στην προσπάθεια αυτή να διαμορφωθεί ο περιβάλλοντας χώρος ώστε να αποδοθεί ο Ναός, βρέθηκαν τα αρχαία, από την παλαιότερη εκκλησία, που αρχικά με μια πρώτη εκτίμηση χρονολογήθηκε στον 6^ο αιώνα μ.Χ.

Τώρα θα πρέπει να τα δούμε πιο προσεκτικά, γιατί την καθαρίζουμε ώστε να αναδειχθεί και αυτή τη στιγμή  έχουμε μόνο τοιχώματα.  Δεν έχουμε βρει κατώφλια, δάπεδα και όλα φαίνεται ότι είναι σε ερείπια. Θα δούμε τι ακριβώς θα βρεθεί στη συνέχεια».

Ερωτώμενη για το αν είναι όντως ο πρώτος αρχικός ναός τα ερείπια, σημειώνει η ίδια: «Φανταζόμαστε τώρα ότι μέσα σ’ αυτή την πολύ παλιά εκκλησία, με μια πρώτη εκτίμηση, ότι, αφού καταστράφηκε αυτή του 6^ου αιώνα – αλλά επιφυλασσόμαστε να δούμε πρώτα όλα τα στοιχεία και να χρονολογήσουμε με μεγαλύτερη ασφάλεια – κάπου εκεί στην καταστροφή, ίσως τότε να χρησιμοποιήθηκε η περιοχή ως νεκροταφείο. Αυτό πάντως δεν μπορεί να ξεκαθαριστεί τώρα».

Όσον αφορά τον υφιστάμενο ναό, «είναι του 10^ου αιώνα και μένει να δούμε τι εκπλήξεις μας επιφυλάσσει στη συνέχεια. Προχωρούμε, αποκαθιστούμε και παράλληλα διερευνούμε και αποκαλύπτουμε. Είναι σαν να ανοίγουμε τώρα αυτό το μεγάλο βιβλίο και ξεφυλλίζουμε τις πρώτες σελίδες του».

Η αποκάλυψη των τοιχογραφιών

Σημαντικό ρόλο στην απόδοση του όλου έργου, έχουν οι τοιχογραφίες που βρίσκονται τόσο στον κυρίως ναό, αλλά και στο νεότερο κτίσμα στον προθάλαμο. Ήδη οι συντηρητές δουλεύουν με κάθε λεπτομέρεια, ξύνοντας μπογιές και επιχρίσματα σε μια προσπάθεια να αποκαλύψουν, να συντηρήσουν και να αποδώσουν τις βυζαντινές εικόνες που προφανώς υπάρχουν από κάτω και έχουν καλυφθεί σε διάφορες εποχές.

Στον κυρίως ναό, σε κάποια σημεία εμφανίζεται οθωμανικός διάκοσμος από την εποχή της οθωμανικής εποχής και σε κάποια άλλα σημεία βυζαντινές εικόνες. Όπως εξηγεί η κα. Κοντογιαννοπούλου, όλα αυτά θα συντηρηθούν, θα καταγραφούν και θα αποδοθούν. Τα οθωμανικά σχέδια και μοτίβα στη συνέχεια θα αποξεστούν όλα, προκειμένου να αποδοθούν τα πρότερα βυζαντινά στοιχεία που υπάρχουν.

Η συντήρηση

Έχει πολύ μεγάλη σημασία να μπορεί να καταλάβει κάποιος, ότι το έργο της απόξεσης των επιχρισμάτων στους τοίχους και τους κίονες είναι σημαντικό και ότι πρόκειται για μια πολύ λεπτή εργασία.

Για το έργο αυτό, μίλησαν στον «Πρωινό Τύπο» οι δύο συντηρητές του έργου, ο κ. Κακοδειπνάκης και η κα. Βασιλάκη. Όπως μας λένε, έχουν ήδη ξεκινήσει από τον προθάλαμο, όπου είναι η είσοδος του ναού και είναι η δυτική πτέρυγα, η οποία στο τέλος θα καθαιρεθεί: «Προσπαθούμε να καθαρίσουμε τα επιχρίσματα για να δούμε τι εμφανίζεται από πίσω. Αν εμφανίζεται κάποιου είδους τοιχογραφία ή οθωμανικά σχέδια και ότι άλλο υπάρχει. Αυτή τη στιγμή είμαστε στο ερευνητικό στάδιο και μπορεί να υπάρξει κάποια βυζαντινή εικόνα κάτω από τα οθωμανικά σχέδια. Στον κυρίως ναό έχει πάρα πολλά και έχει πάρα πολλή δουλειά. Σκοπός μας είναι να αναδειχθεί ο βυζαντινός χαρακτήρας του Ναού. Μέσα στο ιερό από την πρώτη φάση που έχουν καθαριστεί τα επιχρίσματα φαίνονται κάποιες βυζαντινές τοιχογραφίες, ενώ επίσης και πολλά μεταγενέστερα οθωμανικά σχέδια.  Ο ναός έχει περάσει από διάφορες φάσεις στα προηγούμενα χρόνια, ενώ εδώ στον προθάλαμο του ναού συναντάμε κυρίως οθωμανικά στοιχεία.  Επίσης, θα γίνουν και  κάποιες τομές για να δούμε τι άλλο μπορεί να κρύβεται από κάτω, ενώ θα καθαριστούν και όλοι οι κίονες».