Επιστροφή κλεμμένου χειρογράφου από τους Βουλγάρους στη δεύτερη βουλγαρική κατοχή

Χειρόγραφο Ευαγγέλιο του 10ου αιώνα

επιστρέφει στην Ιερά Μονή Εικοσιφοινίσσης

Τη Μονή είχαν λεηλατήσει Βούλγαροι στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο

ΤΟ ΖΗΤΗΜΑ με τα κλεμμένα κειμήλια της Ιεράς Μονής Εικοσιφοινίσσης, κρατάει περισσότερο από 100 χρόνια. Όπως είναι γνωστό, από το 1916, κατά την περίοδο της δεύτερης βουλγαρικής κατοχής, οι Βούλγαροι έκλεψαν πολλά κειμήλια, τόσο από την Ιερά Μονή Εικοσιφοινίσσης Παγγαίου, όσο και από την Ιερά Μονή Τιμίου Προδρόμου από την περιοχή των Σερρών.

Σύμφωνα με επίσημη ανακοίνωση της Ιεράς Μητροπόλεως Δράμας, ένα από τα παλαιότερα στον κόσμο σωζόμενα ελληνικά χειρόγραφα Ευαγγέλια, γραμμένο στο τέλος του 10ου – αρχές 11ου αιώνα, που είχε κλαπεί μαζί με άλλα από την Ιερά Μονή Εικοσιφοινίσσης Παγγαίου, επιστρέφει πλέον στα πάτρια εδάφη.

Πρόκειται για το δεύτερο κατά σειρά κειμήλιο που επιστρέφεται στη συγκεκριμένη μονή μετά τον επαναπατρισμό, το 2016, ενός χειρόγραφου κειμένου του 9ου αιώνα, ανεκτίμητης ιστορικής αξίας, γνωστό ως Κώδικας 1424 και είχε στην κατοχή της η Λουθηρανική Θεολογική Σχολή του Σικάγου.

Με εκείνο το κειμήλιο που επιστράφηκε από τον τότε Αρχιεπίσκοπο Αμερικής Δημήτριο στον μητροπολίτη Δράμας Παύλο, άνοιξε ο δρόμος για τον επαναπατρισμό κι άλλων πολύτιμων κειμηλίων που το 1917 εκλάπησαν από τα βουλγαρικά στρατεύματα κατοχής, με ανυπολόγιστες καταστροφές στο μοναστήρι της Εικοσιφοίνισσας όπου φυλάσσεται και η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας.

Το νέο χειρόγραφο, με αριθμό ταξινόμησης 220, είναι ένα περγαμηνό Ευαγγέλιο που είχε εξαφανιστεί για πάρα πολλά χρόνια και από το 2011 βρίσκεται στην κατοχή του Μουσείου της Βίβλου που εδρεύει στη Νέα Υόρκη.

Τον Ιανουάριο, εκπρόσωποι του Μουσείου της Βίβλου επισκέφθηκαν τον Οικουμενικό Πατριάρχη Βαρθολομαίο ενημερώνοντάς τον ότι διεξήγαγαν έρευνα για την προέλευση σε ένα ελληνικό λειτουργικό χειρόγραφο των τεσσάρων Ευαγγελίων στα τέλη του 10ου έως τις αρχές του 11ου αιώνα.

Ο κ. Βαρθολομαίος κατά τη διάρκεια της συνάντησης ευχαρίστησε το Μουσείο για την επιστροφή και προσφέρθηκε να τού επιτρέψει να εκθέτει το κειμήλιο μέχρι την επίσκεψή του στις Ηνωμένες Πολιτείες τον Οκτώβριο του 2021. Ακόμη, το Οικουμενικό Πατριαρχείο θα δανείσει στο Μουσείο για έκθεση τρία κειμήλια, χειρόγραφα της ελληνικής βίβλου.

Το σπάνιο χειρόγραφο Ευαγγέλιο, επιστρέφει ύστερα από μια μακρά διαδρομή σε ολόκληρο τον κόσμο, με ενέργειες του Παναγιωτάτου Οικουμενικού Πατριάρχου κ. Βαρθολομαίου, το οποίο θα επιστραφεί από το Μουσείο της Βίβλου στη Νέα Υόρκη και θα του παραδοθεί το φθινόπωρο του 2021 στις Ηνωμένες Πολιτείες.

Η έρευνα αποκάλυψε ότι ήταν ένα από τα πολλά αντικείμενα που λεηλατήθηκαν από την Ιερά Μονή Παναγίας Εικοσιφοινίσσης από Βούλγαρους στρατιώτες κατά τη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Ταυτόχρονα εξέφρασαν την πρόθεση να επιστρέψουν το κειμήλιο στον αρχικό κάτοχό του, την Ιερά Μονή.

Τον Μάρτιο του 1917, οι Βούλγαροι στρατιώτες λεηλάτησαν το μοναστήρι της Εικοσιφίνισσας αφαιρώντας ολόκληρη τη μοναστική βιβλιοθήκη, η οποία περιελάμβανε πάνω από 430 χειρόγραφα και 470 θρησκευτικά αντικείμενα (εικόνες, λειτουργικά σκεύη κ.α.). Πολλά πουλήθηκαν τη δεκαετία του 1920 και μπήκαν σε συλλογές στην Ευρώπη και τις ΗΠΑ. Το περγαμηνό Ευαγγέλιο του 10ου αιώνα πωλήθηκε το 1958 στη Νέα Υόρκη. Το Μουσείο της Βίβλου το απέκτησε από τον οίκο δημοπρασιών Christie’s τον Ιούνιο του 2011. Κατά την έρευνα, ο επιμελητής του μουσείου Brian Hyland εντόπισε σημειώσεις στο χειρόγραφο που επιβεβαίωσαν ότι ανήκε σε εκείνα που λεηλατήθηκαν από το μοναστήρι το 1917. Μεταγενέστερη έρευνα επιβεβαίωσε την ταυτότητά του περγαμηνού Ευαγγελίου ως «Χειρόγραφο Eikosiphoinissa 220».

Ο εκπρόσωπος του Μουσείου της Βίβλου Δρ. Jeff Kloha στη συνάντηση με τον Οικουμενικό Πατριάρχη είχε δηλώσει ότι «η αποκάλυψη της ιστορίας αυτού του χειρογράφου δεν ήταν εύκολη. Απαίτησε μια έντονη έρευνα εκ μέρους του επιμελητή μας, κ. Hyland, για να εντοπίσει το θλιβερό του παρελθόν, να επιβεβαιώσει την ταυτότητά του και να προσδιορίσει το πού βρίσκονταν πριν από το 1958». Αξίζει να τονιστεί ότι το περγαμηνό χειρόγραφο Ευαγγέλιο του 10ου αιώνα είναι μικρογραφημένο, περιλαμβάνει λειογραφίες των Ευαγγελιστών και είναι γραμμένο σε δύο στήλες, με 27 γραμμένες σειρές σε κάθε στήλη, διαστάσεων 18,1 x14 εκατοστών.