Σεργιάνι στη Βενιζέλου του 1912

στο δρόμο για το πρώτο γυμναστήριο    

 

Γράφει ο Νικόλαος Παναγ. Λατσίσταλης

 Αγαπητοί μου φίλοι, σας είχα υποσχεθεί πως στο επόμενο (τωρινό) μας αφιέρωμα θα περπατούσαμε στη γειτονιά της οδού Φωκίωνος, σε μια προσφυγική γειτονιά του κέντρου, όπου μεταξύ άλλων θα αναφερόμασταν και στο δεύτερο τέμενος που έμεινε και πρόσφατα ανακαινίσθηκε με ιδιωτική πρωτοβουλία, το γνωστό και ως Σερντιβάν τζαμί, με στοιχεία από το αρχείο μας οι Οθωμανοί της Δράμας. Αντ’ αυτού προτείνω   πως θα ήταν καλύτερα να περιηγηθούμε την παλιότερη εμπορική μας οδό τη σημερινή οδό Ελευθερίου Βενιζέλου, η οποία τότε μας έβγαζε στην δυτική άκρη της πόλης. Στην περιοχή όπου σε χρόνους δίσεκτους ανεγέρθη το πρώτο γυμναστήριο, σε μια προσπάθεια αναγέννησης του αθλητισμού στην τότε ακόμη υπόδουλη Δράμα, για να θυμίσει και να προειδοποίηση πως χαράζει, πως αυτή η χώρα ανέδειξε το αθάνατο Ελληνικό πνεύμα από το οποίο πηγάζει «νους υγιής εν σώματι υγιή» μέσα σε στάδια πριν από 3.000 χρόνια. Αποστέλλοντας  έτσι, το μήνυμα στην ανελεύθερη τότε Χριστιανική Ελληνική επικράτεια και εν πολύς και στην ελεύθερη τότε Ελλάδα, παράλληλα με την επίσημη έναρξη του Μακεδονικού αγώνα το 1904, σηματοδοτώντας την αρχή του τέλους της Οθωμανικής κυριαρχίας, που αντανακλά στη μεγάλη απελευθέρωση του 1913, όλα αυτά πριν 116 χρόνια.

Να σημειώσω πως το θέμα (γυμναστήριο) το αναδημοσιεύω για δεύτερη φορά στην ίδια εφημερίδα, αλλά αυτή τη φορά, με περισσότερα στοιχεία. Η πρώτη ήταν την Τρίτη 28 Νοεμβρίου 2008 πριν 12 έτη στο αφιέρωμα των 100ών γενεθλίων από την ανέγερση και λειτουργία των ιστορικών Εκπαιδευτηρίων που ανεγείρονται δίπλα, τα οποία έπονται κατά τέσσερα έτη του γυμναστηρίου. Πρόκειται για δύο από τα πιο ουσιαστικά έργα του Μάρτυρος Μητροπολίτου μας Χρυσοστόμου. Αφορμή αυτής της επιλογής υπήρξε η ανάδειξη στοιχείων για αυτή την πρωτοπορία στον αθλητισμό, αλλά και για να γίνει διότι δεν έγινε ακόμη, κτήμα των Δραμινών και κυρίως των επαϊόντων στα ιστορικά μας δρώμενα, ειδικών αλλά και μη ειδικών πολιτών, πρωτίστως φορέων και θεσμικών προσώπων.

Έτσι, ώστε η οφειλομένη τιμή και η συνεχής ανάμνηση προς τον Άγιο να απομακρύνει έτι περαιτέρω τη λήθη, στην οποία είχε περιέλθει μετά την 30η Ιουνίου 1959 ημερομηνία αποκαλυπτηρίων του ανδριάντα του, που εν’ πολύς αίρεται το 1997 επί τη ευκαιρία των 75ων χρόνων του μαρτυρίου του στη Σμύρνη κατά την εξόντωση του Ελληνισμού της Ανατολής = Μικρά Ασία – Θράκη, με την ίδρυση του Παμμικρασιατικού συλλόγου της Δράμας που φέρει την ονομασία του και αναλαμβάνει δράσεις γι’ αυτό. Στη μνήμη λοιπόν του Αγίου μεταξύ άλλων σήμερα παραθέτω πρωτόλεια στοιχεία, τα οποία αντλώ κυρίως μέσα από το τριακονταετές ερευνητικό μου αρχείο που επιβάλλεται να τα γνωρίσουν όλοι, ώστε μαζί με το σύλλογο, αλλά αν επιμένουν κάποιοι, ακόμη και χωρίς αυτόν, να οργανώσουν την αναβίωση των αγώνων στον ίδιο χώρο, την ίδια ημερομηνία, με το ίδιο τελετουργικό, τις ίδιες μαθητικές και αθλητικές παιδιές που τότε λάμβαναν χώρα, όπως τις εμπνεύσθηκε και τις οργάνωσε ο Άγιος Χρυσόστομος. Οι μοναδικοί αυτοί αγώνες μπορούν, πρέπει και επιβάλλεται να αναβιώσουν, με αρωγούς εν’ πρώτης την Ιερά μας Μητρόπολη, την εκπαιδευτική μας κοινότητα, τις υπηρεσίες αθλητισμού και πολιτισμού της Δημοτικής επιχείρησης, τον Αθλητικό Όμιλο Δράμας (ΑΟΔ) και όποιον άλλο φορέα θεωρεί πως έχει σχέση, κυρίως όμως με την αμέριστη στήριξη της Δημοτικής και Περιφερειακής μας αρχής. Και επειδή δεν θέλω να ξεχνώ αλλά να τιμώ την αγαθή προαίρεση και συμβολή, τον πρόλογο αυτό τον αφιερώνω πρωτίστως σε μια κυρία, τη συνειδητά πολυπράγμων με πολύ μεγάλη συμβολή στα κοινωνικά και πνευματικά δρώμενα της πόλης μας, την εκπαιδευτικό, συγγραφέα αναβιώτρια και πρώτη πρόεδρο της Ένωσης Κυριών Δράμας και ιδρύτρια και πρώτη πρόεδρο της Μέριμνας Ποντίων Κυριών Δράμας  κ. Κωνσταντινίδου Νόρα, η οποία όταν ο Παμμικρασιατικός σύλλογος στην πρώτη του Γεν. συνέλευση μέσα στην αίθουσα του Επιμελητηρίου δήλωνε προς το μακαριστό μας Μητροπολίτη κηρό Διονύσιο, πως από το 1998 προχωρά στη έναρξη εκδηλώσεων μνήμης και εορτασμού του Αγίου, ο αείμνηστος Μητροπολίτης αφού απεδέχθη την πρόταση αναλαμβάνει  την οργάνωσή των εκδηλώσεων, δηλώνοντας αυτοστιγμεί την έναρξη προσπάθειας για την ανέγερση ενοριακού ναού στη μνήμη του Αγίου στη μόνη ζώσα Μητρόπολή του.

Έτσι στην πρώτη σύναξη των φορέων που συνεκάλεσε στην Επισκοπή για τον πρώτο εορτασμό που έγινε το Σάββατο 12 και την Κυριακή 13 Σεπτεμβρίου 1998, η πρώτη που έθεσε θέμα αγάπης και προσφοράς του Αγίου για τον αθλητισμό της πόλης μας ήταν η κα. Νόρα, με την προτροπή πως την ημέρα αυτή θα πρέπει νάναι παρών και όλος ο αθλητικός κόσμος και μαζί ο αθλητικός όμιλος Δράμας – ΑΟΔ. Έτσι λοιπόν εφόσον η δική μας έρευνα – εργασία  διέθετε από δεκαετιών τα στοιχεία, το 2017 θεωρήσαμε πως έφθασε η ώρα να προχωρήσει η αναβίωση των αγώνων ακριβώς 95 χρόνια μετά την καταστροφή και το Μαρτύριο του Αγίου, παράλληλα με τα αποκαλυπτήρια του δρόμου τον προσφύγων στο πάρκο Μνήμης του Παμμικρασιατικού συλλόγου, τον οποίο αποτελούν 95 λίθοι που μεταφέραμε από 95 διαφορετικές περιοχές (πόλης και χωριά) της Μικράς Ασίας, λίγα μόλις μέτρα νοτίως του ιστορικού χώρου των αγώνων.  Όμως αυτό δεν κατέστη δυνατόν διότι κάποιοι που αναζητούσαν την πληροφορία του χώρου, την οποία τους δώσαμε μέσω τρίτων αφού την είχαμε δημοσιεύσει και την αγνόησαν, στη συνέχεια έγιναν ιδιοκτήτες της και την κατέστησαν προσωπική και άχρηστη πληροφορία άνευ περιεχομένου, χωρίς όμως να γνωρίζουν το περιεχόμενο τον αγώνων, Ήρθε όμως η ώρα τα πράγματα να λάβουν τη σωστή τους διάσταση, γι’ αυτό επανερχόμενοι θα θυμίσουμε πως το έτος 2.022 στα 100 χρόνια από το Μαρτύριο του Αγίου και τον ξεριζωμό, η επιβαλλόμενη τιμή οφείλει να γίνει πράξη μέσα από πρωτοβουλίες όσων αναφέραμε, ευχόμενοι η ανάδειξη του θέματος αυτή τη φορά να βρει ευήκοα ώτα, αναλαμβάνοντας οι ίδιοι την ευθύνη οργάνωσης των αγώνων.

Γι’ αυτό στη συνέχεια μετά το οδοιπορικό μας στην ιστορική οδό και φθάνοντας στην επίμαχη περιοχή, παραθέτουμε περισσότερα στοιχεία ως έχουμε υποχρέωση αναμένοντας όμως και απόκριση, ώστε η πόλη να αναδείξει αυτή την πρωτοπόρα αθλητική της πλευρά, όπως μας την παρέδωσαν οι ιστορικοί μας πρόγονοι. Όψει δέ μέ είς Δράμα = θα τα πούμε στη Δράμα – για τη Δράμα. Ευελπιστούμε αυτή τη φορά η πόλη να μην στερηθεί άλλο ένα κομμάτι της ιστορίας της και μάλιστα στις πραγματικές του διαστάσεις. Σε αντίθετη περίπτωση αξιότιμη κυρία διευθύντρια της εγκρίτου εφημερίδας «Πρωινός Τύπος» Δράμας κ. Στέλλα Σταυρίδου, η τιμητική σας πρόσκληση να παρουσιάζουμε θέματα από την ιστορία και την λαογραφία της πόλης, καλό θα είναι τουλάχιστον να αναβληθεί.

Δεν βλέπω να υπάρχει λόγος για συνέχεια, εάν αυτοί που θα έπρεπε να πρωτοστατούν, φορείς και ιδιώτες, αποφασίζουν να αγνοούν τα όποια τμήματα της ιστορίας μας γιατί αναδεικνύονται από μη ειδικούς, ίδωμεν. Ας ξεκινήσουμε λοιπόν τη διαδρομή που σας υποσχεθήκαμε.

 

 

Η ιερά πομπή κατά τον πρώτο εορτασμό του Αγίου ξεκίνησε από την πλατεία και ενσωματώθηκε με τους επίσημους και τον υπόλοιπο κόσμο που κατέβηκαν από το ιστορικό Ελευθερία – Ελληνική λέσχη, όπου είχε εγκαινιαστεί έκθεση φωτογραφίας του Αγίου, μεταφέροντας την πρώτη ιερή εικόνα του Αγίου αγιογραφημένη στην Ιερά Μονή Αναλήψεως του Σωτήρος στους Ταξιάρχες Δράμας (Σίψα) εκ μέρους του συλλόγου, με εντολή του μακαριστού Μητροπολίτου κυρού Διονυσίου, η οποία θα παραδοθεί κατόπιν στο Μητροπολιτικό ναό όπου θα παραμένει για πάντα.

Μόνο που το 2010 αφαιρέθηκε από τη θέση της στο αριστερό προσκυνητάρι (προσωρινά μας είπε ο πατέρας Χριστόδουλος λόγο των εργασιών ανακαίνισης στο ναό). Έκτοτε όμως βρίσκεται στο εικονοφυλάκιο του ναού και ίσως ξεχάστηκε. Γι’ αυτό παρακαλούμε εμείς οι απόγονοι των Μικρασιατών στη μνήμη τους, πως πρέπει να επανέλθει η ιερή εικόνα στον ιερό ναό όπου είναι η θέση της και αποδόθηκε στη μνήμη του Αγίου κατά τον πρώτο εορτασμό, ενώ κατόπιν ακολούθησαν διαχρονικά οι υπόλοιπες τρείς. Η δεύτερη απεδόθη στα θυρανοίξια του ενοριακού του ναού του το 2006, η οποία βρίσκεται και πιστεύουμε πως θα βρίσκεται πάντα στο προσκυνητάρι του Αγίου. Η τρίτη εικόνα παρεδόθη στη Σμύρνη στο ναό της Αγίας Φωτεινής το 2009 στα 100 χρόνια από την δεύτερη και τελευταία εξορία του από τη Δράμα, παρουσία του Παναγιότατου Οικουμενικού Πατριάρχη κ. Βαρθολομαίου και 350 Δραμινών προσκυνητών, ενώ η τέταρτη παρεδόθη στον Πατριαρχικό ναό του Αγίου Γεωργίου στο Φανάρι της Κωνσταντινούπολης το 2012, την παραμονή της εορτής του Αγίου, ακριβώς στα 110 χρόνια από την χειροτονία του στον ίδιο ναό από τον Πατριάρχη Ιωακείμ Γ! και την έλευσή του στη Δράμα. Προηγήθηκε τρισάγιο από το Μητροπολίτη Θεοδουπόλεως και Αριανζού κ. Γερμανό με τον ιερέα του ναού πατέρα Σωφρόνιο στον Σταυροπηγιακό ναό της Ζωοδόχου Πηγής στο Βαλουκλή, πάνω στον τάφο του Πατριάρχου Ιωακείμ Γ!.

Στη φωτογραφεία η ιερή πομπή κατευθύνεται στον Μητροπολιτικό ναό με την εικόνα από το πρόεδρο του συλλόγου, συνοδεία του μακαριστού Μητροπολίτη Δράμας κυρού Διονυσίου, του Νομάρχη Σωκράτη Δημητριάδη, του Δημάρχου Τζίμα Μαργαρίτη και του κλήρου. Στρατιωτικών και Αστυνομικών αρχών και πλήθους κόσμου, ενώ εμπρός παιάνιζε η φιλαρμονική του Δήμου.

Ξεκινώντας την βόλτα μας από τα δυτικά της πλατείας ανηφορίζοντας την ιστορική οδό Βενιζέλου όπως υποσχεθήκαμε, στα δεξιά βλέπουμε το ξενοδοχείο του Οθωμανού Αλί Παρμαξίζ Χασάν και των εταίρων του, όπου εδώ και λίγα χρόνια από το 1919 λειτουργεί από τους Ηπειρώτες αδελφούς Αναγνώστου με νέα ονομασία ως  «Νέα Ελλάς», με είσοδο από την πλευρά της οδού Βενιζέλου που παρέμεινε μέχρι και το 1936 όταν ανακαινίζεται από νέους ιδιοκτήτες που το αποκτούν σε δημοπρασία από τη ΔΑΠ.  Διακρίνουμε την παλιά είσοδο όπου στη δεύτερη Βουλγαρική κατοχή του 1916 –1918 διανυκτέρευσε ο Βούλγαρος Βασιλιάς Φερδινάνδος με τον γιο του και διάδοχο Βόρη Γ! ο οποίος στην επόμενη 3η  Βουλγαρική κατοχή 1941 –’44 ήρθε ως Βασιλιάς κατευθύνοντας τον οδηγό του από την πλευρά της οδού Βενιζέλου στην είσοδο που θυμόταν νεαρός, για να τον οδηγήσουν οι Βούλγαροι τοπικοί διοικούντες στη νέα είσοδο της πλατείας.

Στο δυτικό τμήμα της πλατείας βλέπουμε περιμετρικά τα πρώτα γκαζοζέν ταξί όπως και τα πρώτα περίπτερα που δίνονταν σε τραυματίες των Βαλκανικών και της Μικρασιατικής εκστρατείας, ενώ οι λούστροι στη σειρά έχουν κεσάτια, μιας και τον προσφυγικό πληθυσμό που κυκλοφορεί με την τραγιάσκα δεν φαίνεται να τον απασχολεί το γυάλισμα. Μπρός από τη Νέα Ελλάς στο πεζοδρόμιο με την έλευση των προσφύγων είχαν εμφανισθεί και οι πάγκοι των ανταλλακτών που άλλαζαν ότι χρυσό έφεραν οι πρόσφυγες με χρήματα, ιδιαίτερα μετά την συμφωνία της Λωζάνης ανταλλαγής των πληθυσμών. Μέχρι και τις χρυσές κλωστές που ξήλωναν από τις φορεσιές τους άλλαζαν κυρίως οι ερχόμενοι από την Καππαδοκία. Απέναντι στα δεξιά διακρίνεται τμήμα του Δημαρχείου και δίπλα τα άλευρα Ζιώγα –Χατζηαντωνίου-Τσιάφκα, πριν προστεθεί ο επόμενος όροφος το 1932. Πίσω διακρίνονται οι στέγες από τα καπνομάγαζα των αδελφών Ανδρέογλου επί της Μ. Αλεξάνδρου, ένα εκ’ των οποίων υπάρχει ακόμη και σήμερα επί της οδού Γρανικού, όπου μεταγενέστερα έγινε εργαστήριο εφαπλωματοποιίας Αμαραντίδη και εδώ και χρόνια λειτουργεί το κατάστημα ηλεκτρικών Πολύβιου Κυνιαζόπουλου, ενώ δίπλα υπάρχει ακόμη (τώρα αδιέξοδη) η στοά Παπαστυλιάνου με τα καρεκλάδικα και τους υπόλοιπους επαγγελματίες.

Η σχεδόν βιωματική αφήγηση της πιο λαμπρής εμπορικής οδού του τότε. 

Ας απολαύσουμε τώρα την βόλτα μας σε παρελθόντα χρόνο επί της παλαιάς οδού, ίσως αρχικά Ερμού και αργότερα Β. Σοφίας τελικά Ελευθερίου Βενιζέλου – Παναγή Τσαλδάρη και πάλι Ελ. Βενιζέλου, με προορισμό το ιστορικό μας γυμναστήριο, όπου εκεί θα δούμε να ζωντανεύει το τελετουργικό και το αγωνιστικό μέρος αυτών των αγώνων, σ’ ένα περίπατο που δεν μπορεί ν’ αφήσει ασυγκίνητο και αδιάφορο κανέναν αναγνώστη.  Αδακά θα λέματα, πως τα στοιχεία και αυτού του θέματος είναι ένα ακόμη δάνειο απ’ το γενικότερο ερευνητικό μας αρχείο, όπως και μέρους του πρώτου τόμου μιας σειράς υπό έκδοση λευκωμάτων για τη Δράμα, άγνωστο πότε, ίσως και σύντομα. Βρισκόμαστε λίγους μήνες πριν τη μεγάλη απελευθέρωση, η μοσχοβολιά της άνοιξης είναι τόσο έντονη που την αισθάνονται ακόμη κι οι πιο απελπισμένοι. Όλοι όμως γνωρίζουν τις χρόνιες μυστικές και τελικά γνωστές και αναμενόμενες συμφωνίες, προσδοκώντας σύντομα το ποθητό. Βρισκόμαστε στο τρίτο δεκαήμερο του Μαΐου του 1912 και η ανυπομονησία της Δραμινής κοινωνίας προσβλέπει σε ένα και μοναδικό, αλλά πολύ μεγάλο κοινωνικό γεγονός, που εξελίσσεται και είναι η τέλεση των 9ων σχολικών αθλητικών αγώνων και γυμναστικών επιδείξεων, που ήρθαν ως φωτεινή χαραμάδα στη σκοτεινή τους ζωή κατά την τελευταία οκταετία, αφού  πραγματοποιούνται από το έτος 1904, στο ένα και μοναδικό γυμναστήριο που υπάρχει από τη Θράκη ως τη Θεσσαλία, αλλά και ακόμη παραπέρα.

Ένα έργο σταθμός που οικοδομείται με την πρωτοβουλία του Μητροπολίτη Χρυσόστομου σχεδόν με την έλευσή του, σηματοδοτώντας την άλλη πλευρά της ζωής που χρόνια ανέμεναν μέσ’ απ’ τον ατελείωτο ζόφο οι πρόγονοί μας, κάτι που δεν συνέπεσε τυχαία, αλλά με την επίσημη έναρξη του Μακεδονικού Αγώνα. Γι΄ αυτό είναι κοινή η πεποίθηση πως φέτος είναι η τελευταία φορά που ζουν υπόδουλοι ένα τέτοιο γεγονός, νιώθοντας βαριά στην πλάτη τους τα 530 χρόνια Οθωμανοκρατίας που παρήλθαν παλεύοντας για την διατήρηση της εθνικής τους ταυτότητας και συνείδησης. Τώρα πια όλοι επιδιώκουν το τέλος του Οθωμανισμού μέσα από την αναδυόμενη δύναμη του Ελληνικού πνεύματος, κάτι που στη υπόλοιπη πατρίδα ήρθε προ 85 και πλέον ετών. Μέσα σε μια τέτοια ατμόσφαιρα ευκαιρίας δοθείσης θα ταξιδέψουμε σήμερα φέροντας στο φως την πρωτοπόρα μοναδική αθλητική για την εποχή δραστηριότητα, μέσα από μια σύντομη διαδρομή στον ιστορικό  δρόμο της πόλης μας ξεκινώντας από την κεντρική πλατεία Ελευθερίας, η οποία και αυτή μόλις προ ολίγων μηνών υπήρξε ελεύθερος χώρος συνάθροισης και συγκεκριμένα την Τρίτη 6η Σεπτεμβρίου του 1911, μετά απ’ την μεγάλη πυρκαγιά που αποτέφρωσε αρχικά το χάνι των τριών Τούρκων στα ανατολικά της, λες και γνώριζε πως η ύπαρξή της ήταν παραπάνω και από απαραίτητη προκειμένου να υποδεχθεί τους ελευθερωτές της. Ξεκινάμε λοιπόν ανηφορίζοντας την ιστορική οδό Ελευθερίου Βενιζέλου που μας οδηγεί στο δυτικό άκρο της πόλης μέσα από σύντομες στάσεις, σε ενδιαφέροντα σημεία της προ και μετ-απελευθερωτικής εποχής, που αφορούν χώρους και κτίσματα, τα οποία έπαιξαν το δικό τους ρόλο στη νεότερη τοπική ιστορία.

Όμως αν και τα χρόνια πέρασαν και μαζί τους χάθηκαν πολλές από τις παλιές θύμησες, η σημερινή μας βόλτα θα βρει αρκετές απ’ αυτές τις γωνιές, ώστε να αποτυπώσει στη μνήμη μας κάποιες επιπλέον εικόνες της Μακεδονικής μας πόλης, πριν φθάσουμε στον τελικό μας προορισμό όπου μας περιμένουν μέχρι σήμερα ακμαία τα Ελληνικά Εκπαιδευτήρια να μας φιλοξενήσουν στην αυλή τους, απ’ όπου θα παρακολουθήσουμε τους αγώνες που γίνονται ακριβώς απέναντι στα ανατολικά. Αλλά πριν κάνουμε το πρώτο βήμα από την πλατεία, στην απέναντι δεξιά γωνία αντικρίζουμε το σύγχρονο ξενοδοχείο του Οθωμανού Παρμαξίζ Χασάν και των συνεταίρων του, πρόγονος της οικογένειας του δικηγόρου από την Άγκυρα Αχμέτ Ομπασίογλου.

Πρόκειται για το μετέπειτα κεντρικό ξενοδοχείο Νέα Ελλάς, το οποίο από το 1919 έως το 1936 διευθύνουν δύο Ηπειρώτες, οι αδελφοί Αναγνώστου, ο Γιώργος ο οποίος το 1925 υπήρξε για μικρό διάστημα Δήμαρχος Δράμας και ο αδελφός του Αναστάσης Σ’ αυτό, εκτός άλλων διανυκτέρευσε ο Βασιλιάς της Βουλγαρίας Φερδινάνδος με το μικρό του γιο, τον τότε διάδοχο Βόριδα στην δεύτερη Βουλγαρική κατοχή του 20ου αιώνα 1916 – ’18 ερχόμενος σε περιοδεία, όπως αργότερα και ο γιος του Βόρις, που ήρθε ως Βασιλιάς στην αρχή της τρίτης Βουλγαρικής κατοχής του 1941 –1944 με τον υπουργό πολέμου Δασκάλωβ. Όπισθεν του ξενοδοχείου η Νέα Ελλάς αναπτύχθηκαν τα γνωστά έως σήμερα τσαγκαράδικα των οδών Ομήρου – Ερμού, σήμερα Θεοφίλου  Αθανασιάδη – Κονίτσης και Σαχίνη, που ξεκινούν την εποχή της αρχικής εσωτερικής μετανάστευσης μετά την απελευθέρωση, συρρέοντας ολόκληρη παροικία από τεχνίτες – τσιράκια και καλφάδες από την Όσσα του Λαγκαδά. Στην αριστερή γωνία που ως σήμερα βλέπουμε ένα από τα λίγα διατηρητέα που έχουν απομείνει, δεξιά και αριστερά αναπτύχθηκαν πολλά μικρομάγαζα = παράγκες, ως νέα καταστήματα αποικιακών – οπωροπωλεία μαζί με τα τέσσερα Αρμένικα σαλαμτζίδικα, ενώ πίσω στον ανατολικό στενό δρόμο, στο πλάι του Αγίου Νικολάου, τότε ακόμη τέμενος, αναπτύσσεται η οδός των κρεοπωλείων, αφού εκεί υπερτερούσαν τα καταστήματα του είδους στην τότε οδό Δαγκλή και σήμερα Θεόφιλου Αθανασιάδη, με το καφενείο του πρόσφυγα Σωτήρη Βουλγαράκη από την Τρίγλια της Προποντίδος δίπλα στα  σκαλοπάτια που οδηγούν στην αυλή του σημερινού ναού, στέκι και του Ισραηλίτη Σαμουγιά.

Στην αυλή υπήρχε το διώροφο οίκημα με τα εμπορικά καταστήματα του τεμένους, το οποίο το 1923 στεγάζει αρχικά την Ένωση Γεωργικών Συνεταιρισμών Δράμας με την ίδρυσή της, που σύντομα μετατρέπεται σε τράπεζα μεσημεριανής σίτισης των προσφύγων μαθητών που κατέφθαναν απ’ όλα τα σχολεία της πόλης, με υπεύθυνη σίτισης την διευθύντρια του τότε οικοτροφείου θηλαίων κ. Ραφαϊλίδου. Στη δεξιά γωνία του στενού που βγάζει στη οδό Βενιζέλου υπήρχε και το προπολεμικό καφεκοπτείο η Μόκκα με τον παπαγάλο των Πελοπονησίων Λιακάκη και Κέκερη με τους απογόνους να συνεχίζουν σήμερα στην Κομοτηνή. Στην αριστερή γωνία, σήμερα ανθοπωλείο, ήταν τα ενδύματα Ελευθερίου, δίπλα το μανάβικο του Εβραίου Πέπο Μπουένο και ο φούρνος του Αδάμ Γκαμπράνη που έβγαζε πίσω στο προαύλιο του ναού, με τελευταίο στη σειρά το μανάβικο του Γιώργου Αδαμαντίδη δίπλα στη γέφυρα του ρέματος, την οποία διέσχιζαν οι διαβάτες και τα ελάχιστα τροχοφόρα περνώντας τον ξεροχείμαρο, τότε οδό Ρεύμα, μετέπειτα οδό Ηπείρου, που διέσχιζε την πόλη απ’ αρχάς από βορά προς νότο. Ώσπου το 1965 σκεπάζεται και γίνεται ο σημερινός δρόμος που ονομάσθηκε οδός Κένεντυ έως το 1992, όταν με τα γεγονότα του Σκοπιανού ζητήματος μετονομάζεται σε οδό 19ης Μαϊου.

Αφού περνάμε την μικρή κεντρική γέφυρα προς το κύριο τμήμα της οδού Βενιζέλου, η οποία μέχρι την δεκαετία του 1970 εκτός την εμπορική της ακμή βαστούσε και τα σκήπτρα της Δραμινής διασκέδασης μέχρι το ύψος της Μητρόπολης, με πολλά καταστήματα τα οποία οι θαμώνες επέλεγαν για τη διασκέδασή τους. Σε δεκάδες μετριούνται τα καφενεία, τα εστιατόρια, οι ταβέρνες, τα καφε-ζαχαροπλαστεία και γαλακτοπωλεία που μαζί με τα φωτογραφεία. Στα φωτογραφεία τότε, πολλοί πολίτες πόζαραν στα στούντιό τους ως παρέες και ως οικογένειες αλλά κυρίως οι νιόπαντροι, βλέπεις δεν είχε έλθει ακόμη η εποχή της σέλφι. Ας επικεντρωθούμε όμως στις εμπορικές υποδομές της οδού και μία από αυτές βρίσκεται άμεσα στα αριστερά μας, μετά τη γέφυρα, με την δημιουργία του πρώτου οικοδομικού συνεταιρισμού που ανεγείρει το1930 περί τα 80 ρυμοτομημένα καταστήματα με την ονομασία η «Ομόνοια», η γνωστή στους Δραμινούς, Νέα Αγορά, που αναπτύσσεται μεταξύ των οδών Βενιζέλου, Αμύντα, Συγγρού, Αγαθάγγελου, Γ. Σταύρου, Θησέως και 19ης Μαΐου, με τα ανεγερθέντα καταστήματα να παραχωρούνται στα μέλη κατόπιν κλήρωσης με οικονομικό τίμημα ανάλογα της θέσης του καταστήματος. Στο χώρο αυτό έως τότε υπήρχαν ελάχιστα κτίσματα εκ’ των οποίων ένα διώροφο που στέγαζε την Μουφτία των Οθωμανών = γραφεία, στη νοτιοδυτική πλευρά του τετραγώνου, το οποίο μετά την ανταλλαγή περιέρχεται στη κατοχή των αδελφών Γκατζούρα που το μετατρέπουν σε ξενοδοχείο με την ονομασία το Παγγαίον.

Η ανάπτυξη αυτού του εμπορικού συμπλέγματος στην σημερινή εποχή ισούται με τα σημερινά μεγάλα εμπορικά κέντρα, μόνο που τότε οι καταναλωτές  ένιωθαν το προϊόν που αγοράζουν σαν κάτι δικό τους, ενώ η αγορά γι’ αυτούς ήταν μια κοινωνική εμπειρία καταξίωσης και γνώσης μέσα από το αλισβερίσι, ενώ σήμερα καταναλώνουν κυρίως άγνωστα προϊόντα σε όμορφες συσκευασίες, ως ψυχοθεραπεία = shopping therapy το λένε, που τα διαλέγουν μέσα σε μια εκκωφαντική βουβαμάρα. Αυτά τα καταστήματα στέγασαν για δεκαετίες εμπόρους και επαγγελματίες, ιατρεία, φαρμακεία, ραφεία και εμπορικά γραφεία κινώντας μεγάλο μέρος του λιανεμπορίου έως τη δεκαετία του 1990 που επέρχεται η παρακμή, για να επανέλθει στους παλιούς ρυθμούς στα τέλη της πρώτης δεκαετίας του 21ου αιώνα, δραστηριοποιούμενοι τώρα νεότεροι επαγγελματίες κυρίως της θερινής διασκέδασης των Δραμινών.

Απέναντι από την οδό Συγγρού στην πλευρά της Βενιζέλου υπήρχε το μεγάλο εμπορικό αποικιακών της εποχής των αδελφών Γρηγορίου που έφτανε ως την επόμενη δυτική γωνία της σιδηράς γέφυρας του ξεροχείμαρου, σήμερα τμήμα ενδυμάτων Φίτσιου, ενώ στην απέναντι γωνία της Βενιζέλου ήταν το εστιατόριο του Αμπελίδη, πατέρα του μετέπειτα ιατρού, αργότερα νεωτερισμοί Ξενίδη. Θα συνεχίσουμε ανεβαίνοντας την οδό και στην επόμενη γωνία θα βρούμε το ντονερτζίδικο του Γόρδιου Θεόπουλου μεταπολεμικού ρέκτη της νύχτας, όπου, λίγο πριν την κατοχή του 1941, ανοίγει το πρώτο του κουρείο ο Νίκος Κικινίδης, ένας Σαρανταεκκλησιώτης πρόσφυγας, σήμερα λειτουργεί το καφεκοπτείο Μόκκα που άνοιξε από το 1950 ο Πέτρος Θεολογίδης. Μεσολαβεί πριν, άλλο ένα κεμπαψίδικο το «Παλλάδιο» του πρόσφυγα Δημήτριου Χαριτόπουλου, όπου μετέπειτα έγιναν τα οπτικά Δημ. Μπούρδη. Στην επόμενη γωνία σήμερα φαρμακείο Καραμπουγιουκίδη, προπολεμικά ήταν η έκθεση σωληνουργίας – κρεβατοποιϊας του Τσαούσογλου, όπου το 1946 ανοίγει μπυραρία ο Μπαρμπαγιάννης Παπαδημητρίου, μετέπειτα γνωστός ψαράς την εποχή που ο Μουσάτος (παγοποιοίο) έφερε στη Δράμα το κρίκερ της Φίξ. Λίγο πιο πάνω στην επόμενη γωνία με την οδό Αμύντα, βγαίνοντας από τα μπακιρτζίδικα, υπάρχει το διώροφο ξύλινο κτίσμα του οθωμανού Τοσούν Αγά, στο οποίο αμέσως μετά τον ξεριζωμό έρχεται εγκαθίσταται η οικογένεια του Αθανάσιου Τρακοσόπουλου μετέπειτα Δήμαρχος Δράμας, πρόσφυγας από την Σμύρνη με τη σύζυγο του Κορνηλία, στο ισόγειο του οποίου ανοίγει ένα από τα πρώτα καταστήματα ηλεκτρικών ειδών και εγκαταστάσεων με την αντιπροσωπεία των ηλεκτρικών λαμπτήρων Λουξ.

Δίπλα ακριβώς βρίσκουμε και το κτήμα των Οθωμανών αδελφών Παρμαξίζ Κιαμήλ και Σαλίχ Αγά, όπου σύμφωνα με τον κώδικα του Ιερομονάχου Λαυρεντίου υπήρχε Παλαιοχριστιανική εκκλησία της Αγίας Παρασκευής και εικόνα της Αγίας. Το κτήμα το 1913 περνά στην ιδιοκτησία των αδελφών Τσακμάκη Γρηγόρη και Αχιλλέα που κατασκευάζουν τα σημερινά εμπορικά καταστήματα με τη μικρή στοά όπου μεταξύ άλλων τόσο αυτοί όσο και οι απόγονοί τους λειτουργούν κουρείο και δημιουργούν εμπορικό τμήμα καλλυντικών και είδη ταξιδίου, ενώ από πάνω το ξενοδοχείο Μέγας Αλέξανδρος το λειτουργεί ο Μενέλαος Δάκος και κατόπιν οι ίδιοι ως τη δεκαετία του 1960. Την ιερή εικόνα πριν την εισβολή του 1940 ζητά και λαμβάνει από τον Αχιλλέα ο ιερέας της ενορίας Αγίων Αναργύρων – Λατσίστας = Προάστιο για ασθενή ενορίτη, άμεσα όμως κηρύσσεται ο πόλεμος και η εικόνα δεν θα επιστραφεί ποτέ και θα χαθεί. Όμως τα αδέλφια από το 1916 με την ομηρία τους στη δεύτερη Βουλγαρική κατοχή, έταξαν και έκαναν μια μεγαλύτερη εικόνα της Αγίας δίπλα από την παλαιά, την οποία ο γιος Γιώργος, λίγο πριν την εισβολή του 1940 εισερχόμενος στο χώρο του παρεκκλησίου είδε την Αγία να στάζει αίμα από τη μύτη της και το σκούπισε με μαντίλι νομίζοντας πως έπεσε μπογιά, για να διαπιστώσει το θαύμα. Γι΄ αυτό κάθε χρόνο με τη συμμετοχή τής εκεί εμπορικής γειτονιάς στολιζόταν ο δρόμος και αφού σκεπάζονταν τα εμπορεύματα την παραμονή και ανήμερα, τελείτο η εορτή της Αγίας Παρασκευής από τον ιερέα της Μητρόπολης έως και το 1975 με τη συμμετοχή των Δραμινών.

Τότε ο μακαριστός Μητροπολίτης κυρός Διονύσιος μεταφέρει την εικόνα στον νέο ιερό Μητροπολιτικό ναό όπου έκτοτε εορτάζεται η μνήμη της Αγίας, η οποία στη συνέχεια μεταφέρεται στο γυναικωνίτη στο αριστερό εξομολογητήριο του ναού, ενώ στο κατάστημα ως σήμερα οι απόγονοι διατηρούν το χώρο με εικονίσματα της Αγίας και τη μέρα της εορτής, όσοι Δραμινοί διατηρούν ακόμη μνήμες πηγαίνουν και ανάβουν το κερί στην Αγία Παρασκευή. Πρόκειται για ένα ιστορικό τμήμα της οδού στο χώρο του οποίου ως τα νεώτερα χρόνια στεγάσθηκαν πολλές επιχειρήσεις, μεταξύ αυτών η ταβέρνα που έζησαν οι παλιές γενιές των Δραμινών ο Μπούφος του Κλέων και της Τούλας Μικεδάκη, που ξεκινά στην προπολεμική εποχή απ’ τον παλιό ρέκτη του χώρου Νίκο Παπαθανασόπουλο, όπου εισερχόμενοι στην αριστερή γωνία της στοάς από το 1928 μεταφέρεται το εστιατόριο του Ι. Αμπατζή με την ονομασία η «Θεσσαλονίκη»,  ενώ εκεί μεταπολεμικά ανοίγει το ραφείο του και ο Βασίλειος Βογιατζής που μαθητεύει στη Γαλλία, ράβοντας σμόκιν και φράκα, ο οποίος εξέδωσε και δικά του πατρόν και έραβε κοστούμι με σακάκι χωρίς ραφές.

 

Αρχές δεκαετίας 1950 στο χώρο όπου το εκκλησάκι της Αγίας Παρασκευής μετά τη Θεία Λειτουργία ανήμερα της 26ης Ιουλίου στο κατάστημα αδελφών Τσακμάκη οδός  Βενιζέλου 42. Στο βάθος η Θαυματουργή εικόνα της Αγίας Παρασκευής στολισμένη  που σήμερα ευλαβείστε στο Μητροπολιτικό μας ναό. Δεξιά ο ιερέας Μητροπόλεως   πατέρας Γεώργιος Παπαδόπουλος, απέναντι ο Αχιλλέας Τσακμάκης, πιο πίσω του ο  ιερέας πατέρας Γερμανός επίσης της Μητροπόλεως. Μπροστά από τον Αχ. Τσακμάκη ο  αξύριστος κύριος είναι ο καντηλανάφτης κ. Κώστας, ο οποίος από το 1945 ήταν στις διανομές των συσσιτίων πίσω από το εκκλησάκι των Ταξιαρχών, αριστερά πλάγια ο Κώστας Τσακμάκης.

Εσπερινός της Αγίας Παρασκευής στο Μητροπολιτικό ναό Τετάρτη 25 Ιουλίου 2012  με την παλαιά εικόνα της Αγίας που μετεφέρθη στο ναό το 1975 και βρίσκεται στο αριστερό εξομολογητήριο του ιερού ναού στο γυναικωνίτη.

Από την απέναντι πλευρά, στα αριστερά μετά τη γέφυρα, μεταξύ άλλων υπήρχε απ’ τη δεκαετία του 1910 το κατάστημα των ηλεκτροτεχνουργών αδελφών Αλεξάνδρου, στο σημερινό χρυσοχοείο Βαπορίδη – Μάλαμα, οι οποίοι μεταξύ άλλων ανέλαβαν και τον εξηλεκτρισμό του γυμνασίου Αρρένων κατά την κατασκευή του έως το 1935, ενώ οι ίδιοι δημιουργούν την πρώτη γραμμή λεωφορείων Δράμας – Καβάλας. Συνεχίζοντας  δίπλα ήταν το μπακάλικο – ταβέρνα του Δημοσθένη Τενεκετζή έως το ‘30 οπότε και κατεδαφίζεται με τα υπόλοιπα για την ανέγερση της νέας αγοράς, όπου αργότερα εκεί λειτουργεί το υαλοπωλείο Κυπριανίδη, ενώ πιο πάνω στην γωνία της πλατείας Αγαθαγγέλου, σήμερα χρυσοχοΐο Μάτσα, ανοίγει το μανάβικό του ο Παναγιώτης Μαυρίδης από την Ινέπολη του Πόντου και κατόπιν εκεί κάνουν το  κουρείο τους ο Σερραίος Σωτήρης  Παπανατσίδης και ο Κωνσταντινουπολίτης Ιωάννης Μολιβιάδης. Παραδίπλα δεν πρέπει να ξεχάσουμε το ιστορικό κουρείο Κρίνος των αδελφών Κοκκίνη Βασίλη και Νίκου πρόσφυγες από την Αίνο της Ανατολικής Θράκης και στην επόμενη γωνία με την οδό Αμύντα, σήμερα κρεοπωλείο Ηλ. Σαραλιώτη, από το 1920 πριν ακόμη δημιουργηθεί ο οικοδομικός συνεταιρισμός, ανοίγει εστιατόριο ο Ηπειρώτης Νούλης Λεωνίδας, όπου την 6η Απριλίου του 1941 την πρώτη ημέρα της μάχης των Οχυρών στην εισβολή των Γερμανών εγκαινιάζει το εστιατόριο «Λούκουλος» ο Βασίλης Τριανταφυλλίδης, ώσπου στη δεκαετία του 1950 το ανοίγει ως υαλοπωλείο «Ήλιος» ο Θεολογίδης Αδάμ, όπου μπορούσες να νοικιάσεις πιάτα και μαχαιροπήρουνα για να κάνεις τον γάμο του παιδιού σου στην αυλή του σπιτιού όπως συνηθιζόταν μέχρι την δεκαετία του 1980.

Συνεχίζοντας στην επόμενη γωνία δυτικά της Νέας αγοράς, θα βρούμε την παλιά ποτοποιία του Ευάγγελου Μπινόπουλου που λειτουργεί από το 1895 για έναν αιώνα. Εκεί σήμερα είναι το πρατήριο ποτών του Αλέκου Βογιατζή, ενώ δίπλα στο μικρό μαγαζάκι ανοίγει το μικρό του μαγέρικο ο πρόσφυγας από τη Ραιδεστό Μπαρμπαγιάννης Αμπατζής. Αργότερα εκεί, ανοίγει Κρεοπωλείο ο Βασίλης Σαραλιώτης με τους γιους του και την δεκαετία του 1960 γίνεται από τους αδελφούς Τριανταφυλλίδη στεγνοκαθαριστήριο. Κάπως έτσι φθάνουμε στο διπλανό χάνι του Οθωμανού Σεμπεντίν εφένδη που γίνεται ιδιοκτησία των αδελφών Συμεωνίδη, όπου λειτουργούν το παλιό πανδοχείο του χανιού ως Πανδοχείο η Ζίχνη, με τα εξωτερικά καταστήματα να στεγάζουν απ’ αρχάς πολλές επιχειρήσεις, όπως στο αριστερό όπου πουλούν τόγια = πάπιες και αργότερα γίνεται το ζαχαροπλαστείο των τριών αδελφών Παπαζήση, που εκτελούν το Σεπτέμβριο του 1941 οι Βούλγαροι. Τη δεκαετία του 1950 ως και αυτή του ’90 θα λειτουργήσει εκεί το φωτογραφείο και ανθοπωλείο από τον ρεπόρτερ-φωτογράφο Παπαδόπουλο Ηλία, που φωτογραφίζει για δεκαετίες αθλητικά και κοινωνικά γεγονότα, γάμους και πάρτι των Δραμινών με τον εταίρο του Παύλο, ενώ μετά την αμπαρόπορτα του χανιού το παλιό ναργιλετζίδικο γίνεται καφενές του Απόστολου Καψάλη πρόσφυγα από την Κεσάνη. Μεταπολεμικά ανοίγει εστιατόριο ο μάστορας Γιώργος Σαραγλιάδης η «Δόξα» και μετέπειτα γίνεται το κρεοπωλείο των αδελφών Σαραλιώτη, ενώ μέσα στο χώρο του χανιού μεταπολεμικά το σφαιριστήριο των Φάνη Ιγνατίου και Παύλου Μπουϊντάρη, ποδοσφαιριστές της χρυσής Δόξας, κατόπιν ταβέρνα του Μουστάκη Κώστα και μετέπειτα για πολλά  χρόνια λειτουργεί το γνωστό κουτούκι του Γιαρματζίδη Σωτήρη με το συνεργάτη του τον Βαγγέλη Σαλωνίδη, εν’ μέσο αγαπητικών καθημερινών καυγάδων. Επίσης, εκεί κατόπιν έγινε το ρεστοράν του Ντίνου Παπαδόπουλου και σήμερα λειτουργεί από νέους ιδιοκτήτες ως Χάνι μπαρ. Πίσω από αυτό όμως υπήρχε το γνωστό χάνι Καραϊσκάκη με είσοδο από την οδό Αμύντα, όπου στα δωμάτια του πανδοχείου λειτουργούσαν ως εργαστήρια υποδημάτων τσαγκάρηδες με καλφάδες που έφθαναν από την Όσσα του Λαγκαδά, με τα οποία τροφοδοτούσαν τα γνωστά τσαγκαράδικα που άνοιγαν στην πόλη οι συμπατριώτες τους.

Ανηφορίζοντας την οδό δίπλα από το χάνι το 1934 ανοίγει και λειτουργεί η ταβέρνα «Αίγλη» από δύο πρόσφυγες, τους Πολυχρόνη Ανδρεάδη Πόντιο και πρόσφυγα εκ’  Ρωσίας και τον Αντωνιάδη Χριστόφορο πρόσφυγα απ το Κάρς του Πόντου, η οποία στην κατοχή γίνεται στέκι των Βουλγάρων αξιωματούχων λειτουργώντας από τον δυτικο-μακεδόνα Γιάννη Στοϊκο. Εκεί μετά από τη σφαγή της Δράμας έγινε και μια σύναξη αξιωματούχων από τον πολιτικό διοικητή της Βουλγάρικης «διοίκησης Αιγαίου» που ήρθε από την Ξάνθη, τον Στέπαν Γκλέτσωφ, ο οποίος στο λόγο του αποκαλεί όλους τους μετέχοντες αξιωματούχους ως ντροπή της Βουλγαρίας, για τα τραγικά γεγονότα της σφαγής της πόλης και των χωριών μας τον Σεπτέμβριο του 1941, τον οποίο φέρνουν από την Βουλγαρία και εκτελούν το Φεβρουάριο του 1945 στην πλατεία ως το μόνο υπεύθυνο. Την ίδια ταβέρνα μεταπολεμικά συνέχισε άλλος πρόσφυγας από την Ρωσία ο Μιχάλης Μιατίδης (Μίσα) ως τα μέσα της δεκαετίας του 1960 και στη συνέχεια  έως το 2018 εκεί λειτουργεί το ιστορικό Φωτο-λάϊκα.

Συνεχίζοντας θα  βρεθούμε μπρός στον πανίερο ναό των Παμμεγίστων Ταξιαρχών του 11ου αιώνος στη νότια πλευρά ενός νοητού ρυμοτομημένου εκκλησιαστικού παραλληλόγραμμου, μέσα στο οποίο περικλείεται η αρχαιότερη εκκλησιαστική μας ιστορίας, αφού στα ανατολικά βρίσκεται η παλαιοχριστιανική – Βυζαντινή της Αγίας Παρασκευής που δεν υπάρχει σήμερα για την οποία μιλήσαμε πριν, βορειοδυτικά η αντίστοιχης εποχής εκκλησία Αγίας Σοφίας του 4ου  – 6ου  αιώνα  όπου η σημερινή του 10ου αιώνος και δυτικά ο παλαιός Μητροπολιτικός ναός με αναφορά από το 13ο αιώνα. Στο πλάι του ιστορικού ναού των Ταξιαρχών που μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1960 δεν ήταν ορατός απ’ την οδό, υπήρχε η μικρή πρόχειρη είσοδος που οδηγούσε στο υπόστεγο του ναού δίπλα στο πρόχειρο γραφείο του δικηγόρου Χρίστου Οικονομίδη, όπου συνέρεε ο κόσμος των Δραμινών βλάχων, πατέρας του μετέπειτα υποθηκοφύλακα Δράμας  ερασιτέχνη τενόρου Τέλη Οικονομίδη. Αρχική παρέμβαση και πρώτες έρευνες και ανασκαφές στο ναό αυτό γίνονται από την αρχαιολογική υπηρεσία προς το 1920 επί πρώτης και άγνωστης βραχύβιας Δημαρχίας του Θεόφιλου Αθανασιάδη, όπου λειτουργούν και τα πρώτα οργανωμένα κατηχητικά στη Δράμα. Ακριβώς δίπλα από το ναό, στην ανελεύθερη περίοδο, δημιουργείται το Ελληνικό Καζινό της Δράμας, που στη συνέχεια έως το 1965 λειτουργεί το φημισμένο εστιατόριο «Γαλλία» από τον Ηπειρώτη Χριστόδουλο Στολίγκα και στη συνέχεια από το γιο Αθανάσιο και την γυναίκα του Κωνσταντινιά˙ ένα ισόγειο κτίσμα που ανεγείρεται στις αρχές του 20ου αιώνα ως αποτέλεσμα προγενέστερων μεταρρυθμίσεων της υψηλής Πύλης, το Χατί Σερίφ του 1839 και Χατι Χουμαγιούν του 1856, όπου σύχναζαν οι πολίτες της Χριστιανικής κοινότητας που αντιπροσώπευαν το εν’ τρίτο των κατοίκων, έχοντας τη δυνατότητα να επικοινωνούν για κοινωνικά θέματα που χειριζόταν η Δημογεροντία, εκεί την μαύρη Παρασκευή της 7ης Ιουλίου 1906 έγινε το μακελειό με τη δολοφονία δυο Ελλήνων πολιτών από τους Βούλγαρους Κομιτατζήδες μέσω του Μακεδονικού αγώνα, τους Γκαρβάλωφ Πέϊο τον οποίο την 6η Απριλίου 1907 δολοφονούν στα όρη της Βροντούς τον Δήμο Ποπιγκνάτωφ και τον Ντιμήταρ Καρακούζωφ, ένας εκ’ των οποίων ήταν ο Αφθωνίδης, ενώ ο φίλος του Νίκος Ζαφειρίου αργότερα διευθυντής της ΣΕΚΕ θα γλυτώσει. Αποτέλεσμα αυτής της αισχρής ενέργειας ήταν το πρώτο μεγάλο Πανδραμινό συλλαλητήριο της ακόμη αδιάνοικτης εμπορικής περιοχής πέριξ της πλατείας, με την συμμετοχή του Έλληνα προξένου Δ. Μαυρουδή που ήρθε απ την Καβάλα, του οποίου οι διαμαρτυρίες επιφέρουν την αντικατάσταση του Τούρκου αρχηγού της Αστυνομίας στη Δράμα, Ιτζέτ εφένδη με τον ερχόμενο εκ’ Κρήτης Σακλί βέη. Σήμερα στη θέση αυτή υπάρχει πολυκατοικία στο ισόγειο της οποίας βρίσκεται το υαλοπωλείο του Αδάμ Θεολογίδη. Κατόπιν του γεγονότος στο Ελληνικό Καζινό την επόμενη χρονιά 1907 θα ανεγερθεί απέναντι η νέα Ελληνική Λέσχη το γνωστό ιστορικό μέχρι και σήμερα καφέ Ελευθερία.

 

 

 

 

 

Ο εκ των κομιτατζήδων δραστών του μακελειού στο Καζινό της Δράμας Πεϊο Γκαρβάλωφ που δολοφονούν πατριώτες στις 6/4/1907 στα όρη της Βροντούς στη Μπάνιτσα (Καρυές Σερρών).

 

 

Συνεχίζοντας στην ίδια πλευρά, περνάμε την αρχή της οδού Πατριάρχου Γρηγορίου Ε!. Στην επόμενη γωνία συναντάμε το κατάστημα ενδυμάτων Γιώργου και σήμερα του γιου του Αχιλλέα Τσακμάκη, όπου εκεί υπήρχε η προπολεμική ταβέρνα το «υποβρύχιο» των Λαρισαίων αδελφών Παπαχρήστου Θανάση και Απόστολου. Εκεί κατόπιν προς το 1950 μεταφέρεται από την στοά Τσακμάκη το φώτο Λάϊκα, ενώ επάνω ήταν το ξενοδοχείο «Μακεδονία» του καπνέμπορα Μενέλαου Δάκου, όπου αργότερα έγινε ατελιέ υψηλής ραπτικής του μετρ της εποχής Στοϊλίδη. Κάτω, δίπλα από το φωτογραφείο ήταν το κουρείο Ανθός των μπαρμπέρηδων Τάσου Μαρμαρίδη και Μυλονώπουλου Τάκη, που από το 1932 είχε ανοίξει ο Αθαν. Παπανατσίδης και ακολουθούσε, το περίπτερο – καπνοπωλείο ο Κολόμβος του Παπαδημητρίου. Συνέχιζε το ζαχαροπλαστείο του μπάρμπα Μήτσου εκ των παλαιοτέρων γαλακτο – ζαχαροπλαστών του Δημήτριου Λευκαδίτη, με τους ζεστούς λουκουμάδες, που κατανάλωνε η βραδινή κοσμοσυρροή της οδού. Εδώ και πολλά χρόνια εκεί βρίσκεται το ζαχαροπλαστείο του Πέτρου Παπαθεοδώρου.

Πριν φθάσουμε όμως στον παλαιό Μητροπολιτικό ναό μεσολαβούν δύο κτήρια, το πρώτο ιδιοκτησίας του Ευριπίδη Βαλάνη από το Κάϊρο, μετέπειτα ιδιοκτησίας του δικηγόρου Αναστασιάδη που στεγάζει επάνω τον προπολεμικό σύλλογο εμποροϋπαλλήλων της Δράμας, με την ποδοσφαιρική τους ομάδα τον Ερμή, όπου και η αίθουσα δεξιώσεων, στην οποία πολλοί σύλλογοι διοργάνωναν της εορταστικές εσπερίδες τους, ενώ παράλληλα στέγαζε και τα προ και μεταπολεμικά γραφεία της άλλης μεγάλης ποδοσφαιρικής Δραμινής ομάδας της Ελπίδας. Κάτωθεν αυτών βρίσκεται η μεταπολεμική συνεταιριστική επιχείρηση Άγιος Μόδεστος, μια σύμπραξη γαλακτοπαραγωγών από τη Ν. Αμισό, πρόδρομος της σημερινής ΝΕΟΓΑΛ, παράγοντας και πουλώντας εκεί  βούτυρο – γιαούρτι και γάλα, μια τέχνη που μέχρι τότε υπήρχε στις γειτονιές της πόλης ως οικοτεχνικό επάγγελμα σε σπίτια των προσφύγων, που εφοδίαζαν κυρίως με χύμα γιαούρτη τους γείτονες.

Το τελευταίο κτήριο, πριν τον παλιό  Μητροπολιτικό ναό, ήταν το τριώροφο ξενοδοχείο Θεσσαλονίκη χτισμένο μετά την απελευθέρωση από τους αδελφούς Ευρυβιάδη που διατηρούσαν και το απέναντι ξενοδοχείο, στο οποίο θα αναφερθούμε αργότερα, στο ισόγειο του οποίου στεγαζόταν το προπολεμικό βιβλιοπωλείο Ήλιος και το τενεκετζίδικο του Σύρμπου. Μεταπολεμικά την δεκαετία του 1960 ο χώρος του ξενοδοχείου μετατρέπεται σε χειρουργική κλινική από τους ιατρούς Ιπποκράτη Χατζηιωάννου – Λάριο και Αδαμίδη. Φθάσαμε στο Μητροπολιτικό ναό ενώ βρισκόμαστε περίπου 300 μέτρα απ’ την πλατεία, αφιερωμένος στα Εισόδια της Υπεραγίας Θεοτόκου Πολιούχος ναός της Δράμας μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 1950, ώσπου το 1958 έρχεται ως νέος Μητροπολίτης ο Φίλιππος που αναδεικνύει ως Πολιούχο ναό το ναϊδρυο της Αγίας Βαρβάρας. Ο Μητροπολιτικός ναός που αρχικά ήταν μικρότερων διαστάσεων, μαρτυρείται από το 12ο αιώνα σύμφωνα με τον κώδικα, εικόνες και Βημα-θυρόφυλλα που αποδίδονται στην κτίση του, διαχρονικά όμως θα δεχτεί επέκταση σε ρυθμό Βασιλικής άνευ τρούλου περιλαμβανομένου αργότερα του πέτρινου καμπαναριού και του οικίσκου που αποτέλεσε και την πρώτη Σχολή που κατόπιν γίνεται η Επισκοπική κατοικία. Οι παρεμβάσεις που έλαβαν χώρα επί Μητροπολίτου Παρθενίου το 1721 και Μητροπολίτου Φιλίππων – Δράμας Γερμανού Β! 1831 – 1835 του μετέπειτα Οικουμενικού Πατριάρχου Γερμανού Δ! κτήτορα της Θεολογικής σχολής της Χάλκης και πολλών άλλων ευαγών ιδρυμάτων της Πόλης, παραμένοντας ο ναός στην θέση αυτή έως το 1975, οπότε μετά από τα θυρανοίξια του νέου Μητροπολιτικού ναού κατεδαφίζεται μεγάλο μέρος του, που περιλαμβάνει το νάρθηκα ως την πλαϊνή βόρεια κεντρική θύρα του ναού την νότια μικρή θύρα που έβγαζε στον οικίσκο και το κωδωνοστάσιο, ανατολικά του οποίου το 1881 ανεγείρεται το Αρρεναγωγείο και το Παρθεναγωγείο φοιτώντας έως 230 μαθητές και λειτουργεί μέχρι την ανέγερση των Εκπαιδευτηρίων. Κατόπιν θα στεγάσει την πρώτη βιβλιοθήκη και εκτός αυτής το 1926 εγκαθίσταται και το πρώτο ωδείο της πόλης ο «Προμηθεύς» με το χώρο να  χρησιμεύει ως αίθουσα διαλέξεων. Σήμερα όλα αυτά μαζί με την οικία Εξάρχου που υπήρχε στη νότια πλευρά, αποτελούν τμήμα του νεόδμητου  Μητροπολιτικού ναού. Η τελευταία αναστήλωση και ανακαίνιση εκ’ βάθρων του παλαιού Μητροπολιτικού ναού γίνεται πρόσφατά επί ποιμαντορίας του νέου Μητροπολίτη κ. Παύλου, την οποία σταματά η αρχαιολογική υπηρεσία, για να συνεχίσει το 2012 και να περατωθεί τάχιστα ώστε την 1η Ιουλίου 2013 στα 100 χρόνια από την πρώτη μεγάλη Απελευθέρωση θα πραγματοποιηθούν τα νέα θυρανοίξια και η πρώτη Θεία Λειτουργία, ακολουθώντας λαμπρή Δοξολογία το απόγευμα της ίδιας μέρας. Ο νέος ναός θεμελιώνεται Κυριακή της 31ης Ιανουαρίου 1960 από το Μητροπολίτη Δράμας Φίλιππο ανεγειρόμενος έως το δάπεδο του κυρίως ναού, για να ολοκληρωθεί αργότερα από τον Μητροπολίτη κυρό Διονύσιο με τα θυρανοίξια να γίνονται την Κυριακή της 10ης Νοεμβρίου 1974. Να πούμε πως η σημερινή οδός Πατριάρχου Ιωακείμ Γ! μπροστά από το ναό, στον οποίο το 1902 χειροτονείται ως Μητροπολίτης ο Χρυσόστομος και έρχεται εδώ στα χρόνια του Μακεδονικού αγώνα. Το 1922 μετά το μαρτύριο του Χρυσοστόμου στη Σμύρνη στη  Μικρασιατική καταστροφή η οδός θα μετονομασθεί Μητροπολίτου Χρυσοστόμου, η οποία μεταφέρεται αργότερα στη σημερινή της θέση μπρός από τα Εκπαιδευτήρια με την διάνοιξη του δρόμου κατά την ανέγερση του γυμνασίου Αρρένων, στο διάστημα του μεσοπολέμου, ενώ είχε προηγηθεί η δημιουργία του προσφυγικού συνοικισμού της Περιθάλψεως, που ως τότε επικοινωνούσε με παρόδους της οδού Θερμοπυλών, την οποία οδό στην δεύτερη κατοχή του 1916 – 1918 οι Βούλγαροι μετονόμασαν σε οδό Προφήτη Ηλία = ούλιτσα Ίλιντεν.

Πριν περάσουμε στην επόμενη γωνία μετά από το Μητροπολιτικό ναό, επιστρέφουμε για λίγο πίσω συνεχίζοντας την άνοδο μας στην οδό Βενιζέλου όπου υπήρχε η παλαιοχριστιανική εκκλησία της Αγίας Παρασκευής. Εκεί λοιπόν αριστερά από τη στοά Τσακμάκη που υπάρχει ως σήμερα, με τα σπαράγματα από το ξενοδοχείο Μέγας Αλέξανδρος πάνω από τη στοά με τα άλλα δύο καταστήματα, δίπλα στα οποία βρίσκεται έως σήμερα το κατάστημα όπου από το 1914 ως και τη δεκαετία του 1960 λειτουργούσε το φαρμακείο της οικογένειας Εμμανουηλίδη, κατόπιν ανοίγει το κουρείο του ο Θωμάς Παπαχαραλάμπους, δίπλα στο οποίο θα λειτουργήσει το πρώτο προπολεμικό εστιατόριο πολυτελείας του Παπαθανασόπουλου Νίκου «Πανελλήνιο». Εκεί το1947 ανοίγει ζαχαροπλαστείο ο Σταύρος Μπάρμπας και έβγαλε πρώτη φορά στη Δράμα τη βουτυράτη στρόγγυλη τυρόπιτα με μάστορα από τη Θεσσαλονίκη, ενώ κατόπιν εκεί ανοίγει εστιατόριο η «Συνεργατική» των δεκαεπτά πρώην μαγείρων και σερβιτόρων. Οι πελάτες της ήταν δημόσιοι υπάλληλοι από την παλιά Ελλάδα, που ερχόταν να στελεχώσουν μεταπολεμικές κρατικές υπηρεσίες της πόλης τρώγοντας καθημερινά με τεφτέρι η μηνιάτικο, γι’ αυτό σύντομα οι δεκαεφτά αυτοί συνέταιροι το εγκαταλείπουν, προκειμένου αργότερα να στεγασθεί η αντιπροσωπεία ραπτομηχανών Σίγγερ από τον Αλέξη Αλεξίου για πολλά χρόνια, ενώ στη συνέχεια στεγάζεται ο σύνδεσμος Κωφών Δράμας. Δίπλα ακριβώς, έναντι του ιερού ναού Παμμεγίστων Ταξιαρχών βρισκόμαστε μπροστά στο μεγάλο ξενοδοχείο «Κεντρικών» που ανεγείρει το 1908 ο Φώτης Μπαλανάσος. Εκεί το 1909 σε μία περιοδεία του στη Μακεδονία ο Άγγλος περιηγητής Τζων Άμποτ παρέμεινε επί μια εβδομάδα, ο οποίος στα απομνημονεύματά του περιγράφει και την αρχαιότερη διαδρομή μεταξύ Δράμας και Καβάλας, που έκανε με σκεπαστή άμαξα στη συνέχεια. Εκεί θα εγκατασταθεί κατόπιν και η διοίκηση της Μεραρχίας Αρχιπελάγους το 1918 πριν αποπλεύσει για την εκστρατεία της Ουκρανίας από το λιμάνι των Ελευθερών, κατά των Μπολσεβίκων στο πλευρό της ΑΝΤΑΝΤ, απ’ όπου την επόμενη χρονιά θα φύγει για την απόβαση στη Σμύρνη – Μικρά Ασία την 2α Μαΐου του 1919 βάση και της συνθήκης του Μούδρου.

Στη συνέχεια από το 1923 στεγάζεται το ταχυδρομείο Δράμας, στην προπολεμική περίοδο, ενώ τη δεκαετία του 1950 στεγάζει το πολιτικό του γραφείο ως βουλευτής   ο προπολεμικός διοικητής = υπουργός Μακεδονίας- Θράκης, Περικλής Κάβδας και η βιοτεχνία υποκαμίσων Αντωνιάδη. Στα καταστήματα του ισογείου προπολεμικά, αλλά και μεταπολεμικά στεγάσθηκαν πολλοί έμποροι και επαγγελματίες έως πρόσφατα. Από τους παλιούς ενοίκους ήταν οι Αδελφοί Σπανδονίδη με το καφενείο τους, οι οποίοι έρχονται απ’ το Μελένικο μετά τη συνθήκη του Βουκουρεστίου, ο κουρέας Ηλ. Κοτζαμάνης, πολύ αργότερα η μανταρίστρα Μαρία ο υποδηματοποιός και παλιός τεχνίτης Τάσος, ο δικηγόρος και συγγραφέας Βασίλης Πασχαλίδης, ο κορνιζοποιός Οκτσέλογλου και αργότερα ο ζωγράφος και κορνιζοποιός Δελημπαϊδης, τα κοσμήματα Θάλεια, το τουριστικό γραφείο Κοσμόπολης Γ. Αβανίδη και Β. Βουρνιά κλπ.

Το οίκημα σήμερα είναι διατηρητέο και ιδιοκτησία της εταιρείας Raycap που με ιδιαίτερη ευαισθησία παρεμβαίνει προς διάσωσή του, όπως έκανε και κάνει σε ανάλογες περιπτώσεις. Να θυμίσω πως βρισκόμαστε στην εποχή που η περιοχή θεωρείται ως καρδιά της παλιάς πόλης, αφού εκτός εμπορικών, δημοσίων και Εκκλησιαστικών δομών, περικλείεται από οικίες πολλών ευκατάστατων οικογενειών, εκ’ των οποίων διαχρονικά αρκετοί μετέχουν ενεργά εκτός από τα εμπορικά και στα κοινά δρώμενα από την εποχή της Δημογεροντίας. Δίπλα από το ξενοδοχείο «Κεντρικόν» βρισκόμαστε μπροστά σε ένα ακόμη ιστορικό ξενοδοχείο το «Βόλο», με τελευταίο διευθυντή το Σάκη Παπάρα, η μικρή στοά του οποίου μας κατευθύνει πίσω στο παλιό πανδοχείο–χάνι Προσοτσάνης ή χάνι Γιαννώτα, όπου σύχναζαν οι διερχόμενοι πολίτες των δυτικών μας κοινοτήτων. Εκεί αργότερα αναπτύχτηκαν οι υπεραστικές συγκοινωνίες και έγινε η αφετηρία του 44ου ΚΤΕΛ της γραμμής Δράμας – Προσοτσάνης, όπου στην αυλή πίσω απ’ το ξενοδοχείο μπρός στο πανδοχείο, ανοίγει μεταπολεμικά και η περίφημη ταβέρνα η «Μάντρα» συρρέοντας οι Δραμινοί για να απολαύσουν τους τερψιλαρίγκιους μεζέδες. Στο ξενοδοχείο Βόλος παρέμεινε επί μια εβδομάδα το 1947 ερχόμενος εδώ για να παρουσιάσει το πρόγραμμά του στο θερινό κέντρο Όαση, του Παναγιώτη Τιπαπίδη, απέναντι απ’ την εκκλησία του Αγίου Παντελεήμονα, ο λαϊκός τροβαδούρος και συνθέτης Μανώλης Χιώτης, ο πρώτος περίπατος του οποίου φτάνοντας εδώ ήταν το ορφανοτροφείο, στο οποίο πήγε και ρώτησε για τις ανάγκες των παιδιών που ήταν τα βιβλία τα οποία του ζήτησαν. Γι’ αυτό πριν φύγει άφησε 100 χιλιάδες δραχμές για την βιβλιοθήκη αφού πριν έβαλε ενέχυρο τα δαχτυλίδια του στην Εθνική τράπεζα της Δράμας. Κάτω από το ξενοδοχείο υπήρχε και το ομώνυμο καφενείο που λειτουργεί πριν απ’ το 1925 όπως θυμόταν ο αιωνόβιος πρώην Δήμαρχος Αντώνης Παπαλούδης, από έναν πρώην χωροφύλακα από την Πορταριά του Βόλου, τον Γιάννη Παπαγγελή και στη συνέχεια από τα παιδιά του, τον οποίων σήμερα οι χώροι ξενοδοχείου και  καφενείου αποτελούν ιδιοκτησία.

Στη διάρκεια το καφενείο λειτουργεί και από άλλους με τελευταίους τους Νίκο Παπαδόπουλο και Αντώνη Μαυροβουνιώτη έως την τελευταία δεκαετία, δίπλα από το οποίο υπήρχε το προπολεμικό εστιατόριο Αβέρωφ των Όμηρου και Δημητρού και δίπλα το κουρείο του Θρακιώτη Τάσου Λάμπρου με τον Δημ. Τσιαβδάρη. Αργότερα ανοίγει δίπλα ραφείο και ενδύματα η Αθηναϊκή αγορά των Αντώνη Παπαδόπουλου και Βαγγέλη Γεωργιάδη, ενώ μπροστά συνέχιζε η παράλληλη οδός της Βενιζέλου, η οδός Κουντουριώτη που οδηγεί σε 100 μέτρα στον πολύπαθο ναό της Αγίας Σοφίας, τις οποίες οδούς διαχωρίζει το ιστορικό κτήριο και αναπαλαιωμένο πριν από 25 χρόνια καφενείο Ελευθερία, η πρώην Ελληνική λέσχη που προείπαμε του 1907 που ανεγείρει η Χριστιανική κοινότητα απέναντι από το έως τότε Ελληνικό Καζινό. Σήμερα το κτήριο ανήκει στο Δήμο Δράμας στο ισόγειο του οποίου λειτουργεί αρχικά εντευκτήριο για την αναψυχή των μελών, ενώ την δεκαετία του 1920 το καφενείο λειτουργεί από τον Πελοποννήσιο Παππαγιανόπουλο. Από το 1928 συνεχίζει η σύζυγός του Γλυκερία Στολίγκα που το λειτουργεί ως ζαχαροπλαστείο, για να την διαδεχθεί το 1934 και μεταπολεμικά  ο συγγενής της Αριστείδης Φίνογλου που θα το επαναφέρει ως παραδοσιακό καφενείο με τελευταίο τον Τριανταφυλλίδη Ιορδάνη και τη σύζυγό του Άννα, πάντα ως στέκι ξεχωριστό τον παλιών Δραμινών για ένα φιλικό η επαγγελματικό ραντεβού. Στα ύστερα χρόνια γίνεται στέκι των καλύτερων Δραμινών μπιλιαρδόρων με τα σερί και τις τρίσποντες καραμπόλες, που καθήλωναν απ’ έξω στις μεγάλες τζαμαρίες του επί ώρες τους πιτσιρικάδες, ενώ μέσα δύο από τους καλύτερους παίχτες έδιναν πολύ ταχτικά μάχες στις πράσινες τσόχες του, ο Γιαννίκος Μπεντζίκης και ο ζεν πρεμιέ της εποχής Γιώργος γνωστός ως Αλέν Ντελόν.

Μετά την ανακαίνισή του το κτήριο λειτουργεί ως νεανικό καφενείο μέχρι πρόσφατα, με τον επάνω όροφο να λειτουργεί ως εκθεσιακός χώρος, ο οποίος αρχικά χρησίμευε ως χώρος συμβουλίων, αλλά και συνεστιάσεων των μελών της Χριστιανικής κοινότητας. Μία από αυτές ήταν και της Δευτέρας της 29ης Ιουλίου 1913 μετά την απελευθέρωση, όπου η Δημογεροντία με τις νέες αρχές δεξιώθηκαν το Βασιλιά Κωνσταντίνο στην πρώτη του επίσκεψη στην ελεύθερη Δράμα, παρόντων του Μητροπολίτη Αγαθάγγελου και των πρώτων πολιτικών διοικητών, του Νομάρχη Ναϊάπ Ζαδέ βέη και του Δημάρχου Ιωσήφ Μποχοράτσι, ενώ ο λαός από κάτω  τους επευφημούσε, αφού είχε προηγηθεί η επίσημη Δοξολογία στο Μητροπολιτικό ναό παρουσία του Μητροπολίτη Αγαθάγγελου, ο οποίος στο δικό του ημερολόγιο σημειώνει πως η επίσκεψη έγινε την 21η Ιουλίου 1913.

Έως τώρα σε απόσταση 100 μέτρων μεταξύ τους σ’ αυτή την οδό αναδείξαμε έξι ξενοδοχεία και τρία χάνια – πανδοχεία ενώ ανεβαίνοντας την οδό από δεξιά δίπλα από το καφέ Ελευθερία θα αναδείξουμε και το έβδομο ξενοδοχείο, το οποίο είναι επίσης των Αδελφών Ευριβιάδη, που ανεγείρουν το 1912 λίγους μήνες πριν από την απελευθέρωση με την ονομασία η «Τουρκία», σήμερα στη θέση του είναι η οικοδομή Αδελφών Αβραμίδη (κατασκευαστές του Μνημείου σφαγιασθέντων το 1945).  Εμείς συνεχίζοντας βρισκόμαστε απέναντι από τον παλαιό Μητροπολιτικό ναό μπροστά στο  νεοκλασικό διώροφο κτίσμα της εποχής που σήμερα στεγάζονται τα γραφεία της δραστήριας Ένωσης Κυριών Δράμας με τον ξενώνα φιλοξενίας, με αρχική ιδιοκτησία της οικογένειας του εμπόρου Αθανασίου Πέτσα, όπου προπολεμικά εγκαθίσταται το μικροβιολογικό εργαστήριο της πόλης, ενώ δίπλα εδώ και 130 χρόνια από το 1890 βρίσκεται ένα άλλο αρχοντικό της περιοχής που ανήκε στην οικογένεια Δαβέλα.

Σήμερα είναι οικία Παναγιωτίδη, στο ισόγειο του οποίου δημιουργείται ινστιτούτο εντομολογίας που τότε επηρέαζαν σε σημαντικό βαθμό την δημόσια υγεία, με πεταλούδες και έντομα όλων των ειδών, ενώ στην τελευταία Βουλγαρική κατοχή ο χώρος γίνεται μαγειρείο για την σίτιση των Βουλγάρων αξιωματικών με την διανομή φαγητού κατ’ οίκων. Δίπλα στο διώροφο του Δαβέλα  βλέπουμε τον κινηματογράφο Ολύμπιον, ένα επίσης παλαιό κτήριο που περιήλθε με σχετικά συμβολικό τίμημα στο Δήμο Δράμας επί Δημαρχίας του Τζίμα Μαργαρίτη, το οποίο ανακαινίζεται από το Δήμο. Από το 2003 έως σήμερα λειτουργεί ως ο μοναδικός κινηματογράφος της πόλης, ένα κτήριο που λειτουργούσε ως καπνομάγαζο και ανήκε στην Εβραϊκή κοινότητα, στο οποίο κατά τις εργασίες αναστήλωσης στην κύρια αίθουσα βρέθηκε το πηγάδι το οποίο μπαζώθηκε, απ’ το οποίο υδρευόταν το καπνεργατικό προσωπικό, στο οποίο λειτουργεί από το 1927 ως κινηματογράφος και καφεζαχαροπλαστείο από την εταιρία του Εβραίου Αιμίλιου Κακή στο όνομα της μητέρας του με την ονομασία τα Κυβέλεια. Στη συνέχεια θα μετονομασθεί Μέγας κινηματογράφος, ενώ μεταπολεμικά λειτουργεί από το στρατό ως σινέ Ελλάς, ώσπου το 1963 μετασκευάζεται και λειτουργεί έκτοτε ως σινέ Ολύμπιον, στη γωνία του οποίου λειτουργεί το φωτογραφικό στούντιο του παλιού φωτογράφου Σερβάνη.

Μετά τα Κυβέλεια ο σημερινός δρόμος που οδηγεί στην Αγία Σοφία δεν υπήρχε, αντ’ αυτού υπήρχε ο φούρνος του Κώστα Φίνογλου, ενώ συνέχιζαν τα κτήρια Μικρούλη, αποθήκες και οικήματα, τα οποία διαχώριζε η σημερινή οδός 25η Μαρτίου. Σ’ ένα από τα πρώτα έμενε και η γνωστή χανούμισσα, στις γόβες της οποίας τότε κάποιοι έπιναν τη σαμπάνια τους. Εκεί θα βρουν στέγη και τα γραφεία της προπολεμικής επίσημης ποδοσφαιρικής ομάδας των καπνεργατών ο Πανδραμαϊκός. Εμείς συνεχίζοντας απ’ την ίδια πλευρά αφού περάσουμε απ’ το μπακάλικο του Δημ. Βογατίνη, δίπλα ήταν ο φούρνος του Κώστα Μπαχάρη και της Μάχης, που εκτός από το ψωμί ετοίμαζαν και έψηναν τυρόπιτες και κουλούρια που πουλούσαν οι πιτσιρικάδες με τα ταντούρια τους στην αγορά, ενώ δίπλα στη γωνία της οδού Βενιζέλου με την βορεινή πλευρά της οδού Όθωνος ήταν και το ζαχαροπλαστείο του Βασ. Τόσκα, αργότερα μανάβικο του Χαράλαμπου Κώστογλου.

Απέναντι στις δύο γωνίες, μεταξύ των οδών Πατριάρχου Μελατίου και Όθωνος, επί της Βενιζέλου προπολεμικά, στην πρώτη στεγαζόταν τα γραφεία της Ελπίδος πριν αυτά μετακομίσουν στο κτήριο του Αιγυπτιώτη Βαλάνη, ενώ στη δεύτερη στεγαζόταν τα γραφεία του Άρεως. Συνεχίζουμε στην επόμενη δεξιά γωνία της οδού Όθωνος και πάλι απέναντι βρίσκουμε τη γνωστή παλιά ταβέρνα = ποτοποιεία της εποχής, της οικογένειας Μπινόπουλου. Αργότερα, την εποχή που κυνηγούσαν ακόμη τις μύγες με αλογοουρές, για χρόνια υπήρξε το κρεοπωλείο του Γιάνκου, ενώ στην επόμενη παρακάτω γωνία όπου σήμερα λειτουργεί το κρεοπωλείο Μακεδονία του Κυριάκου Παπαδόπουλου και των υιών του, από το 1919 ανοίγει το πρώτο υποκατάστημα στη Δράμα, η Εθνική τράπεζα, πίσω από το οποίο ήταν η οικία του γνωστού Εβραίου ανταλλάκτη – σαράφη του Σιμάντο Οβαδία. Συνεχίζοντας στην επόμενη γωνία με την οδό Παύλου Μελά υπήρχε η διώροφη οικία του ωρολογοποιού Ναούμ Παπαθεοδοσίου (κατέρρευσε τον Ιανουάριο του 2019).

Σε αυτή την προπολεμική περίοδο και την κατοχή εγκαθίσταται το Ελληνο-Ιταλικό Επιμελητήριο και το ιταλικό Μονοπώλιο καπνού (Ατζέστα Ταμπάκι Ιταλιάνι) με γραμματέα τον Αγιαννίδη, ενώ στην αμέσως επόμενη γωνία άρχιζε η οικία ενός καπνεμπόρου, του Δημογέροντα και Υποπρόξενου των Άγγλων, Β. Γρηγοριάδη, με πολύ σημαντικό έργο στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, στην οποία διανυκτέρευσε δύο φορές ο Βασιλιάς Κωνσταντίνος ΙΒ και μια φορά ο Βασιλιάς Αλέξανδρος, συνέχιζε η οικία με τελευταία κάτοικο την κ. Μαρία που έφτιαχνε περίφημες πίτες που ξεχώριζαν στην περιοχή. Από εκεί ακολουθούσαν οι οικίες του Ιωάννη Ζιώγα, που στην κατοχή στήριξε κρυφά πολλές οικογένειες με τον μετέπειτα μπακάλη Γιώτη Λιόντα που τότε είχε υιοθετήσει λόγο πείνας, στέλνοντας τον κρυφά με το καλαθάκι του στα σπίτια όσων είχαν ανάγκη. Δίπλα που ήταν και η τελευταία κατοικία στα δυτικά του ξάδελφου του Κώστα  Χατζηαντωνίου στη γωνία με την σημερινή οδό Θερμοπυλών, τελείωνε τον περίπατό του ο Μητροπολίτης Χρυσόστομος παρακολουθώντας μέσα από την οικία τις κινήσεις των Κομιτατζήδων. Οι δυο τελευταίοι διέθεταν υδρόμυλο στην Νέα Αμισό και το μεγάλο αλευροεμπορικό κατάστημα με τον ξάδελφο Γ. Τσιάφκα που ανεγείρουν δίπλα στο παλαιό Δημαρχείο.

Στην επόμενη γωνία υπήρχε ο φούρνος του Μπαρμπανικόλα των αδελφών Νικολάου κατόπιν του γαμπρού Λεωνίδα Δρούγκα και ακολουθούσε το παλιό, Αμερικανικών συμφερόντων, καπνομάγαζο κατόπιν της εταιρίας Λύσανδρου Μαρούλη που έφτιαχνε τα ομώνυμα τσιγάρα, πίσω από το οποίο είναι η τελική μας στάση, που τη δεκαετία του 1950 περιέρχεται στη Μητρόπολη. Στα γραφεία της πρώην καπνικής εταιρίας θα στεγάζονται τα γραφεία της Μητροπόλεως, ώσπου στα τέλη της ίδιας δεκαετίας κατεδαφίζεται και ανεγείρεται το σημερινό Μητροπολιτικό μέγαρο. Απέναντι, έως το 1906 υπήρχε Χριστιανικό κοιμητήριο, όπου ερχόμενος ο Μητροπολίτης το 1903 ανεγείρει κοιμητηριακό ναό, του οποίου την ονοματοθεσία αγνοούμε ως σήμερα, ώσπου στο χώρο αποφασίζεται να ανεγερθούν τα Ελληνικά Εκπαιδευτήρια της Ορθοδόξου κοινότητας, που εγκαινιάζονται και λειτουργούν από το 1908 ως σήμερα, συνεχίζοντας να προσφέρουν γνώση και μνήμες από την πνευματική πορεία της πόλης στους παλιούς. Από εκεί και πέρα υπήρχαν μόνο αγροί μέχρι και τα μέσα της δεκαετίας του 1920, με τα πρώτα κτήρια να ανεγείρονται αυτά του Βρετανικού Ερυθρού Σταυρού, αργότερα Νομαρχιακό νοσοκομείο Δράμας και κατόπιν γυμνάσιο θηλαίων με την παλαιά μικρή εκκλησία του Αγίου Παντελεήμων του 1930. Σήμερα, στο χώρο λειτουργεί το 2ο λύκειο, με επόμενες πρώτες οικίες αυτή του Τζήμα το 1926 απέναντι από το γήπεδο Δόξης που αποπερατώνεται την ίδια χρονιά, ενώ την ίδια χρονιά λίγο παρακάτω απέναντι από τη δυτική γωνία του γηπέδου ανεγείρεται και η οικία του Εβραίου καπνέμπορα Ιωσήφ Φαρατζή, ιδιοκτήτη του καπνομάγαζου που σήμερα είναι το θεατράκι της Αγίας Βαρβάρας γνωστή ως οικία Εξάρχου.

Λίγο πριν την τελική μας στάση στη σημερινή διασταύρωση των Εκπαιδευτηρίων, θα επιστρέψουμε πίσω για να δούμε και την απέναντι πλευρά μετά το ύψος του Μητροπολιτικού ναού, ξεκινώντας από τη σημερινή γωνία Πατρ. Ιωακείμ, που όπως αναφέραμε αρχικά κατά τη Μικρασιατική καταστροφή ονομάσθηκε Μητροπολίτου Χρυσοστόμου. Βρισκόμαστε λοιπόν στη γωνία όπου υπήρχε το παλιό διώροφο κτήριο κάτωθεν του οποίου στεγαζόταν το φαρμακείο του Βαρδαβούλια, ενώ επάνω μεταξύ άλλων έμενε και ο τελευταίος προπολεμικός Δήμαρχος Δράμας Αθανάσιος Τριανταφυλλίδης. Στη συνέχεια ήταν η μαμή Ρόνταινα – Ρούντα, όπου αργότερα το 1953 από κάτω ανοίγει γαλακτοπωλείο – γιαουρτσίδικο ο Ντίνος Κουσουτζίδης προσθέτοντας αργότερα το παγωτό με τα κουρκουμπίνια και σήμερα συνεχίζει απ’ τους απογόνους. Πιο κάτω, στην γωνία Πατρ. Μελετίου βρίσκουμε άλλο ένα κτήριο της εποχής του Βογιατζή, αντιπροσώπου της Αλλατίνη στη Δράμα, ενώ εισερχόμενοι μέσα στην μικρή οδό υπάρχει ακόμη και σήμερα η οικία όπου λειτούργησε ένα από τα πρώτα ιδιωτικά δημοτικά σχολεία των Σκόρδα και Κατσούφρη, ενώ μεταξύ Πατρ. Μελετίου και Όθωνος όπως προείπαμε στο χώρο τη δεκαετία του 1950 λειτουργεί  οικονομική και σχολή λογιστών του Ν. Χριστίδη στα πλαίσια των ξένων κολεγίων, αφού εκεί οργανώνει και αθλητικά μαθητικά τμήματα με την πρώτη ομάδα μπάσκετ στην πόλη τον Πυθαγόρα.

Στην επόμενη γωνία της οδού  Όθωνος από το 1947 ο μετέπειτα γνωστός υαλοπώλης Αδάμ Θεολογίδης ανοίγει το μικρό του παντοπωλείο που συνεχίζουν κατόπιν τα αδέλφια του, δίπλα το μικρό καπνοπωλείο οπωροπωλείο του Κυριάκου με τα φρούτα. Δίπλα συναντάμε το γνωστό  παντοπωλείο του μπαρμπα – Γιάνκου Τσαπράζη γνωστού και ως Μπαλαμόρη, όπου προπολεμικά ήταν μανάβικο του Μπαρμπαγιάννη Παπαδημητρίου του μετέπειτα ιχθυοπώλη. Ακριβώς δίπλα κάτω από το μέχρι πρόσφατα παλιό οίκημα – σήμερα αυλή των κατηχητικών Λυδίας – ανοίγει προπολεμικά γαλακτοπολείο – γιαουρτσίδικο ο μετέπειτα μεγάλος και γνωστός ζαχαροπλάστης Μαργαρίτης Κόντης. Έτσι φθάσαμε στο σημερινό παλιό οικοδόμημα γνωστό ως κλινική Κελέκη, όπου το 1932 ο πατέρας του μετέπειτα ιατρού ο Φάνης Κελέκης ανοίγει στο ισόγειο το γνωστό φούρνο που λειτούργησε ως τη δεκαετία του 1980. Μεσολαβεί το μικρό στενό της οδού Ύδρας με την οικία του παλαιού καπνέμπορα Μιχαηλίδη που παραχωρείται στο πρώτο κατηχητικό της Λυδίας, ενώ λίγο πιο κάτω στη γωνία με την Όθωνος υπάρχει ακόμη και σήμερα μια από τις καπναποθήκες του όπου ο γαμπρός του έβγαζε τα γνωστά τσιγάρα Πρωτόπαπα.

Τα επόμενα οικοδομικά τετράγωνα, τρία τον αριθμό, που ακολουθούν φθάνοντας στο τελικό μας προορισμό  έχουν επίσης αρκετό ενδιαφέρον. Μέχρι τώρα αναφερθήκαμε σε πληροφορίες τις οποίες κάποιος ίσως θα τις χαρακτήριζε άχρηστες, άνευ αξίας και ενδιαφέροντος, για μας όμως και πολλούς άλλους που βιώσαμε και ζούμε όλα αυτά τα χρόνια σ’ αυτή την πόλη, θεωρούμε πως έχουν κύρια προτεραιότητα και μεγάλο ιστορικό ενδιαφέρον, ιδίως για όσους μεγάλωσαν με αυτήν την πόλη, την έζησαν μύρισαν τον αέρα της, ήπιαν το νερό της και είδαν τον ουρανό της. Αυτά ήταν και τα δεδομένα που είχαμε για να επιβιώσουμε και να αναπτυχθούμε, σε εποχές που το WC για το μπάνιο του Σαββάτου ήταν μια σκάφη χωρίς τρύπες και ένα πράσινο σαπούνι.

Γι’ αυτό συνεχίζουμε μετά την επόμενη γωνία της μικρής οδού Ύδρας, για να δούμε το μικρό χαμηλό μαγαζάκι, μετά το φούρνο του Κελέκη, τα κεραμίδια του οποίου έβρισκαν στον ώμο του περιπατητή, στεγάζοντας καφετζήδες και ταβερνιάρηδες με τελευταίο το καφενείο του Λαφαζάνη και κατόπιν το τσαγκάρικο του μπάρμπα Σάββα ως το 1970. Συνεχίζοντας στο ίδιο οικοδομικό τετράγωνο δίπλα ξεκινούσε η οικία του Εβραίου εμπόρου Αλχανάτι την οποία από το 1951 αγόρασε και κατοικεί ο παιδίατρος Καμπούρης Ανέστης με την οικογένειά του ως το 1973.

Δίπλα ήταν η οικία του πρώην ιατρού και παλιού βουλευτού, Αθανάσιου Παπαλούδη. Εκεί στη συνέχεια κατοικεί η οικογένεια του δικηγόρου Γεώργιου Καμαριανού και κατόπιν η οικογένειά του τελευταίου προπολεμικού Δημάρχου της Δράμας Αθ. Τριανταφυλλίδη με τη σύζυγό του Ελένη, ενώ δίπλα στη γωνία είναι η οικία του εμπόρου Αποικιακών  Τζώρτζη Δημητριάδη και του γαμπρού του Δημάρχου Δράμας το 1925 Νικόλαου Παρμενίδη. Εκεί, από το 1937 εγκαθίσταται παράρτημα της λεγόμενης Γερμανικής Ακαδημίας ( = σήμερα ίδρυμα Γκαίτε) υπό τον Γερμανό Φρίντριχ που αποδείχθηκε κατάσκοπος, ακόμη και στην κατοχή συνέχισε να λειτουργεί με Ελληνόπουλα και με Έλληνες δασκάλους ενώ μετά ως το 1950-51 εγκαθίσταται το ΙΚΑ Δράμας (γραφεία – ιατρείο). Στη συνέχεια κατοικεί ο μικροβιολόγος Γεράσιμος Δεδόπουλος με την οικογένειά του και ο έμπορος ενδυμάτων (Παριζιάνα) γνωστός βιοτέχνης Αλκέτας Καρακατσάνης. Εν’ συνεχεία μέχρι το 1973 θα λειτουργήσει και ως παράρτημα του γηροκομείου της Δράμας. Σήμερα όλες αυτές οι οικίες αποτελούν το εμβαδόν δύο πολυκατοικιών έως την οδό Γεωργίου Χριστάκη – Ζωγράφου.

 

 

Μαθητές της Γερμανικής Ακαδημίας Δράμας, όλα Δραμινά παιδιά, από το αρχείο μας σχολεία της Δράμας όπου περιγράφουμε μαθητές και Δασκάλους.

 

Στη συνέχεια υπήρχε η αλάνα όπου ήταν τα Αράπικα μνήματα, η γειτονιά των οποίων άρχιζε πίσω από τη σημερινή Χριστιανική εστία (πρώην καπνομάγαζο Γρηγοριάδη κατόπιν Στυλίδη), γνωστή ως Αραπιά, ενώ η αλάνα αργότερα γίνεται το προπολεμικό γήπεδο της Χρυσής Ελπίδας, στην οποία από το 1960 ανεγείρεται η Αγροτική τράπεζα (το 2014 τράπεζα Πειραιώς ). Ακολουθεί η οδός Ναβαρίνου (προπολεμικά οδός 1ης Απριλίου) που σε κατηφορίζει στην Αγία Βαρβάρα στην επόμενη γωνία της οποίας βρίσκουμε το καπνομάγαζο του Φώτη Πατρίκη, όπου και εκεί προπολεμικά στέγασε η Ελπίς Δράμας τα γραφεία της, μετέπειτα οικία, το ισόγειο της οποίας ήταν οπωρικά και καπνοπωλείο του μετέπειτα ιδιοκτήτη Γιάννη Γιάννογλου (Αντάβαλη).

Δίπλα, κατηφορίζοντας επί της Ναβαρίνου, υπήρχε το καπνομάγαζο Γραμμένου Γραμμενίδη όπου τέλη δεκαετίας του 1950 στεγάζονται τα πρώτα εργαστήρια σχολής Μαθητείας του ΟΑΕΔ. Στη συνέχεια από το καπνομάγαζο του Φώτη Πατρίκη, επί της Βενιζέλου πάλι ξεκινούσε το άλλο καπνομάγαζο Γραμμένου Γραμμενίδη, πεθερός του μετέπειτα καπνέμπορα Ευσταθόπουλου (σήμερα Μασούτης) που έφτανε ως την γωνία απέναντι απ’ το Επισκοπείο, το μετέπειτα χειμερινό κέντρο Παράδεισος με το περίπτερο του κουτσού μπρος του. Από το 2009 αυτή η ρυμοτομούμενη γωνία θα φιλοξενεί το πάρκο μνήμης του Παμμικρασιατικού Συλλόγου ο Ιεροεθνομάρτυς Μητροπολίτης Δράμας – Σμύρνης Άγιος Χρυσόστομος, μετά από το οποίο στην αρχή της οδού Περδίκα με Δ. Γούναρη, τότε οδός Προσοτσάνης, υπήρχαν τα καπνομάγαζα της εταιρίας Γκέρυ που έφταναν μέχρι το γήπεδο της Δόξης. Εκεί μετέφεραν τους υπό κράτηση για μια εβδομάδα στρατιώτες μας από το μέτωπο των οχυρών τον Απρίλιο του 1941 μετά την συνθηκολόγηση Τσολάκογλου, τα οποία όμως εν’ μέσω κατοχής μεταβιβάζονται στην καπνική εταιρία του Αρμένου Τακβοριάν.

Εδώ τελειώνει ο περίπατος για να ακολουθήσει η παρουσίαση του πρώτου ιστορικού γυμναστηρίου,  μιας και η αφήγηση του σημερινού περιπάτου μας έφερε στο τέλος της σημερινής οδού Ελ.  Βενιζέλου, στη διασταύρωση των οδών Χρυσοστόμου στα βόρεια και Περδίκα και δυτικά οδός Δημητρίου Γούναρη. Εμείς θα σταματήσουμε για λίγο μπροστά στο πάρκο της Μικρασιατικής καταστροφής απ’ όπου θα δούμε το χώρο που εξελίχθηκαν όλα για τα οποία σας προϊδεάσαμε. Κοιτώντας λοιπόν βόρεια απέναντι στα αριστερά μας ξεχωρίζουμε σήμερα το παλαιότερο και ποιο εμβληματικό δημόσιο κτήριο το σχολείο χιλιάδων Δραμινών, τα Εκπαιδευτήρια, στη νοτιοανατολική γωνία των οποίων δημιουργείται το πάρκο Μνήμης με τον ανδριάντα του Μάρτυρα Χρυσοστόμου.

Μια προσπάθεια που ξεκίνησε από το 1930 για να ολοκληρωθεί με τα αποκαλυπτήρια του ανδριάντα του την Κυριακή στις 30ης Ιουνίου 1959. Ακριβώς μπροστά μας σήμερα αντικρίζουμε τα τρία θρησκευτικά κτήρια που περικλείουν όλο το οικοδομικό τετράγωνο από την οδό Αγ. Χρυσοστόμου αριστερά που άρχιζε το διπλό καπνομάγαζο της εταιρίας Μαρούλη έως την οδό Θερμοπυλών στα δεξιά που υπήρχε ο φούρνος του Μπαρμπανικόλα, τα οποία ήταν χτισμένα από το νότιο πεζοδρόμιο επί της οδού Βενιζέλου και κάλυπταν την σημερινή πρασιά τον κήπο και ένα μέρος από το κτίριο του Επισκοπείου, της αίθουσας ομιλιών και του Εκκλησιαστικού μουσείου, το εμβαδόν των οποίων σταματούσε αρκετά μέτρα πριν από το σημερινό οδόστρωμα που βρίσκεται πίσω απ’ αυτά. Εκεί ακριβώς υπήρχε ο χώρος του γυμναστηρίου, ένα από τα τρία διαφορετικά τμήματα της σημερινής οδού Αγίας Σοφίας, ζώντας για λίγο την κοινωνική πλευρά της εποχής, όπου οι άνθρωποι βρήκαν την χαραμάδα που θα τους έβγαζε λίγα χρόνια αργότερα από το σκοτάδι στο Φως της Ελευθερίας. Έτσι  λοιπόν έφτασε η ώρα και πάλι να ανεγερθούν στάδια – γυμναστήρια και θέατρα και όχι οι βάρβαρες αρένες των σκοταδιστών, που πολλάκις μας επισκέπτονται επί 25 αιώνες, αυτό γνώριζαν, αυτό εφάρμοζαν, αυτό δίδασκαν, τη βαρβαρότητα.

Έφτασε όμως η ώρα που η πόλη μας θα αποκτούσε αυτό που της επέτρεπε να αισιοδοξεί για το μέλλον των παιδιών της, γιατί αποδείχθηκε πως ο Χρυσόστομος ήξερε και τολμούσε να εκμεταλλευτεί την κατάσταση μέσα από διατάγματα όπως του 1839 και 1856 και τους κατά καιρούς φετφάδες της Υψηλής Πύλης, παρέχοντας υποτυπώδη κοινωνικά δικαιώματα στους υπηκόους της εποχής, που επέτρεπαν στις ταλαίπωρες για αιώνες γενιές μας να γευθούν μια στάλα εικονικής ελευθερίας. Αποδείχθηκε κατάλληλος και μπόρεσε να φανταστεί, να διεκδικήσει να επιβάλει και να τα πραγματοποιήσει όλα αυτά και μάλιστα μέσα από το τιμημένο του ράσο, στα χρόνια του Μακεδονικού Αγώνα, όπου κομιτάτα και κομιτατζήδες είχαν τη Δράμα φέουδο με τον κόσμο, κυρίως στην ύπαιθρο, να υποφέρει τα χίλια μαρτύρια. Έτσι ο ερχομός του Χρυσόστομου είναι στήριγμα και καταλύτης για πολλά φέρνοντας σύντομα άλλη μια φωτεινή μέρα μέσω του αθλητισμού στην πόλη μας, στη Μακεδονία, τη Θράκη και όλη την χώρα, με την ανέγερση στη Δράμα του πρώτου σημείου κοινωνικής συναναστροφής των πολιτών της.

Οι αγώνες διεξήγοντο το Μάιο στο διήμερο της εορτής των Αγίων Ισαποστόλων Κωνσταντίνου και Ελένης. Μάλιστα την πρώτη χρονιά λειτουργίας οι εργασίες μόλις μετά βίας τελειώνουν την παραμονή των επιδείξεων. Έκτοτε τα παιδιά που είχαν συμμετοχή στους αγώνες το χρησιμοποιούν ως προπονητήριο με προγυμναστή που έφερνε από την Αθήνα και πλήρωνε η Ελληνική Κοινότητα. Τα πρώτα εννέα χρόνια που διεξάγονταν οι αγώνες από το 1904 έως το 1912 όπως θα παρακολουθήσουμε, τα έπαθλα στους νικητές απένειμαν από κοινού ο Μητροπολίτης με τον Μουτεσαρίφη της Δράμας, όπως κοινές ήταν και οι εκφωνήσεις που ακολουθούσαν. Στη συνέχεια θα δούμε αποτελέσματα των γυμναστικών επιδείξεων και των αθλητικών αγώνων του σχολικού  έτους 1911- 1912 που διεξήχθησαν μία χρονιά προ της απελευθερώσεως, όπως και των τελευταίων αγώνων που έγιναν το έτος 1926.

 

Οι ημέρες των αγώνων σε περίληψη !

Η εφημερίδα Μακεδονία που δεν είχε κλείσει ακόμη τα πρώτα της γενέθλια (1911) είχε τώρα την ευκαιρία ενός, και μάλλον του πρώτου, ρεπορτάζ αθλητικών αγώνων, το οποίο παραπέμπει σήμερα εμάς σε μνήμες και μέρες του σκλαβωμένου Ελληνισμού, όπου κυριαρχούσε ο πόθος και η αγωνία των προγόνων μας για ελευθερία. Οι αγώνες που μας παραθέτει διεξήχθησαν πέντε μήνες πριν την κατοχή του Α & Β Βαλκανικού πολέμου από τους Βουλγάρους, που έληξε την 1η Ιουλίου 1913 με την απελευθέρωση. Το έτος αυτό (1913) δεν έγιναν οι αγώνες, όπως και το 1916 -’18 εν’ μέσο Α παγκοσμίου πολέμου και της 2ης κατοχή των ιδίων. Να τι έγραφε λοιπόν η Μακεδονία εκείνη τη χρονιά (1912) για τα αθλητικά τεκταινόμενα στη Δράμα:  «Να τονίσουμε ιδιαίτερα πώς το γυμναστήριο της Δράμας αποτελεί παράδειγμα μιμήσεως εις όλας τας πόλης της Μακεδονίας και πρέπει να εύρη όλας τας μεγάλας  κεντρικάς κοινότητας της Ελλάδος μιμήτριας, εκεί γίνονται ετήσιοι σχολικοί αγώνες και συγκεντρώνονται εκατοντάδες νεαρών δια να δείξουν τα ευθύγραμμα σώματά  των οι αθλούμενοι. Εκτός τον Γυμναστικών επιδείξεων και άλλων δεξιοτήτων, στους αγώνες που ακολουθούσαν οι αθλητές συναγωνιζόταν σε 17 αθλητικά αγωνίσματα.

Κατά την τέλεση των αγώνων παιάνιζαν οι μουσικές Μπάντες της Δράμας και της Προσοτσάνης και την ώρα των ασκήσεων συντονισμένα απέδιδαν άσματα μετά των  Αρχιμουσικών». Κατά το διήμερων έσπευσαν εις την πρόσκληση του αξιότιμου εφόρου Δράμας να λάβουν μέρος εις τους ετήσιους Σχολικούς γυμναστικούς αγώνες και οι ομογενείς κοινότητες: Προσοτσάνης (Πιρσιτσάνι), Δοξάτου, Τσατάλτζας (Χωριστή), Εδρενετζικίου (Ανδριανή), Πλεύνας (Πετρούσα), Βισσοτσάνης (Ξηροπόταμος), Δράνοβας (Μοναστηράκι). Τον εναρκτήριων λόγων εξεφώνησε ο ιεροδιάκονος Βασίλειος, με θέμα την σπουδαιότητα των σχολικών αγώνων, όπου κατέδειξε δει’ ισχυρών επιχειρημάτων ότι οι σχολικοί αγώνες θα εξυψώσουν τον Ελληνισμό εις το επίπεδο που ευρίσκοντο οι Αρχαίοι Έλληνες, και κατέληξε: Οι σχολικοί αγώνες είναι η ωραία αυγή της μεγάλης και ενδόξου γυμναστικής αναγεννήσεως του Έθνους μας.

Απόσπασμα από το λόγο του Μουτεσαρίφη, Χασάν Ταχσίν Ουζέρ Μπέη

Η αυτού Εξοχότης Ταχσίν Μπέης ο προοδευτικότατος Μουτεσαρίφης εξήρε το  φιλοπρόοδων και φιλήσυχων και φιλειρηνικών του ομογενούς στοιχείου, ετόνισε ότι  δια την πρόοδον και ευημερία της κοινής πατρίδος απαιτείται δικαιοσύνη μόρφωση  και οικονομική ευρωστία, και κατέληξε: οποιοδήποτε Έθνος ήθελε να πρωταγωνιστή  εν’ αυτοίς του το δέον να κατέχει, θα είναι στην πρώτη γραμμή.

 

Απόσπασμα από το λόγο του Μητροπολίτη Αγαθαγγέλου.

Κλείνοντας τις προσφωνήσεις ακολουθεί ο Άγιος Δράμας, Μητροπολίτης  Αγαθάγγελος. Τους λόγους του Ταχσίν ερμήνευσε στην Ελληνικήν και πρόσθεσε:  Αφ’ ενός τέτοιοι Μουτεσαρίφηδες και Διοικητές και υπαλλήλους όπως οι  παριστάμενοι και με τέτοιους δασκάλους και μαθητές, εντός ολίγου θα δούμε εις τα  γυμναστήρια Μουσουλμανόπαιδες, Ελληνόπαιδες, Βουλγαρόπαιδας, Αρμενόπαιδας,  Εβραιόπαιδας, να συναγωνίζονται και να συναθλούνται εις όλους τους  στρατιωτικούς και πολιτικούς κλάδους, τον Σουλεημάν Πασά τον Ιωάννην τον  Πέτκον τον Μαρδιρός και τον Σαμουέλ, κατά την ίδια ικανότητα προς το κοινών  καλών της κοινής ημών πατρίδος, εργαζομένους και μοχθούντας υπέρ της ιδίας  ιστορίας και παραδόσεων.

 

Άποψη από το πρώτο γυμναστήριο της Δράμας!

 

 

 

 

Άποψη από το πρώτο Γυμναστήριο της Δράμας το οποίο λειτούργησε από το 1904 επί Αρχιερατείας Μητροπολίτη Χρυσοστόμου, διακρίνοντας τους μαθητές και τις μαθήτριες κατά την εκτέλεσης του προγράμματος των γυμναστικών επιδείξεων στα όργανα γυμναστικής για τις αερόβιες ασκήσεις. Δεξιά βλέπουμε τις ξύλινες κερκίδες στερεωμένες σε πέτρινο τοίχο, ενώ επάνω και κάτω από αυτές βλέπουμε την συμμετοχή του κόσμου  να παρακολουθεί με τα αλεξιβρόχια. Επίσης διακρίνουμε τους πολίτες με τα φέσια τα οποία φορούσαν κυρίως οι Μουσουλμάνοι και κάτω δύο ιερείς, ενώ πάνω στο μέσον της κερκίδας διακρίνεται θολά όρθιος στο κιγκλίδωμα ο Μητροπολίτης, δεν διακρίνουμε εάν πρόκειται για το Χρυσόστομο η τον διάδοχο του Αγαθάγγελο ώστε να καθορίσουμε και την χρονολόγηση. Απέναντι στα δυτικά είναι η μικρότερη κερκίδα (εξέδρα) και πίσω τα Εκπαιδευτήρια. (τη φωτογραφία με άλλες μαζί δημοσιεύσαμε στην εφημερίδα πρωινός τύπος Δράμας το 2008, αφιέρωμα στα εκατοντάχρονα των Εκπαιδευτηρίων με ένα μικρό χρονικό του Γυμναστηρίου και του σχολείου).

 

 

 

 

Το οδόστρωμα που διακρίνεται είναι η αρχή της οδού Ήρας, η οποία ανεβαίνει  βόρειο-ανατολικά, μεσολαβεί κάθετα αριστερά μπροστά και δεξιά η οδός Θερμοπυλών και απέναντι βλέπουμε να συνεχίζει ένα από τα τρία διάσπαρτα τμήματα της οδού Αγίας Σοφίας. Εδώ ήταν ο χώρος του πρώτου Γυμναστηρίου της Δράμας και στο βάθος στη σημερινή οδό Αγίου Χρυσοστόμου, τότε διάνοικτη, υπήρχε η δυτική κερκίδα, ενώ μετά τη δημιουργία του γυμναστηρίου ανεγείρεται δυτικά το κτήριο των Εκπαιδευτηρίων. Δεξιά όπου διακρίνονται οι νέες πολυκατοικίες ήταν ο πέτρινος τοίχος και επάνω του στερεωμένη η μεγάλη κεντρική ξύλινη κερκίδα.

Σήμερα, αριστερά βλέπουμε τα τρία εκκλησιαστικά κτήρια, μπροστά το εκκλησιαστικό μουσείο, τμήμα του ήταν και ο φούρνος, ακολουθεί η αίθουσα διαλέξεων και η Επισκοπή με τον ωραίο κήπο. Τα δύο κτήρια εκτός του μουσείου ήταν τμήμα από τα καπνομάγαζα, μέρος των οποίων από αυτή την πλευρά ήταν κενό και μαζί με το δρόμο αποτελούσαν το χώρο του γυμναστηρίου, ενώ κατά το μήκος της δεξιάς πολυκατοικίας μέχρι την δεκαετία του 1980 υπήρχε ο πέτρινος τοίχος, όπως διακρίνεται στην ιστορική φωτογραφία, πάνω απ’ τον οποίο στηριζόταν όλη η ξύλινη κεντρική κερκίδα, ενώ σε τμήμα της σημερινής πολυκατοικίας στο ύψος του πέτρινου τοίχου υπήρχε ο μεγάλος μπαξές του μαραγκού Μπάρμπα – Κώστα, του κορνιζοποιού με την είσοδο του σπιτιού του από την ανατολική πλευρά της οδού Θερμοπυλών.

Με την μεταφορά του γυμναστηρίου εδώ ο Δήμος εγκαθιστά το πρώτο αμαξοστάσιο του με την πρώτη υποτυπώδη δημοτική πυροσβεστική υπηρεσία και στην κατοχή γίνεται αμαξοστάσιο των Γερμανών, ενώ κατόπιν λειτουργεί ως γκαράζ και αμαξοστάσιο της μεταφορικής εταιρίας των Τριανταφυλάκου και Τσαβδάρογλου γνωστό ως Ρουμάνου και στη συνέχεια, τα επόμενα χρόνια, γίνεται γήπεδο για τα παιδιά της γειτονιάς μας.

 

 

 

Στην παραπάνω φωτογραφία μας βλέπουμε ένα τμήμα από το τέλος της οδού Βενιζέλου όπου κατόπιν άρχιζε η οδός Προσοτσάνης (Δημ. Γούναρη). Το κτήριο που προεξέχει δεξιά πριν τα καπνομάγαζα μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 1970 ήταν ο φούρνος ψηστικών Μπαρμπανικόλα των αδελφών Νικολάου, Νικόλαου και Κώστα και του γαμπρού τους Λεωνίδα Δρούγκα. Σήμερα θα ήταν αριστερά στην αρχή της οδού Θερμοπυλών, τη θέση του οποίου πήρε από αρχές της δεκαετίας του 1980 τμήμα από το Εκκλησιαστικό μουσείο και τμήμα του δρόμου στα νότια. Στη συνέχεια διακρίνονται τα δύο κτήρια, καπνομάγαζα της Αμερικάνικης εταιρείας που στη δεκαετία του 1920 λειτουργεί η εταιρία του Λύσανδρου Μαρούλη. Σήμερα εκεί υπάρχει ο κήπος με τα κτήρια του Επισκοπείου και την αίθουσα ομιλιών της Ιεράς Μητροπόλεως. Πίσω από αυτά λοιπόν το 1904 κατασκευάζεται το πρώτο γυμναστήριο της Δράμας. Στη συνέχεια διακρίνουμε τα  Εκπαιδευτήρια όπου ως το 1906 στο χώρο αυτό ήταν τα κοιμητήρια της Χριστιανικής Ορθοδόξου Κοινότητας Δράμας.

Από την αριστερή πλευρά διακρίνουμε την αλάνα που πριν ήταν τα Αράπικα μνήματα, εκεί με την είσοδο των Γερμανών στο Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, εγκαθίσταται Γερμανική ύλη αρμάτων, ενώ προπολεμικά ήταν το γήπεδο τον μικρών Ελπιδαίων που τότε είχαν την ομάδα Χρυσή Ελπίδα. Μεταπολεμικά λειτούργησε ως αλάνα ποδοσφαίρου από τα παιδιά της γειτονιάς, ώσπου το αγοράζει η Αγροτική Τράπεζα και ανεγείρει το πρώτο ιδιόκτητο υποκατάστημά της στη Δράμα. Μεσολαβεί η οδός Ναυαρίνου, προπολεμικά οδός 1ης Απριλίου, ενώ στη σειρά βλέπουμε το καπνομάγαζο του Φώτη Πατρίκη και πίσω ένα από τα καπνομάγαζα του Γραμμένου Γραμμενίδη, στο οποίο μεταπολεμικά λειτούργησε το χειμερινό κέντρο ο Παράδεισος πίσω από το οποίο διακρίνεται τμήμα από το καπνομάγαζο του Αρμένιου Τακβωριάν.

 

Τα αποτελέσματα των αγώνων του 1912 της Α’ ημέρας – αγωνίσματα 10:

1) – 100  μέτρα  1ης  ηλικίας.

Α΄ – Ιωάννης           Καβράνης                 Δράμας.

Β΄ – Παναγ.             Χατζηλέχου             Τσατάλτζας

Γ΄ – Γεώργ.             Δαβέλας                    Δράμας

2) – Πάλη   2ης    ηλικίας   τελικός  αγών αυτής.

Α΄ –       Β.          Καραγιάννης              Δράμας

Β΄-        Τ.           Σιμιτσής                    Τσατάλτζας

Γ΄-        Επ.         Κασάπης                    Δράμας

3) – Σφαιροβολία   1ης  ηλικίας

Α –      Χρυσάφης                      8, 93             Δράμας

Β΄-      Χατζησαμαράς               7, 65            Δράμας

Γ΄-      Παναγιώτου   Ανεστ.     7,  32            Δράμας

4) – Σκυταλοδρομία    400  μέτρα

Α΄-  Ομάς    Δράμας

Β΄-  Ομάς    Δοξάτου

Γ΄-  Ομάς    Βυσσοτσάνης

5) – Δρόμος  μετ’  εμποδίων   65  μέτρων.

Α΄- Ζήσης   Γκαϊδαζής            Δοξάτο

Β΄- Ανέστ.  Παναγιώτου         Δράμας

Γ΄- Κ.         Βογιατζής             Δοξάτου

6) – Δρόμος   60   μέτρων

Α΄-   Σιμιτζής                            Τσατάλτζα.

Β΄-   Κασάπης                           Δράμας

Γ΄-   Ναλμπάντης                      Πρωσοτσάνης

7) – Αλμα  απλούν   άνευ   φοράς  1ης   ηλικίας.

Α΄-    Ζήσης                     2,54         Δράμας

Β΄-    Βόζης                      2,46        Τσατάλτζα

Γ΄-    Καβράνης               2, 44        Δράμας

8) – Λιθοβολία   1ης  ηλικίας

Α΄-   Χρυσάφης                       9, 75            Δράμας

Β΄-   Γκαϊδαζής                       8, 20           Δοξάτου

Γ΄-   Βάσιου                            8, 15           Εδρενετζίκ

9) –   Δρόμος   800  μέτρων     1ης    ηλικίας.

Α΄-    Βόζης                     Τσατάλζα

Β΄-    Όλακλης                 Δράμας

Γ΄-    Βαϊρακτάρης           Βυσσοτσάνη

10) –    Σακκιοδρομία

Α΄-      Χρήστος              Αναγνωστόπουλος            Δράμας

Β΄-      Δημοσθένης         Στολίγκας                         Δράμας

Γ΄-      Γ.                          Πεντζίκης                         Δράμας

Τέλος  αγώνων  Α’ ημέρας.

 

Τα αποτελέσματα των αγώνων της Β’ ημέρας – αγωνίσματα  7:   

11) – Άλμα   επί  κοντώ    1ης  ηλικίας.

Α΄-   Βαϊρακτάρης                    1, 42         Βυσσοτσάνη

Β΄-   Γκαϊδαζής                        1, 40         Δοξάτο

Γ΄-   Βάμβας                             1, 35        Πρωσοτσάνη

12) –   Δρόμος   400  μέτρων      1ης   ηλικίας.

Α΄-   Όλακλης                              Δράμας

Β΄-   Γκαϊδαζής                            Δοξάτο

Γ΄-   Δημητρίου   Παντελής         Δράμας

13) –   Διελκυστίνδα     καθ’  ομάδας.

Α΄-    Ομάς   Δοξάτου.

14) –   Άλμα  απλούν  μετα  φοράς.

Α΄-   Καρατοπούζης         3, 95    Τσατάλτζα

Β΄-   Βογιατζής    Κ.         3, 90    Δοξάτο

Γ΄-   Καραϊσκος                3, 70    Δοξάτο

15) –  Αλμα  τριπλούν   μετα  φοράς

Α΄-   Καβράνης    Ι.                9, 60            Δράμας

Β΄-   Ζήσης                             9, 35            Δράμας

Γ΄-   Βόζης                             9, 30            Τσατάλτζας

16)    Άλμα  εις  ύψος   μετα  φοράς   1ης   ηλικίας

Α΄- Καβράνης                       0, 75            Δράμας

Β΄- Πεντζίκης   Δ.                 0, 70            Δράμας

Β΄- Βαίρακτάρης                  0, 70            Βυσσοτσάνης

17) –   Δρόμος    αντοχής   7  χιλιομέτρων.

Α΄-     Σιμεωνίδης      Αθανάσιος           Βυσσοτσάνη

Β΄-     Αλεξίου           Δημοσθένης        Τσατάλτζα

Γ΄-     Κεχαγιάς          Κωνσταντίνος     Πρωσοτσάνης.

Τέλος των αγώνων.

Οι Γυμναστικές επιδείξεις του 1926  (οι τελευταίοι στο γυμναστήριο αυτό)

Συνεχίζουμε την περιληπτική περιγραφή των αγώνων που διεξήχθησαν το 1926 για τελευταία φορά στο ιστορικό γυμναστήριο, αφού στο διάστημα της σχετικά σύντομης λειτουργίας του, ζήσαμε το Μακεδονικό Αγώνα, τους δύο Βαλκανικούς πολέμους και την απελευθέρωση, τη λαίλαπα του Α’ παγκοσμίου πολέμου, όπου πόλη και νομός ξανάζησαν τραγικές μέρες, αλλά και το χαλασμό της Μικρασιατικής καταστροφής με την εισροή των προσφυγικών πληθυσμών. Τώρα που βρισκόμαστε στην ελεύθερη Μακεδονία αλλά και τη Θράκη, ας δούμε το μικρό ιστορικό των τελευταίων αγώνων :

Μετά πάσης μεγαλοπρέπειας ετελέσθηκαν εφέτος αι Γυμναστικαί επιδείξεις των  σχολείων της πόλεώς μας. Κατά την ημέρα διεξαγωγής των μαθητικών γυμναστικών  αγώνων και επιδείξεων το πρόγραμμα εξελίχθηκε ως εξής. Τη Δευτέρα 31 Μαΐου και την Τρίτη 1 Ιουνίου 1926 στο γυμναστήριο της Δράμας, γίνονται για τελευταία φορά  οι γυμναστικές επιδείξεις των μαθητών τις οποίες παρακολούθησαν άνω τον 10.000  θεατών. Άπασαι αι στρατιωτικαί και πολιτικαί αρχαί παρακολούθησαν Σουηδική  γυμναστική και αγωνίσματα που εξετελέσθησαν με μεγάλη χάρη από τους μαθητάς.

Κατά την ημέρα έναρξης των γυμναστικών επιδείξεων και των αγώνων οι μαθητές  και οι μαθήτριες της Δράμας και των χωριών που μετείχαν συγκεντρώθηκαν στο  προαύλιο της Μητροπόλεως, ντυμένοι με άσπρες μπλούζες και λευκά παντελόνια τα  αγόρια και μπλε φούστες τα κορίτσια. Όπως παλαιότερα από εκεί ξεκινούσε η πομπή  με επικεφαλής την μπάντα με μουσικούς της Χωριστής και τον Αρχιμουσικό  Φούλιο, όλοι οι μαθητές φορούσαν στολές και φέσι, μόνο ο Αρχιμουσικός φορούσε καπέλο. Ακολουθούσε ο Αρχη -γυμναστής που προσελήφθη από την Αθήνα ντυμένος στα ολόλευκα ο Γεώργιος Κυπιώτης Συριανός στην καταγωγή, συνεχίζοντας τα μαθητικά τμήματα. Η πομπή ξεκίνησε παρελαύνοντας στους δρόμους της πόλης και στο τέλος κατευθύνθηκε στο γυμναστήριο. Εκεί χιλιάδες κόσμου τους περίμενε και κατά την είσοδό τους επευφημούσε με ζητωκραυγές, ενώ η μπάντα παιάνιζε Μαύρ’ ειν’ η νύχτα στα βουνά και άλλα παρόμοια άσματα. Το γενικό πρόσταγμα των αγώνων είχε ο δάσκαλος κ. Χονδρόπουλος, τον όρκο έδωσε ο μαθητής Κώστας  Κωνσταντίνου του Πέτρου, ενώ οι αγώνες διεξήχθησαν στην αρχή με την Σουηδική  γυμναστική, ακολούθησαν διάφορες ασκήσεις και συνέχισαν με τα αγωνίσματα στίβου. Το Β’ Θηλέων ήρθε πρώτο στην Σουηδική γυμναστική και στην παρέλαση, το οποίο διηύθυνε η δις Ευαγγελία Φέσσα. Οι μαθητές του Α’ γυμνασίου Αρρένων εξετέλεσαν δυσκολότατας άσκησης ακροβασίας επί ποδηλάτου ασπάσαντες τον  θαυμασμό και τα χειροκροτήματα του πλήθους. Στο τέλος ήλθαν πρώτοι στις  ακροβασίες ποδηλάτου. Στα αγωνίσματα και την σκυταλοδρομία πρώτο ήρθε το  σχολείο του Σιδ. Σταθμού υπό την διεύθυνση του Νίκου Αγγελίδη. Πρώτος στον Μαραθώνιο ήρθε ο Βασίλειος Κατσούλης, ενώ ακολούθησαν οι αθλητές Αχιλλέας  Ανθόπουλος, Μαργαρίτης Ζιώγας κ.α. Αι φετιναί Γυμναστικές επιδείξεις ήταν  πρωτοφανής δια την Αν. Μακεδονία κατά την κρίσιν της Ελλανοδίκου Επιτροπής  και του παρακολουθούντος κοινού. Τα βραβεία παρέδωσε ο Στρατηγός Μέραρχος Δράμας Μιλτιάδης Κοιμήσης. Τις εκδηλώσεις έκλεισε ο επιθεωρητής Δημ. Σχολείων κ. Καλλιγάς, ο οποίος και κατά την λήξη των αγώνων έκλεισε δί’ ωραίας προσλαλιάς, ευχαρίστησε το τιμήσαν την τελετήν πλήθος και συνεχάρη διδασκάλους και διδασκάλισσες. Έτσι έκλεισε το κεφάλαιο των Μαθητικών – Αθλητικών αγώνων σε αυτό τον ιστορικό αθλητικό χώρο που ξεκινά στη σκοτεινιά και ανατέλλει στο φώς της αθλητικής μας ύπαρξης.

Μετά τα μέσα της δεκαετίας του 1920, όταν δημιουργείται πλέον το νέο στάδιο της πόλης μας αυτό της Δόξης, άρχισαν να διεξάγονται εκεί όλοι οι επίσημοι αγώνες από  τα τέλη του 1926 και μαζί όλες οι μεγάλες αθλητικές εκδηλώσεις, ενώ από το 1938   για τον ίδιο σκοπό χρησιμοποιείτο το νεόδμητο Εθνικό στάδιο. Έκτοτε ο χώρος του παλαιού πλέον γυμναστηρίου έως τον πόλεμο του 1940 χρησιμοποιείται από το Δήμο Δράμας ως Αμαξοστάσιο και σταθμός της δημοτικής πυροσβεστικής υπηρεσίας. Με την είσοδο τους οι Γερμανοί στο Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, το μεταβάλλουν σε δικό τους αμαξοστάσιο, ενώ μεταπολεμικώς  χρησιμοποιείται ως αμαξοστάσιο της μεταφορικής εταιρίας των Ρουμάνου-  Τριανταφυλλάκου- Γκοβόστη ως και τα τέλη της δεκαετίας του 1950 που κατεδαφίζονται τα καπνομάγαζα και ανεγείρεται το Επισκοπείο, αργότερα η αίθουσα ομιλιών που συμπεριλαμβάνουν και τμήμα του χώρου του γυμναστηρίου. Ο πέτρινος τοίχος που πάνω του ήταν κατασκευασμένη η κεντρική ξύλινη κερκίδα όπως φαίνεται στη φωτογραφία, παρέμενε εν’ πολύς μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1980 που θα ανεγερθεί η πολυκατοικία, οπότε κατεδαφίζεται. Παρέμενε ένα μικρότερο τμήμα του στη γωνία της οδού Μαυρομιχάλη, όπου ήταν το ξυλάδικο των αδελφών Αμαραντίδη που ξηλώνεται και αυτό στα τέλη της δεκαετίας του ’90 με τον εξωραϊσμό της οδού όπως είναι σήμερα, ενώ στην γωνία της οδού με την οδό Αγίου Χρυσοστόμου ήταν η οικία και το καφενείο του πρόσφυγα Νίκου Αχτσίογλου.

                                                             ΤΕΛΟΣ ! ! ! ! !

Υ.Γ. Ο Παμμικρασιατικός Σύλλογος Δράμας που φέρει το όνομα του Αγίου και Μάρτυρος Χρυσοστόμου, στην πρώτη επίσημη Γενική του συνέλευση τη 14η / 2ου/ ’98 παρουσία του μακαριστού Μητροπολίτη κυρού Διονυσίου, ο οποίος και αποδέχεται θα προτείνει την έναρξη του εορτασμού του Αγίου, πρωτοστατώντας έως και το 2006 οπότε και τα πρώτα εγκαίνια του ιερού ενοριακού του Αγίου, ενώ εν συνεχεία λειτούργησε και θα εξακολουθεί να λειτουργεί υπέρ της Φήμης του Αγίου. Γι’ αυτό το λόγο αποφάσισε μέσω των στοιχείων των ερευνών που διεξάγονται από τον πρόεδρο εδώ και 30 χρόνια, την αναβίωση των αγώνων στον ίδιο χώρο και με τον ίδιο τρόπο το 2022, κατά την συμπλήρωση των 100 ετών από τη Μικρασιατική καταστροφή και το Μαρτύριο του Αγίου στη Σμύρνη, προσκαλώντας για το λόγο αυτό και υπόλοιπους συνδιοργανωτές δημόσιους φορείς όπως προαναφέραμε, που εμπίπτουν στην προσπάθεια : τη σχολική πρωτοβάθμια επιτροπή, τα αθλητικά σωματεία, την εκκλησία, το Δήμο της Δράμας και την Περιφέρεια, επιθυμώντας οι αγώνες αυτοί να καταστούν ένας θεσμός Μνήμης πραγματοποιούμενοι εις το διηνεκές.

Ευχαριστώ — Νικόλαος Παναγ. Λατσίσταλης