Με την σύμφωνη γνώμη του Κεντρικού Ισραηλιτικού Συμβουλίου Ελλάδος

Άρχισε ο καθαρισμός των εβραϊκών

κοιμητηρίων στην πόλη της Δράμας

από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Δράμας

Μετά από πρόταση του Συλλόγου Φίλων Αρχαιολογικού Μουσείου Δράμας – Το έργο χρηματοδοτεί ο Δήμος Δράμας

Του Θανάση Πολυμένη

ΤΟΝ ΚΑΘΑΡΙΣΜΟ των δύο εβραϊκών κοιμητηρίων έχει ξεκινήσει ήδη εδώ και δύο μέρες, η Εφορεία Αρχαιοτήτων Δράμας. Πρόκειται για δύο κοιμητήρια, το ένα επί της οδού Δήμητρας και το άλλο επί της οδού Δημοσθένους και Κυδωνίων στα Ορτακινά, τα οποία βέβαια σήμερα δεν χρησιμοποιούνται.

Την ευθύνη του έργου έχει η κα. Δρ. Μαρία Κοντογιαννοπούλου, προϊσταμένη του Τμήματος Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Αρχαιοτήτων και Μουσείων της Εφορείας Αρχαιοτήτων Δράμας, καθώς και η κα. Δρ. Σοφία Γεωργιάδου, Βυζαντινολόγος.

Όπως εξηγεί η ίδια στον «Πρωινό Τύπο», το έργο ξεκίνησε μετά από το ενδιαφέρον της να δει και να μάθει στοιχεία σχετικά με την Εβραϊκή Κοινότητα της Δράμας, η οποία άκμαζε στα παλαιότερα χρόνια.

«Είμαστε ακόμα στην αρχή…»

Όπως μας λέει, υπήρχε και είχε εκφραστεί παλαιότερα το ιδιαίτερο ενδιαφέρον του Συλλόγου Φίλων του Αρχαιολογικού Μουσείου Δράμας. Η κα. Κοντογιαννοπούλου, επισημαίνει ότι στο έργο του καθαρισμού συνέπραξαν το Υπουργείο Πολιτισμού με το Δήμο Δράμας, καθώς φυσικά και το Κεντρικό Ισραηλιτικό Συμβούλιο, το οποίο έδωσε επίσης την άδειά του. Σημαντική συμβολή στην όλη υπόθεση έχει ένας από τους τελευταίους σήμερα επιζήσαντες της άλλοτε ακμάζουσας εβραϊκής κοινότητα στη Δράμα, ο κ. Ιάκωβος Κοέν.

Ο κ. Κοέν, τον Απρίλιο του 2021, είχε δώσει μια συνέντευξη στη δημοσιογράφο κα. Μαργαρίτα Πουρνάρα στην «Καθημερινή», όπου εξέφραζε μεταξύ άλλων και το παράπονό του για τα δύο κοιμητήρια: [Ο μεγαλύτερος καημός μου όταν είμαι στη Δράμα, είναι η εγκατάλειψη των δύο εβραϊκών νεκροταφείων της πόλης, στην οδό Δήμητρος και στα Ορτάκινα (Δημοσθένους και Κυδωνιών). Το ένα είναι σε λίγο καλύτερη κατάσταση, το άλλο εντελώς παρατημένο. Εύχομαι και ελπίζω ότι κάτι θα γίνει γι’ αυτό. Βλέπετε, είμαι μόνος και δεν μπορώ να κάνω πολλά…».]

Από εκεί και μετά ξεκίνησε και το ενδιαφέρον, αρχικά του καθαρισμού τους, και όπως μας λέει η κα. Κοντογιαννοπούλου, «αξίζει να δούμε επίσης, πέρα από το ιστορικό ενδιαφέρον, αν υπάρχει και κάποιο αρχαιολογικό ενδιαφέρον σε κάποιο από τα μνήματα».

Παράλληλα, η ίδια σημειώνει ότι, «είμαστε ακόμα στην αρχή. Μόλις έχουν ξεκινήσει τον καθαρισμό και αυτή  την ώρα δεν ξέρουμε ακόμα τι θα προκύψει. Ήδη έχουμε συγκεντρώσει μια σχετική βιβλιογραφία, μεταξύ των οποίων σημαντική είναι η συνεισφορά των μελετών που έχει κάνει για την Εβραϊκή Κοινότητα ο Δραμινός ιστορικός κ. Βασίλης Ριτζαλέος.

Να επισημάνουμε εδώ ότι, το Τμήμα Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Αρχαιοτήτων και Μουσείων της Εφορείας Αρχαιοτήτων Δράμας, αρμόδιο, μεταξύ άλλων και για τη διάσωση και προστασία κτισμάτων και εν γένει αντικειμένων της θρησκευτικής έκφρασης από το έτος 1830 και εξής στην περιοχή χωρικής του ευθύνης.

Σύμφωνα με την ίδια, «στόχος μας είναι ο εντοπισμός παλαιών τάφων ή και ταφικών συνόλων που θα μπορούσαν, ενδεχομένως, να χαρακτηριστούν ως νεότερα θρησκευτικά μνημεία και έτσι να ενταχθούν σε ειδικό καθεστώς προστασίας από την άποψη της αρχαιολογικής νομοθεσίας. Στο πλαίσιο αυτό εκτελούνται από το Δήμο Δράμας εργασίες αποψίλωσης και καθαρισμού των δύο κοιμητηρίων, με τη συναίνεση του Κεντρικού Ισραηλιτικού Συμβουλίου Ελλάδος».

Η ίδια, τέλος, εξέφρασε τις θερμές της ευχαριστίες προς το Κεντρικό Ισραηλιτικό Συμβούλιο Ελλάδος, το Δήμο Δράμας, το Σωματείο  «Φίλοι του Αρχαιολογικού Μουσείου Δράμας, Πολιτιστικών και Φυσικών Μνημείων Δράμας και Περιοχής» και, όλως ιδιαιτέρως, στον κύριο Ιάκωβο Κοέν.

Το αφιέρωμα – έρευνα  του «Πρωινού Τύπου»

Συμπτωματικά, τις τελευταίες μέρες, στοιχεία σχετικά με την Εβραϊκή Κοινότητα της Δράμας, δίδει ο «Πρωινός Τύπος» μέσα από τη στήλη «Παλιά Δράμα», με την αναδημοσίευση μίας μεγάλης έρευνας που είχε κάνει για τους Εβραίους της Δράμας το 1996.

Το Κεντρικό Ισραηλιτικό Συμβούλιο

Για την Ισραηλιτική Κοινότητα της Δράμας, αναφέρεται στην ιστοσελίδα του το Κεντρικό Ισραηλιτικό Συμβούλιο, όπου αναφέρει σχετικά στοιχεία: [Μαρτυρία για την παρουσία Εβραίων στη Δράμα γίνεται και από τον Ισπανό περιηγητή Βενιαμίν της Τουδέλας, τον 12ο αιώνα, όταν κατά την επίσκεψή του στην πόλη αυτή αναφέρει την ύπαρξη 140 οικογενειών. Το εβραϊκό στοιχείο στη Δράμα ενισχύθηκε μετά την πτώση της Βουδαπέστης, το 1529, με Εβραίους από την Ουγγαρία που εγκαταστάθηκαν στην πόλη.
Στα νεότερα χρόνια, από τα τέλη του περασμένου αιώνα και ιδιαίτερα στις αρχές του 20ου, η εγκατάσταση των Εβραίων στη Δράμα συνδέεται με την εξέλιξη της υπαίθρου και της πόλης σε κέντρα παραγωγής και επεξεργασίας καπνού αντίστοιχα. Οι καπνεμπορικές επιχειρήσεις της περιοχής, όπως οι μεγάλες εβραϊκές εταιρείες της Commercial και του Herzog, προσελκύουν, ανάμεσα στο πολυεθνικό πλήθος των νεοφερμένων κατοίκων, Εβραίους από διάφορες επαρχίες της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, κυρίως Ισπανοεβραίους από τη Θεσσαλονίκη, που είναι το σημαντικότερο κέντρο των Σεφαραδιτών από τα τέλη του 15ου αιώνα στα Βαλκάνια, και τις Σέρρες. Το κύμα των Εβραίων από τις Σέρρες προς τη Δράμα πυκνώνει μετά την καταστροφική πυρκαγιά στην πόλη το 1913, με ευθύνη των βουλγαρικών αρχών κατοχής, κατά το δεύτερο βαλκανικό πόλεμο.

Μετά τον τερματισμό των πολεμικών αναμετρήσεων στην περιοχή, η εβραϊκή κοινότητα γνώρισε σταθερή άνοδο, τουλάχιστον από το 1920, με τη συνεχή και μόνιμη πια εγκατάσταση νέων μελών, την οργάνωση των κοινοτικών θεσμών και των ιδρυμάτων της κοινότητας, η οποία διατηρεί συναγωγή, δύο νεκροταφεία και ιδιόκτητο σχολείο (μετά το 1925). Οι εβραϊκές οικογένειες, περίπου τριακόσιες με 1200 μέλη, σύμφωνα με έγγραφο του 1925 του τότε προέδρου της κοινότητας Περαχιά, εγκαθίστανται κυρίως στις παλιές τουρκικές συνοικίες, στο κέντρο της πόλης, και στην περιοχή της Αγίας Βαρβάρας. Ανήκουν σε όλες τις κοινωνικές τάξεις, αν και την κύρια δύναμη έχουν οι έμποροι της κοινότητας. Μετά το 1925 ιδρύονται στην πόλη οι πρώτες κοινές εμπορικές επιχειρήσεις Χριστιανών και Εβραίων, σηματοδοτώντας περίοδο ανάπτυξης οικονομικών και κοινωνικών σχέσεων ανάμεσα στα μέλη των δύο ομάδων. (…)

Το 1948 μόνον 39 Εβραίοι επιζήσαντες του Ολοκαυτώματος, επέστρεψαν στη Δράμα. Η αποδεκατισμένη κοινότητα δεν μπόρεσε να επαναλειτουργήσει και στη συνέχεια διαλύθηκε. Το 1997 τοποθετήθηκε αναμνηστική μαρμάρινη πλάκα στις καπναποθήκες όπου το 1943 συνελήφθησαν και φυλακίστηκαν οι Εβραίοι της Δράμας. Το 1999 με τη συνεργασία του Δήμου Δράμας, της Διαχειριστικής Επιτροπής της Ισραηλιτικής Κοινότητας Καβάλας και του Κεντρικού Ισραηλιτικού Συμβουλίου Ελλάδος ανεγέρθηκε, στο Πάρκο Αγίας Βαρβάρας, Μνημείο Εβραίων Μαρτύρων του Ολοκαυτώματος. Αυτά είναι τα μόνα μνημεία μαζί με το εβραϊκό νεκροταφείο που σήμερα μαρτυρούν ότι κάποτε υπήρξε εβραϊκή παρουσία στη Δράμα.]