Η συνεργασία φορέων των Νομών Δράμας και Καβάλας για την ανάπτυξη του κλάδου μαρμάρου.

Αναγκαίες Πρωτοβουλίες της Αυτοδιοίκησης

Του Μάκη Μουρατίδη

Προοίμιο

Τον Σεπτέμβριο του 2018, τον Ιανουάριο του 2020 και πρόσφατα (Σεπτέμβριος 2021) δημοσιεύτηκαν κείμενά μου, στα οποία παρουσιάστηκε η πορεία των κλάδων οικονομικής δραστηριότητας στο νομό Δράμας κατά την περίοδο 2000-2018 και αναδείχθηκε η αναγκαιότητα για εκπόνηση ενός Σχεδίου Ανάπτυξης (Μεγέθυνσης) της Τοπικής Οικονομίας με κατευθύνσεις ιδιαίτερα για τις κρίσιμες οικονομικές δραστηριότητες όπως η εξόρυξη και επεξεργασία μαρμάρου, η αγροτική παραγωγή κλπ.                                                                              Σε συνέχεια της συγκεκριμένης εργασίας, παρουσιάζεται παρακάτω, ως πλαίσιο προβληματισμού, ένα εξειδικευμένο κείμενο για τον κλάδο μαρμάρου. Το κείμενο συντάχθηκε πριν αρκετά χρόνια και δημοσιεύεται τώρα επικαιροποιημένο ενόψει της νέας Προγραμματικής Περιόδου 2021-2027, με δεδομένο ότι η συνεισφορά του κλάδου μαρμάρου στην αντιμετώπιση των επιπτώσεων σε τοπικό επίπεδο της  οικονομικής κρίσης της τελευταίας δεκαετίας και της  πρόσφατης πανδημίας covid 19, υπήρξε καταλυτική.

Μάκης Μουρατίδης

Στην Περιφέρεια ΑΜΘ και ιδιαίτερα τους  νομούς Δράμας και Καβάλας λειτουργούν σημαντικά λατομικά κέντρα στις περιοχές Φαλακρού, Παγγαίου, Λεκάνης και Θάσου. Ποσοστό 80% της συνολικής παραγωγής της χώρας και άνω του 90% των εξαγωγών ελληνικού μαρμάρου σε ποσότητα και αξία προέρχεται από αυτή την περιοχή, όπου λειτουργούν περισσότερα από 100 λατομεία. Χωρίς υπερβολή  μπορούμε να πούμε ότι η ευρύτερη περιοχή Δράμας και Καβάλας μπορεί να χαρακτηριστεί ως ΄΄το λατομείο μαρμάρου της χώρας΄΄.

Ο κλάδος του μαρμάρου, ιδιαίτερα λόγω της τρέχουσας οικονομικής συγκυρίας, αποτελεί σημαντικότατο παράγοντα για την τοπική οικονομία και απασχόληση των δύο νομών. Εκτιμάται ότι στον κλάδο απασχολούνται τοπικά πάνω από 4.000 εργαζόμενοι, ενώ παράλληλα στηρίζονται πολλά άλλα επαγγέλματα και υπηρεσίες της περιοχής (μεταφορές, κατασκευές, συνεργεία κλπ). Ενδεικτικά αναφέρεται ότι οι πωλήσεις των επιχειρήσεων μαρμάρων με έδρα τη Δράμα καλύπτουν περίπου το 50% των πωλήσεων όλων των κλάδων του νομού.

Όταν η Περιφέρεια ΑΜΘ, είτε με αποφάσεις του Περιφερειακού Συμβουλίου, είτε μέσω των υπηρεσιών της (Διευθύνσεις Περιβάλλοντος, Ανάπτυξης κλπ), εμπλέκεται άμεσα σε πολλά ζητήματα του κλάδου και όταν οι Δήμοι, είτε εκμισθώνουν, είτε γνωμοδοτούν για αδειοδοτήσεις, είτε εισπράττουν μισθώματα από τα λατομεία (σε μερικές μάλιστα περιπτώσεις ύψους εκατομμυρίων ευρώ ετησίως), είναι παράδοξο να θεωρούμε ότι η ανάπτυξη του κλάδου μαρμάρου αφορά μόνο στους βιομήχανους, στους βιοτέχνες ή στους επαγγελματίες του χώρου. Ο κλάδος μαρμάρου στους νομούς Δράμας και Καβάλας αποτελεί σημαντική συνιστώσα της Τοπικής Ανάπτυξης, ο σχεδιασμός της οποίας αποτελεί αρμοδιότητα της Τοπικής Αυτοδιοίκησης (Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας). Ως εκ τούτου θα πρέπει η Τοπική Αυτοδιοίκηση να αναλάβει σχετικές πρωτοβουλίες.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση επιθυμεί και υποστηρίζει έμπρακτα, μέσω χρηματοδοτήσεων από διάφορα Προγράμματα διασυνοριακής,  διακρατικής και  διαπεριφερειακής  συνεργασίας και ιδιαίτερα με το ΕΣΠΑ, τα έργα και τις αναπτυξιακές δράσεις τοπικής ανάπτυξης, που χαρακτηρίζονται από στοιχεία ΄΄έξυπνης εξειδίκευσης΄΄ και στηρίζονται σε σχεδιασμένες  διαδημοτικές και διαπεριφερειακές συνεργασίες. Συνεργασίες που στην ουσία συμβάλλουν τόσο στην άμβλυνση των αντιθέσεων και των αναπτυξιακών υστερήσεων, όσο και στη σταδιακή αναβάθμιση της ποιότητας ζωής των πολιτών. Για τους λόγους αυτούς είναι σημαντικό και οι δικές μας στρατηγικές επιλογές, ιδιαίτερα σήμερα, να κινούνται  προς αυτή την κατεύθυνση και να εντάσσονται στην ευρωπαϊκή στρατηγική, μεγιστοποιώντας έτσι  τις δυνατότητες τοπικής ανάπτυξης. Ο κλάδος μαρμάρου εντάσσεται στη Στρατηγική Έξυπνης Εξειδίκευσης της Περιφέρειας ΑΜΘ και προς την κατεύθυνση ενίσχυσής του έχουν αναληφθεί συγκεκριμένες πρωτοβουλίες.

Σύμφωνα με όσα αναφέρθηκαν παραπάνω, η σύνταξη ενός Σχεδίου Ανάπτυξης του κλάδου μαρμάρου στην περιοχή των Νομών Δράμας και Καβάλας, ως σημαντικού μέρους της τοπικής οικονομίας, κρίνεται επιβεβλημένη. Το Σχέδιο αυτό θα αποτελεί έναν Οδικό Χάρτη με όλα τα απαραίτητα βήματα και τις ενέργειες για την ανάπτυξη του συγκεκριμένου κλάδου στην περιοχή με ταυτόχρονη προστασία του περιβάλλοντος, αλλά και για την αντιμετώπιση των προβλημάτων σε περιόδους οικονομικής κρίσης. Το Σχέδιο, επί της ουσίας, θα αντιμετωπίζει τα ζητήματα του κλάδου με τρόπο συνολικό και όχι αποσπασματικό. Για τη σύνταξή του όμως απαιτείται πρώτιστα η συνεργασία όλων των αρμόδιων φορέων (Κρατικές Υπηρεσίες, Αποκεντρωμένη Διοίκηση Μακεδονίας-Θράκης, Περιφέρεια ΑΜΘ, Δήμοι των Νομών Δράμας και Καβάλας, Πανεπιστήμια, Επιμελητήρια, εκπρόσωποι του κλάδου μαρμάρου, Εργατικά Κέντρα κλπ). Το Σχέδιο Ανάπτυξης του κλάδου μαρμάρου, λαμβάνοντας υπόψη και αξιοποιώντας όλες τις υφιστάμενες έρευνες και μελέτες, θα καταλήγει σε προτάσεις για θέματα, τα οποία ενδεικτικά και ως πλαίσιο προβληματισμού αναφέρονται παρακάτω :

• Θεσμικές ρυθμίσεις και πρωτοβουλίες για χρόνια προβλήματα του κλάδου, της διοίκησης και των τοπικών κοινωνιών: χωροταξικές και περιβαλλοντικές ρυθμίσεις, άρση γραφειοκρατικών διαδικασιών για αδειοδοτήσεις κλπ, αναδιάρθρωση και στελέχωση των αρμόδιων υπηρεσιών με μέριμνα για την τοπική εγκατάστασή τους, ασφάλεια και υγιεινή εργαζομένων, αντιμετώπιση συγκρούσεων χρήσεων γης (π.χ. λατομεία-κτηνοτροφία), υλοποίηση συγκροτημένων προγραμμάτων περιβαλλοντικής αποκατάστασης, διαχείρισης στείρων υλικών λατομείων, αντιμετώπισης ρύπανσης κλπ, βεβαίωση και υποχρέωση αντισταθμιστικής επί τόπου αξιοποίησης εσόδων από παράβολα, μισθώματα, εγγυητικές κλπ του Δημοσίου και της Αυτοδιοίκησης ιδιαίτερα για την αντιμετώπιση περιβαλλοντικών προβλημάτων και συγκρούσεων χρήσεων γης, αξιοποίηση των παραπάνω εσόδων για προσλήψεις έκτακτου προσωπικού (υλοποίηση περιβαλλοντικών δράσεων κλπ) με ευέλικτο τρόπο (κατ’ αναλογίαν των προσλήψεων προσωπικού με αντίτιμο) κλπ.
• Συγκροτημένες διεκδικήσεις αναπτυξιακού χαρακτήρα: ενισχύσεις ανταγωνιστικότητας και επενδύσεων καινοτομίας των επιχειρήσεων του κλάδου,  δράσεις προβολής και προώθησης του ελληνικού μαρμάρου στο εξωτερικό, διερεύνηση δυνατότητας μετατροπής εσόδων από μισθώματα επί των εξαγομένων από την περιοχή ακατέργαστων όγκων μαρμάρου, σε οικονομικά κίνητρα προς τις επί τόπου (στο νομό) καθετοποιημένες επιχειρήσεις που προσφέρουν προστιθέμενη αξία στο προϊόν, κατασκευή υποδομών για διευκόλυνση των  επενδύσεων, ανάπτυξη και αξιοποίηση εμπορικού λιμένα Καβάλας για τις θαλάσσιες μεταφορές προϊόντων μαρμάρου αντί του λιμένα Θεσσαλονίκης κλπ. Σημειώνεται ότι σύμφωνα με πρόσφατα στοιχεία το 1/3 των εσόδων του Οργανισμού Λιμένος Θεσσαλονίκης  προέρχεται από τις εξαγωγές μαρμάρου της περιοχής μας.
• Δραστηριοποίηση της Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης στον τομέα του μαρμάρου με την ένταξή του στα προγράμματα σπουδών ή σε μαθήματα υφιστάμενων τμημάτων (π.χ. Μηχανικών Περιβάλλοντος, Γεωλογίας, Δασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος), με τη διεξαγωγή ερευνών και μεταπτυχιακών σπουδών σε αντικείμενα του τομέα, με την υποβοήθηση και προώθηση σχεδίων καινοτομίας, έρευνας και ανάπτυξης των επιχειρήσεων κλπ .
• Δυνατότητα/σκοπιμότητα σύστασης στην περιοχή μας Σχολής Μαρμαροτεχνίας. Η Σχολή θα παρέχει εξειδικευμένη Μεταδευτεροβάθμια Επαγγελματική Κατάρτιση, με δυνατότητα παροχής πιστοποιητικών επιπέδου 5 του Εθνικού και Ευρωπαϊκού Πλαισίου Προσόντων, σε νέους και νέες από όλη την Ελλάδα. Παράλληλα θα παρέχει σε εργαζόμενους και ανέργους όλων των εκπαιδευτικών βαθμίδων και ηλικιών και μη τυπική ή άτυπη εκπαίδευση και επαγγελματική κατάρτιση σε τεχνικές ειδικότητες/επαγγέλματα του κλάδου μαρμάρου, η πλειονότητα των οποίων σήμερα ασκείται εμπειρικά (εξόρυξη, βιομηχανική-βιοτεχνική επεξεργασία, στοιχειώδης καλλιτεχνική επεξεργασία π.χ. για κατασκευή ταφικών και άλλων μνημείων, τοποθέτηση πλακιδίων σε κτίρια, κοινόχρηστους χώρους κλπ), καθώς και προγράμματα συνεχιζόμενης επαγγελματικής κατάρτισης, επανειδίκευσης, αναβάθμισης δεξιοτήτων, ασφάλειας και υγιεινής στους χώρους εργασίας κλπ.
• Προβολή του τομέα μαρμάρου με την πραγματοποίηση θεματικών εκθέσεων, συμποσίων, συνεδρίων ή ημερίδων και τη σύνδεσή του με τον τουρισμό (οικοτουρισμός, γεωτουρισμός κλπ).
• Μεταφορά αντίστοιχων εμπειριών και καλών πρακτικών από άλλες περιοχές της Ευρώπης όπως π.χ. την περιοχή Μάσσα – Καρράρα Ιταλίας. Είναι γεγονός πως το αναπτυξιακό πρότυπο της συγκεκριμένης Ιταλικής Επαρχίας, με τον κυρίαρχο ρόλο των δύο Δήμων (Μάσσα και Καρράρα), ενσωμάτωσε στοιχεία ΄΄έξυπνων΄΄ στρατηγικών επιλογών (στήριξη επιχειρηματικότητας στον κλάδο του μαρμάρου, δημιουργία Μουσείου Μαρμάρου για την ανάδειξη του προϊόντος και τον συνδυασμό  με τον τουρισμό κλπ). Οι στρατηγικές αυτές επιλογές θα μπορούσαν, αφού μελετηθούν και αξιολογηθούν, να αποτελέσουν πολύτιμο οδηγό και για τη δική μας περιοχή. Το δίπολο Μάσσα – Καρράρα ομοιάζει με το δίπολο Δράμα – Καβάλα, όσον αφορά στο πληθυσμιακό στοιχείο, στα  γεωγραφικά και αναπτυξιακά χαρακτηριστικά και ιδιαίτερα όσον αφορά στη λατομική ιστορία της ευρύτερης περιοχής. Για το σκοπό αυτό, οι φορείς των Νομών Δράμας και Καβάλας θα μπορούσαν να μελετήσουν το αναπτυξιακό μοντέλο της Ιταλικής Επαρχίας Μάσσα – Καρράρα και να θέσουν τις βάσεις για μία στενή και ουσιαστική συνεργασία,  υιοθετώντας ορισμένες από τις καλές πρακτικές που εφαρμόζονται εκεί. Μια συνεργασία που είναι βέβαιο ότι μπορεί να αποβεί σε όφελος της αναπτυξιακής προοπτικής της δικής μας ευρύτερης  περιοχής. Ανάλογα με την  ανταπόκριση και τη διάθεση των αντίστοιχων φορέων της Ιταλικής Επαρχίας, θα μπορούσαμε ενδεχομένως να σκεφτούμε την εκκίνηση της διαδικασίας αδελφοποίησης των δύο περιοχών.

Για τη σύνταξη του Σχεδίου Ανάπτυξης του κλάδου μαρμάρου στους Νομούς Δράμας και Καβάλας με ταυτόχρονη προστασία του περιβάλλοντος και την υλοποίηση των προτάσεων που αυτό θα εμπεριέχει, προτείνεται η ανάληψη πρωτοβουλιών από την Αυτοδιοίκηση και η συνεργασία με άτυπη (δημιουργία κοινής επιτροπής και μνημονίου συνεργασίας για το θέμα) ή τυπική μορφή (σύναψη Προγραμματικής Σύμβασης) μεταξύ της Περιφέρειας ΑΜΘ, Δήμων και Επιμελητηρίων των δύο νομών, Πανεπιστημίων, αλλά και άλλων αρμόδιων φορέων (π.χ. Σύνδεσμος Επιχειρήσεων Μαρμάρου Μακεδονίας – Θράκης). Την εκπόνηση του Σχεδίου μπορεί να την αναλάβει είτε ένας ερευνητικός κρατικός φορέας (Πανεπιστήμιο, Ινστιτούτο κλπ), είτε εξειδικευμένος φορέας του ιδιωτικού τομέα.

Για τη χρηματοδότηση εκπόνησης του Σχεδίου και την μετέπειτα υλοποίηση των προτεινόμενων στο Σχέδιο δράσεων και υποδομών μπορεί να γίνει στοχευμένη αξιοποίηση των σημαντικών πόρων που θα είναι διαθέσιμοι την επόμενη περίοδο, κυρίως μέσω του ΕΣΠΑ 2021 – 2027, του Εθνικού Σχεδίου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας ‘’Ελλάδα 2.0’’ και άλλων συγχρηματοδοτούμενων προγραμμάτων, σε συνδυασμό με άλλους πόρους (πόροι από μισθώματα, παράβολα, εγγυητικές, ίδιοι πόροι επιχειρήσεων κλπ).