Revenge Porn:
Η Εκδικητική Πορνογραφία
και το νομικό πλαίσιο
Γράφει ο Γιώργος Φιλτσόγλου Νομικός
Τις τελευταίες ημέρες θύελλα αντιδράσεων οργής και απογοήτευσης έχει ξεσηκώσει η είδηση, πως γνωστός παρουσιαστής τηλεοπτικής εκπομπής προέβη στην ανάρτηση φωτογραφιών και βίντεο ερωτικού περιεχομένου με την τότε σύντροφό του, χωρίς όμως την απαιτούμενη συγκατάθεση της τελευταίας, σε ιστοσελίδα πορνογραφικού υλικού. Πρόκειται για περίπτωση της λεγόμενης εκδικητικής πορνογραφίας (revenge porn αγγλ.), όπου χωρίς τη συναίνεση του θύματος και συνήθως για λόγο εξευτελισμού ή εκδίκησης δημοσιοποιούνται ερωτικές στιγμές του με τον θύτη σε τρίτα πρόσωπα. Η αποτρόπαια αυτή πράξη δημιούργησε στην κοινή γνώμη απορία σχετικά με τα δικαιώματα του θύματος σε τέτοιες περιπτώσεις και κατέστησε θεμιτή την ενημέρωση σε σχέση με το νομικό πλαίσιο που περιβάλλει το έγκλημα.
Αναζητώντας συνεπώς το νομικό πλαίσιο, παρατηρούμε αρχικά ότι η εκδικητική πορνογραφία δεν τυποποιείται ως αυτοτελές έγκλημα στον Ποινικό μας Κώδικα (ΠΚ). Η συζήτηση που πλέον έχει αρχίσει – κατόπιν εορτής – για την ένταξή της πράξεως στον Κώδικα και την αυστηροποίηση των επαπειλούμενων ποινικών κυρώσεων φανερώνει ίσως την υστέρηση της ελληνικής έννομης τάξης στην αποτελεσματική έννομη προστασία των θυμάτων απέναντι στους θύτες- εκδικητές. Επί του παρόντος ο δράστης της δημοσιοποίησης των ερωτικών στιγμών αντιμετωπίζει μόνον τις ποινικές κυρώσεις του άρθρου 38 του Νόμου 4624/2019, που μεταφέρει στην ελληνική έννομη τάξη τον Γενικό Κανονισμό Προσωπικών Δεδομένων της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΓΚΠΔ). Συγκεκριμένα στην παράγραφο 2 του άρθρου 38 Ν.4624/19 αναφέρεται ότι, “όποιος χρησιμοποιεί, μεταδίδει, διαδίδει, κοινολογεί με διαβίβαση, διαθέτει, ανακοινώνει ή καθιστά προσιτά σε μη δικαιούμενα πρόσωπα δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα ή επιτρέπει σε μη δικαιούμενα πρόσωπα να λάβουν γνώση των δεδομένων αυτών, τιμωρείται με φυλάκιση” και περαιτέρω στην παράγραφο 3: “εάν η πράξη της παραγράφου 2 αφορά ειδικών κατηγοριών δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα του άρθρου 9 παράγραφος 1 του ΓΚΠΔ […] ο υπαίτιος τιμωρείται με φυλάκιση τουλάχιστον ενός (1) έτους και χρηματική ποινή έως εκατό χιλιάδες (100.000) ευρώ, εάν η πράξη δεν τιμωρείται βαρύτερα με άλλη διάταξη”.
Για να καταλάβουμε καλύτερα το νόημα των ποινικών κυρώσεων του άρθρου 38, πρέπει να ερευνήσουμε το σύστημα κανόνων, που διέπουν την προστασία προσωπικών δεδομένων. Πρέπει καταρχάς να διευκρινίσουμε ότι η ερωτική ζωή ενός ανθρώπου συνιστά ειδική κατηγορία δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα, σύμφωνα με τους ορισμούς του άρθρου 44 Ν.4624/19, και απολαμβάνει επαυξημένης προστασίας. Η μετάδοση, διάδοση ή κοινοποίηση σε τρίτους τέτοιων ευαίσθητων δεδομένων συνιστούν πράξεις ανεπίτρεπτης επεξεργασίας, σύμφωνα και με το άρθρο 9 παρ.1 του ΓΚΠΔ. Κατ’ εξαίρεση μόνον επιτρέπεται επεξεργασία, αν υπάρχει συγκατάθεση του υποκειμένου των ευαίσθητων προσωπικών δεδομένων. Η συγκατάθεση αυτή σύμφωνα με το νόμο πρέπει να είναι ρητή και προϊόν της ελεύθερης βούλησης του υποκειμένου, ενώ το πρόσωπο που προβαίνει στην επεξεργασία πρέπει να είναι σε θέση να αποδείξει την ύπαρξη συγκατάθεσης (άρ. 49 Ν.4624/19). Σύμφωνα μάλιστα με το αρ. 49 παρ.5 “σε περίπτωση ειδικών κατηγοριών δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα, η συγκατάθεση πρέπει να αναφέρεται ρητώς στα δεδομένα αυτά”. Πρέπει επίσης να διακρίνουμε σαφώς την συναίνεση μιας συντρόφου στη λήψη φωτογραφιών και βίντεο της ερωτικής της ζωής από τη συναίνεση της στη δημοσιοποίηση αυτών σε ορισμένα τρίτα πρόσωπα, πόσο μάλλον σε ιστοσελίδες ή μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Σύγχυση σχετικά με το εύρος της συναίνεσης δεν νοείται και ως δικαιολογία προβαλλόμενη από τους θύτες υποτιμάει τα θύματα τέτοιων αισχρών πράξεων.
Αντιλαμβανόμαστε από τα παραπάνω την σύνδεση της συγκατάθεσης με τον άδικο χαρακτήρα της δημοσιοποίησης των ιδιωτικών στιγμών. Σε περίπτωση έλλειψης της κρίσιμης αυτής προϋποθέσεως ο δράστης αντιμετωπίζει στην πράξη ποινή φυλάκισης 1-5 έτη και μια χρηματική ποινή, η οποία αποδίδεται στο κράτος ως πρόστιμο. Παράλληλα, το θύμα της δημοσιοποίησης των προσωπικών του στιγμών μπορεί να εγείρει έναντι του δράστη και αστικού δικαίου αξιώσεις, που αποσκοπούν σε χρηματική και ηθική του ικανοποίηση. Αναλυτικότερα, δύναται να αξιωθεί η αποκατάσταση της τιμής και της υπόληψης του θύματος, ως ειδικότερη έκφανση της προσωπικότητάς του, μέσω της αφαίρεσης των επίμαχων προσωπικών στιγμών από τη δημόσια σφαίρα και της μη επανάληψης παρόμοιας πράξης στο μέλλον (άρθρο 57 Αστικού Κώδικα). Επιπλέον μπορεί να ζητηθεί χρηματική ικανοποίηση λόγω ηθικής βλάβης, σύμφωνα με τις διατάξεις για τις αδικοπραξίες (αρ. 932 Αστ. Κωδ.).
Ωστόσο, ακόμα και όλες αυτές οι δυνατότητες αποκατάστασης του θύματος συνδυαστικά φαίνονται ελλιπείς συγκριτικά με την ζημιά που επήλθε και την απαξία της πράξεως. Πιο συγκεκριμένα, η δημοσιοποίηση ιδιωτικών- ερωτικών στιγμών χωρίς συναίνεση αποτελεί μια αποτρόπαια ενέργεια, που στιγματίζει το θύμα προσωπικά και το ακολουθεί σε όλη του την ζωή. Ακόμα και αν τα δεδομένα διαγραφούν από τις ιστοσελίδες πορνογραφικού υλικού, κανείς δεν εγγυάται πως ορισμένοι χρήστες δεν έχουν προλάβει να τα αποθηκεύσουν και να ξεκινήσουν έναν νέο κύκλο διάδοσης. Οι νέες τεχνολογίες μάλιστα διευκολύνουν την πρόσβαση και την αποθήκευση τέτοιου είδους δεδομένων. Ταυτοχρόνως, το θύμα τέτοιων πράξεων αντιμετωπίζει προβλήματα και στην κοινωνική και επαγγελματική του ζωή, ενώ κινδυνεύει να γίνει στόχος απειλών και άλλων πράξεων ψυχολογικής αλλά και σωματικής βίας. Όλα αυτά συνεπάγονται ένα δυσβάσταχτο βάρος και οδηγούν με ακρίβεια σε ψυχολογικά προβλήματα σε πράξεις αυτό-απαξίωσης. Δεν είναι λίγες οι φορές, δυστυχώς, που βλέπουμε συντρόφους των οποίων οι ερωτικές στιγμές δημοσιοποιήθηκαν να φτάνουν στην αυτοκτονία.
Η Πολιτεία επομένως θα έπρεπε ήδη να έχει δημιουργήσει το νομικό πλαίσιο που θα εγγυάται πραγματική και αποτελεσματική προστασία, χωρίς να περιμένει πρώτα ανάλογες πράξεις να αποκτούν τόσο μεγάλη δημοσιότητα. Επίσης θα πρέπει να αναλογιστούμε τον ρόλο των ιστοσελίδων ερωτικού περιεχομένου σε όλη αυτή την εξίσωση, οι οποίες με τον κατάλληλο έλεγχο θα μπορούσαν να συμβάλλουν στον περιορισμό τέτοιου είδους ειδεχθών εγκλημάτων. Ας γίνει η αρχή του τέλους…
