ΠΑΛΙΑ ΔΡΑΜΑ

Κώμες της ρωμαϊκής αποικίας

των Φιλίππων στην περιοχή

της Δράμας (30 π.χ. 0 284 μ.χ.)

( Το κείμενο που ακολουθεί είναι το Βασ. Πασχαλίδη, που το συναντάμε δημοσιευμένο στον «ΠΡΩΙΝΟ ΤΥΠΟ»).

Στη περιοχή της Δράμας κατά την Ρωμαϊκή εποχή, είχαν οργανωθεί πολλές κώμες, σταθμοί, χωριά, αγροκτήματα, αγροικίες χωρίς να γνωρίζουμε τον αριθμό τους.

Τις θέσεις τους, μας τις προσδιορίζουν επιτύμβιες πλάκες, λατινικές και ελληνικές επιγραφές, σαρκοφάγοι κ. ά. Που βρέθηκαν και βρίσκονται στην περιφέρεια αυτή. Υπάρχουν όμως και πολλές απ’  αυτές  για τις οποίες δεν έχουν βρεθεί μέχρι σήμερα επιγραφικές μαρτυρίες και γι αυτό δεν γνωρίζουμε ούτε το όνομα του κατοικημένου  τόπου ούτε το εθνικό όνομα των κατοίκων του.

Από τα αρχαιολογικά όμως δεδομένα, κυρίως από τα ευρεθέντα αρχιτεκτονικά μέλη οπωσδήποτε βεβαιώνεται ότι στον εδαφικό αυτόν χώρο υπήρχαν Θρακικές ή Μακεδονικές κώμες και Ρωμαϊκοί civi.

Το γενικό συμπέρασμα λοιπόν που προκύπτει από την έρευνα των φιλολογικών επιγραφών και νομισματικών πηγών είναι ότι στην αποικία Φιλίππων, υπήρχε ένας μεγάλος αριθμός πολισμάτων με τη διοικητική μορφή των vici στα οποία κατοικούσαν κυρίως Θράκες και άλλοι χωρικοί με ονόματα Θρακικά αλλά και Μακεδόνες, ως ντόπιοι κάτοικοι, που βεβαιώνεται ότι στον εδαφικό αυτόν χώρο υπήρχαν Θρακικές ή Μακεδονικές κώμες και Ρωμαϊκοί civi.

Το γενικό συμπέρασμα λοιπόν που προκύπτει από την έρευνα των φιλολογικών επιγραφών και νομισματικών πηγών είναι ότι στην αποικία Φιλίππων, υπήρχε ένας μεγάλος αριθμός πολισμάτων με τη διοικητική μορφή των VICI στα οποία κατοικούσαν κυρίως Θράκες και άλλοι χωρικοί με ονόματα Θρακικά, αλλά και Μακεδόνες ως ντόπιοι κάτοικοι που εγκαταστάθηκαν στην περιοχή για πρώτη φορά το 479 π.Χ. ενώ, τους ακολούθησαν αργότερα το 356 π.Χ. και άλλα κύματα Μακεδόνων. Επίσης κατοικούσαν σ’  αυτά τα πολίσματα και Θάσιοι, Αθηναίοι και Ρωμαίοι ως άποικοι και προσέτι και άλλοι Έλληνες και Ρωμαίοι ως πάροικοι.

Οι  VICI ήταν αυτοδιοικούμενες κοινότητες ατόμων με δική τους εκκλησία του Δήμου και με δικούς τους άρχοντες. Οι άρχοντες αυτοί είχαν τα αξιώματα του αντιστρατήγου, του βουλευτή, του φορολόγου κ.ά. Οι κώμες και οι vici είχαν διοικητική εξάρτηση από την πρωτεύουσα της αποικίας στην οποία υπαγόταν.  Απ αυτήν, έπαιρναν οδηγίες και σ’  αυτήν πλήρωναν την ετήσια  εισφορά τους και έθεταν κάθε χρόνο και έναν ορισμένο αριθμό στρατιωτών.

Στην περιοχή του Νομού Δράμας αναφέρεται από τους ερευνητές, ότι βρέθηκαν μέχρι το 1988 όπως αποδεικνύεται από τις μέχρι τότε επιγραφικές μαρτυρίες, 2 πολίσματα και 9 ρωμαϊκοί vici.

Κατά το 1992 βρέθηκε στην περιοχή της Καλής Βρύσης μια νέα λατινική επιγραφή από την οποία προκύπτει ότι υπήρχε στη θέση αυτή vicus. Έτσι, οι ρωμαϊκοί vici στη περιοχή της Δράμας με το νέο επιγραφικό εύρημα ανεβαίνουν στους 10. Στον αριθμό αυτόν θα προσθέσουμε το ρωμαϊκό χωριό ARRI κοντά στην Μαυρολεύκη όπως επίσης και τους δύο σταθμούς της Εγνατίας οδού AD DUODECIMUM κοντά πάλι στη Μαυρολεύκη και DARAVESCUS στο σημείο που βρίσκεται η πόλη της Δράμας.

Εκτός από τα πιο πάνω πολίσματα, τους vici και τους ρωμαϊκούς σταθμούς που αποδείχνονται με τις περιγραφικές μαρτυρίες, υπήρχαν και άλλοι οικιστικοί χώροι στην περιοχή του νομού Δράμας, στους οποίους κατοικούσαν επίσης κατά την ρωμαϊκή περίοδο Θράκες, Μακεδόνες, Ρωμαίοι κ.α.

Γι αυτούς τους οικισμούς δεν έχουν βρεθεί μέχρι σήμερα επιγραφικές μαρτυρίες και έτσι δεν είναι γνωστά τα ονόματά τους, αλλ’ ούτε και τα εθνικά ονόματα των κατοίκων τους. Από τα διάφορα όμως αρχιτεκτονικά μέλη που βρέθηκαν στις επίκαιρες αυτές θέσεις   πιστεύεται ότι στα σημεία αυτά υπήρχαν τότε ρωμαϊκοί vici ή πολίσματα.

Στο σημείο αυτό πρέπει να τονίσουμε ότι περιοριζόμαστε να αναφέρουμε προς το παρόν μόνο τα πολίσματα και τα ρωμαϊκά χωριά π βρίσκονταν στα ανατολικά και νοτιοανατολικά της Δράμας.

Α΄ ΠΟΛΙΣΜΑΤΑ ΚΑΙ VICI

ΜΕ ΓΝΩΣΤΑ ΟΝΟΜΑΤΑ

Ειδικότερα τα πολίσματα και οι ρωμαϊκοί vici στην νοτιοανατολική και ανατολική περιοχή της Δράμας που έχουν γίνει γνωστά τα ονόματά τους από επιγραφικές μαρτυρίες είναι τα εξής:

Αδριανούπολη: Σε μια επιγραφή που βρέθηκε στους Φιλίππους και ανήκει στις αρχές του 3^ου αιώνα π.Χ. αναφέρεται ότι οι κάτοικοι μιας πόλης με το όνομα Αδριανουπολίται μαζί με τους κατοίκους άλλων τεσσάρων πόλεων που αποτελούσαν την Πεντάπολη, έστησαν τιμητική στήλη στο όνομα του αυτοκράτορα Σεπτιμίου Σεβήρου που ήταν γιος του Καρακάλλα και της Ιουλίας Δόμνας. Η θέση της πόλης αυτής στην οποία κατοικούσαν οι Αδριανουπολίται δεν ήταν γνωστή μέχρι το 1983. Κατά το έτος αυτό ο Δ. Σαμσάρης σε μια μελέτη του που την ανακοίνωσε για πρώτη φορά στο Δ’ Διεθνές συνέδριο για την αρχαία Μακεδονία (Σεπτέμβριος 1983), υπεστήριξε με βάση γλωσσολογικά και αρχαιολογικά δεδομένα ότι η Αδριανούπολη βρισκόταν σαν ρωμαϊκό πόλισμα στον λόφο «Κολύμπες» που απέχει 200 μ. Ν.Δ. από τα σημερινό χωριό Αδριανή.

Στη θέση αυτή, υπήρχε προηγουμένως θρακικός οικισμός που πρέπει να καταστράφηκε αργότερα και στη θέση του να ιδρύθηκε το ρωμαϊκό πόλισμα  όπως αποδείχνεται από τα όστρακα, τις ταφές και τα νομίσματα που βρέθηκαν στην τοποθεσία αυτή. Η F. Papazoglou υποθέτει ότι η Αδριανούπολη είναι η πόλη με το όνομα Αδριάνον την οποία μνημονεύει ο Προκόπιος (Περί κτισμάτων, VI, 119, 2). Πιστεύεται ότι το ρωμαϊκό αυτό πόλισμα ιδρύθηκε στην εποχή του Αδριανού και για να τιμηθεί ο αυτοκράτορας προσέλαβε το όνομά του.

2. Τρίπολις: Εικάζεται ότι στο χωριό Κουδούνια υπήρχε κατά την αρχαιότητα ελληνικό πόλισμα με το όνομα Τρίπολις όπως προκύπτει από μια Ελληνική επιγραφή που βρέθηκε εκεί και δημοσιεύθηκε το 1900. Το πολισμα διατηρήθηκε και κατά την ρωμαϊκή περίοδο. Υπαγόταν στην επικράτεια της αποικίας των Φιλίππων. Από το περιεχόμενο της επιγραφής προκύπτει ότι το εθνικό όνομα των κατοίκων του πολίσματος ήταν Τριπολίται.

Στη θέση του σημερινού χωριού Κουδούνια, ο Κατακουζινός αναφέρει  στην ιστορία του, ότι υπήρχε κατά τον 14^ο αιώνα, βυζαντινό χωριό με το όνομα Κωδωνιανή. Η άποψή μας είναι ότι το χωριό αυτό πρέπει να έχει συνεχή οικιστική παράδοση από την Θρακική, την Μακεδονική, την Ελληνιστική, την Ρωμαϊκή την Βυζαντινή κ.ε. περιόδους μέχρι σήμερα.

Β’ ΓΝΩΣΤΟΙ ΡΩΜΑΪΚΟΙ VICI

Με βάση τις επιγραφικές μαρτυρίες οι γνωστοί μέχρι σήμερα ρωμαϊκοί vicani (= κωμήτες) της αποικίας των Φιλίππων που εντοπίσθηκαν στην ανατολική και νοτιοανατολική περιοχή της Δράμας είναι οι πιο κάτω 10.

1. Χωριστή (Τσατάλτζα). Στο μακεδονοθρακικό αυτό χωριό που πιθανό να είχε το όνομα Όχρα το εθνικό όνομα των κατοίκων του κατά τη ρωμαϊκή περίοδο ήταν Προυπτοσουρηνοί και Οχρίνοι όπως προκύπτει από επιγραφική επιγραφή.
2. Δοξάτο. Κατά την ρωμαϊκή περίοδο υπήρχε στο Δοξάτο vicus που υπαγόταν στην αποικία των Φιλίππων. Ανάμεσα στις 20 περίπου επιγραφές που αναφέρονται στο Δοξάτο, υπάρχει και μία λατινική στην οποία μνημονεύεται το όνομα των κατοίκων της κώμης που ήταν VICANI.
3. Κουδούνια. Εκτός από το πόλισμα Τρίπολις που υπήρχε στο χωριό αυτό αναφέρεται στην ίδια επιγραφή και το εθνικό όνομα των κατοίκων Ιολλίται που κατοικούσαν ασφαλώς σε κάποιο ρωμαϊκό vicus που πρέπει να έχει εντοπισθεί στο σημείο αυτό.

Β’  ΑΓΝΩΣΤΟΙ VICI

ΚΑΙ ΠΟΛΙΣΜΑΤΑ

Στην ίδια περιοχή της Δράμας, εντοπίζονται κατά την ρωμαϊκή εποχή και άλλοι οικισμοί υποτελείς στην ρωμαϊκή αποικία των Φιλίππων, χωρίς όμως γι αυτούς να έχουμε τουλάχιστον μέχρι σήμερα επιγραφικές μαρτυρίες.

Έτσι, δε γνωρίζουμε ούτε το όνομα τα κατοίκων, στις οικιστικές αυτές μονάδες. Ο εντοπισμός τους γίνεται μόνο με βάση τα δεδομένα που βρέθηκαν στις επισημανθείσες τοποθεσίες. Οι τοποθεσίες αυτές, είναι οι παρακάτω στα ανατολικά και νοτιοανατολικά της Δράμας.

Α’  ΠΟΛΙΣΜΑΤΑ

Δράμα. Κατά την άποψή μας, η ανθρώπινη κατοίκηση στον οικισμό ανεβαίνει τουλάχιστον μέχρι την νεολιθική εποχή και συνεχίζεται μέχρι σήμερα. Το όνομα του οικισμού είναι άγνωστο. Η ταύτιση της

1. Δράμας με την αρχαία πόλη της Ηδωνίδος Δραβήσκος δεν έχει επιστημονική βάση, εφόσον δεν ανταποκρίνεται στα ιστορικά και τοπογραφικά δεδομένα της περιοχής. Πιθανότερη είναι η άποψη για την ταύτιση της Δράμας με το ρωμαϊκό σταθμό της Εγνατίας οδού Daravsscus. Η Δράμα δεν πρέπει να ήταν τότε απλά ένας συγκοινωνιακός σταθμός. Αντίθετα αποδεικνύεται ότι υπήρξε ένα μεγάλο πόλισμα με πολλούς κατοίκους, Θράκες, Μακεδόνες, Αθηναίους, Θάσιους, Ρωμαίους κ.ά. όπως προκύπτει από τις αρχαιότητες που βρέθηκαν στην πόλη, κυρίως λατινικές επιγραφές και ρωμαϊκά αρχιτεκτονικά μέλη. Η Δράμα ήταν κατά την ρωμαϊκή εποχή ένα σημαντικό κέντρο διακίνησης από πρόσωπα, πράγματα και θρησκευτικές ιδεολογίες.

B’ VICI ΜΕ ΑΓΝΩΣΤΑ ΟΝΟΜΑΤΑ.

Κύρια. Ορισμένες τοπογραφικές ενδείξεις σε συνδυασμό με τα αρχαιολογικά δεδομένα που βρέθηκαν στη περιοχή των Κυργίων και στους συνοικισμούς Βαθύσπηλο, Βαθυχώρι, Ευρύπεδο, Υψηλό και Μεσοκόρυφο, μας οδηγούν στο συμπέρασμα ότι εδώ ότι εδώ υπήρχε θρακικό χωριό που διατηρήθηκε και κατά την Μακεδονική, την Ελληνιστική και την Ρωμαϊκή περίοδο.

Ο Collart τοποθετεί την Κρίφλα στη θέση των Κιρίων. Ήταν ρωμαϊκή κώμη που υπαγόταν διοικητικά στην αποικία των Φιλίππων. Βρέθηκαν σαρκοφάγοι και λατινικές επιγραφές. Κάτοικοι της Κρίφλας ήταν Θράκες, Μακεδόνες, Αθηναίοι, Ρωμαίοι άποικοι κ.ά. Κοντά στο χωριό βρέθηκαν ερείπια αγροικίας που ανήκε στον Ρωμαίο μεγαλοκτηματία Caesiuw Victor   όπως το δείχνει μια λατινική επιγραφή που βρέθηκε στη θέση αυτή.

Στα Κίρια (= Οργατζή) και στο Βαθυχώρι (=Αραπλή)εντοπίσθηκαν τα σημαντικότερα αρχαιολογικά ευρύματα. Το όνομα Κίρια είναι τουρκικό (Κιρ=ξερός τόπος). Οι Τούρκοι είχαν διατηρήσει, αλλά παραλλαγμένα τα παλιά ονόματα των οικισμών, όπως Δράμα = Δ(ί)ραμα ή Ντ(ί) ραμα, Βοϊράνη = Μπόριανι, Σμύρνη=(Ι)σμίρ κ.ά. Πιστεύουμε ότι το τουρκικό όνομα Κίρ(ια) προήλθε από το αρχαίο όνομα του οικισμού Κ(ί)ρι(φλ)α. Οι τούρκοι τοποθετούσαν πριν από κάθε σύμφωνο κυρίως το φωνήεν ι.

2. Πλατανιά. Στην περιοχή υπήρχε Θρακική κώμη που διατηρήθηκε και κατά την Ρωμαϊκή περίοδο. Βρέθηκαν δύο ρωμαϊκά νομίσματα, το ένα από τα οποία είναι της ρωμαϊκής αποικίας των Φιλίππων. Επίσης βρέθηκε και μια ελληνική επιγραφή που ανήκει στην ρωμαϊκή εποχή. Στην επιγραφή αυτή αναφέρονται τα αξιώματα του αντιστρατήγου, του φορολόγου και του βουλευτή. Έτσι, πιστεύεται, ότι στην τοποθεσία αυτή, υπήρχε ρωμαϊκή κώμη που υπαγόταν διοικητικά στην αποικία των Φιλίππων.
3. Καλαμπάκι. Στο χωριό βρέθηκαν μια σαρκοφάγος και απότμημα λατινικής επιγραφής που χρονολογούνται στη Ρωμαϊκή περίοδο. Στην ίδια εποχή ανήκουν και ορισμένες ελληνικές και λατινικές επιγραφές. Η παρουσία ανθρώπινης κατοίκησης στο χωριό πρέπει να είναι συνεχής για πολλούς αιώνες, γεγονός που μαρτυρείται από την ύπαρξη αρχαιοτήτων στην περιοχή. Είναι φανερό ότι στην τοποθεσία αυτή υπήρχε ρωμαϊκό vicus. Η άποψη αυτή ενισχύεται και από την ανακάλυψη ενός μιλιαρίου που δείχνει ότι απ΄ εδώ περνούσε η Εγνατία οδός που οδηγούσε στους Φιλίππους.
4. Φτελιά. Στο χωριό πρέπει να βρέθηκε ρωμαϊκή κώμη. Βρέθηκαν λατινικές επιγραφές που δείχνουν ότι ο οικισμός αυτός υπαγόταν στη ρωμαϊκή αποικία των Φιλίππων.
5. Καλαμώνας (= Μποσινός). Από δύο επιγραφές των ρωμαϊκών χρόνων, με ελληνικά γράμματα και 3 κιονόκρανα της ίδιας εποχής που βρέθηκαν στο χωριό, εικάζεται ότι υπήρχε εδώ ρωμαϊκή κώμη. Από τα λίγα αρχαιολογικά ευρήματα που ανακαλύφθηκαν στη θέση αυτή δεν δικαιολογείται η άποψη ότι ν Καλαμώνα υπήρχε ρωμαϊκό πόλισμα, αν και σε μια επιγραφή μνημονεύεται η ύπαρξη πόλεως. Ήταν απλώς μια κώμη.
6. Άγιος Αθανάσιος (Μπόριανι). Από τις επιγραφές που βρέθηκαν στο χωριό φαίνεται ότι υπήρχε στη θέση αυτή οικισμός κατά την Μακεδονική περίοδο. Άγνωστο είναι το όνομα της κώμης. Πιστεύουμε όμως ότι το αρχαίο όνομα του χωριού ήταν Βοϊράνη. Την άποψη αυτή στηρίζουμε στον εξής συλλογισμό. Οι τούρκοι, όπως είναι γνωστό διατήρησαν στις περιοχές που κατέκτησαν απαράλλαχτα ή κάπως παραλλαγμένα τα παλαιά τοπωνύμια των πόλεων, των χωριών κ.λ.π. Έτσι, το ίδιο, έγινε και στην περίπτωση του Αγίου Αθανασίου. Διατήρησαν οπωσδήποτε το παλαιό όνομα του χωριού ΒΟΙΡΑΝΗ που το κατέγραψαν στην διοικητική τους γλώσσα ως BOYRAN και το πρόσφεραν Μπόριανη.

Από τις πολλές λατινικές επιγραφές που βρέθηκαν στον Άγιο Αθανάσιο και στην γύρω περιοχή αλλά και για τον λόγο ότι βρισκόταν το χωριό κοντά στους Φιλίππους πιστεύεται πως υπήρχε εδώ κατά τη ρωμαϊκή περίοδο σημαντική κώμη της αποικίας των Φιλίππων.

7. Κεφαλάρι (Μπουνάρ-Μπασί). Στο χωριό αυτό βρέθηκαν δύο επιγραφές από τις οποίες φαίνεται ότι υπήρχε στην τοποθεσία αυτή μακεδονική κώμη που διατηρήθηκε και κατά την Ρωμαϊκή περίοδο σαν Vicus.

ΒΑΣ. ΠΑΣΧΑΛΙΔΗΣ

ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Τα παραπάνω αποσπάσματα είναι παρμένα από το ανέκδοτο βιβλίο «Η ΔΡΑΜΑ 7.000 ΧΡΟΝΙΑ». Στην περιοχή Δράμας εκτός από τις παραπάνω κώμες υπήρχαν και άλλες. Από το κείμενο έχουν παραληφθεί οι επιγραφικές μαρτυρίες και οι βιβλιογραφικές σημειώσεις.