Από τον Μορφωτικό & Πολιτιστικό Σύλλογο Μοναστηρακίου
Οι «Αράπηδες» Μοναστηρακίου
στο πλαίσιο της Άυλης Πολιτιστικής
Κληρονομιάς της Ελλάδας
Για το έθιμο και το πέρασμά του μέσα από το χρόνο μιλάνε στον «Π.Τ.» ο κ. Γ. Παπουτσής, η κα. Β. Πουλιούδη, η κα. Γ. Θεοδωρίδου και ο κ. Λ. Τσικουρίδης
Του Θανάση Πολυμένη
ΤΟ ΠΡΩΙ της Κυριακής 18 Δεκεμβρίου πραγματοποιήθηκε στη μικρή αίθουσα του Δημοτικού Ωδείου Δράμας, ημερίδα με κεντρικό θέμα τους «Αράπηδες» Μοναστηρακίουμ για το έθιμο των μεταμφιέσεων του Δωδεκαημέρου, που αναβιώνει από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα και τις αλλαγές που έχει υποστεί στη διάρκεια των αιώνων.
Η ημερίδα πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο της ένταξης των «Αράπηδων» Μοναστηρακίου στον Εθνικό Κατάλογο της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς και τα θέματα στα οποία αναφέρθηκαν ήταν:
– Πουλιούδη Π. Βασιλική, Αν. Προϊσταμένη Εφορείας Αρχαιοτήτων Δράμας, Προϊσταμένη Τμήματος Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων και Μουσείων της ΕΦ.Α Δράμας /Αρχαιολογικό Μουσείο Δράμας: «Η Διονυσιακή Λατρεία στην περιοχή της Δράμας και η συσχέτισή της με τις ζωντανές επιβιώσεις, Μοναστηράκι: Οδοιπορικό στον χρόνο».
– Θεοδωρίδου Γ. Γαρυφαλλιά, Δρ. Λαογραφίας, Μεταδιδακτορική Ερευνήτρια στο Τμήμα Γλώσσας – Φιλολογίας και Πολιτισμού Παρευξείνιων Χωρών του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης: «Οι «Αράπηδες» Μοναστηρακίου Δράμας, ανάγνωση με έμφαση στις τελετουργικές τους δράσεις, προσέγγιση ερμηνείας (υπό την έποψη του λαϊκού θεάτρου)».
– Παπουτσής Γιάννης, Msc Διοίκηση Εκπαιδευτικών Μονάδων, πρόεδρος του Μορφωτικού & Πολιτιστικού Συλλόγου Μοναστηρακίου Δράμας και του Κέντρου Πολιτιστικής Ανάπτυξης Ανατολικής Μακεδονίας: «Οι Αράπηδες Μοναστηρακίου στο Εθνικό Ευρετήριο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ελλάδας».
– Τσικουρίδης Λευτέρης, Επίκουρος Καθηγητής του τμήματος Μουσικής Επιστήμης και Τέχνης Πανεπιστημίου Μακεδονίας (ΠΑΜΑΚ): «Ηχογεωλογικά Τοπία της Δράμας, Ερμηνεία και Εκτέλεση, το Ηχόχρωμα του Μοναστηρακίου».
Παπουτσής: Στον Εθνικό Κατάλογο
Μιλώντας στον «Π.Τ.» ο κ. Γιάννης Παπουτσής, αναφέρεται στο πλαίσιο της ένταξης του εθίμου στον Εθνικό Κατάλογο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς, λέγοντας ότι έχουν ενταχθεί πέντε συγκεκριμένες δράσεις, μέσω των οποίων θα μπορέσουν να επιχορηγηθούν από το Υπουργείο Πολιτισμού.
Οι δράσεις είναι οι εξής: Η πρώτη είναι η εκμάθηση μέσα από το εργαστήριο κατασκευής νταϊρέδων και προσωπίδων για μαθητές Γυμνασίου. Η δεύτερη είναι με φοιτητές του Πανεπιστημίου Μακεδονίας που διδάσκει ο κ. Τσικουρίδης τα ηχογεωλογικά πεδία. Η τρίτη είναι η εκμάθηση ρυθμού του ηχοχρώματος Μοναστηρακίου με βάση τη λίρα, την γκάιντα, το καβάλι και ως δεσπόζων όργανο τον νταϊρέ. Τέταρτη δράση η συμμετοχή στην Ονειρούπολη και πέμπτη δράση η συγκεκριμένη ημερίδα, «ώστε να δώσουμε την προσέγγιση ερμηνείας στο όλο δρώμενο, ανεξάρτητα από τα προηγούμενα βήματα που έχουν γίνει. Αυτή έχει να κάνει πρώτιστα με την Ηδωνίδα Γη και τη συσχέτισή της με το υπάρχον αρχαιολογικό υλικό».
Πουλιούδη: Κατάλοιπα διονυσιακής λατρείας
Μιλώντας στον «Π.Τ.» η διευθύντρια της Εφορείας Αρχαιοτήτων Δράμας κα. Βασιλική Πουλιούδη αναφέρθηκε στη Διονυσιακή λατρεία και τα κατάλοιπα που υπάρχουν στη σημερινή εποχή και τελούνται τις εορτές του Δωδεκαημέρου.
«Μια απ’ αυτές τις εορτές, είναι και στο Μοναστηράκι, όπου έχουμε και την επιβεβαίωση από μια προτομή του Διονύσου που βρέθηκε πρόσφατα. Αυτό σημαίνει ότι, από τα αρχαϊκά χρόνια υπήρχε αυτή η λατρεία του Διόνυσου και ακόμα και σήμερα τελούνται τα Διονύσια, αλλά θα έλεγα τα Πυθοίγια, οι Χόες, οι Χύτροι, ο Ιερός Γάμος», σημειώνει η κα. Πουλιούδη.
«Όλα αυτά είναι εκφάνσεις διονυσιακές που τελούνται με άλλα ονόματα στη σημερινή εποχή».
Αναφερόμενη στο τι έχει αλλάξει και τι έχει μεταβληθεί στο πέρασμα του χρόνου, η ίδια σημειώνει ότι, «αρχικά το έθιμο έχει πάρει άλλη ονομασία. Στην αρχαία εποχή είχαν άλλα ονόματα όπως Χύτροι, Ιερός Γάμος, Χόες τα οποία σήμερα έχουν μεταποιηθεί και υποβληθεί στην εξέλιξη του χρόνου, ο οποίος προσθέτει ή αφαιρεί κάθε φορά και κάτι. Επί της ουσίας πρόκειται για κατάλοιπα διονυσιακής λατρείας και αυτό φαίνεται από τις μάσκες και των άλλων κατάλοιπων της διονυσιακής λατρείας. Από τη μάσκα μέχρι και την τέλεση, από την προσωπίδα, την ενδυμασία, την υπόδηση και την ένδυση και όλα αυτά, ακόμα και το ξύλινο ξίφος που φέρουν, τη μάχη που δίνουν για το καλό της νέας χρονιάς».
Θεοδωρίδου: Αγερμικά έθιμα στα χρονικά κατώφλια
Μιλώντας στον «Π.Τ.» η κα. Θεοδωρίδου, Δρ. Λαογραφίας, Μεταδιδακτορική Ερευνήτρια στο Τμήμα Γλώσσας – Φιλολογίας και Πολιτισμού Παρευξείνιων Χωρών του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης, σημειώνει σχετικά:
«Το θέμα μου είναι οι Αράπηδες της Δράμας με μια έμφαση στις τελετουργίες και από την άποψη του λαϊκού θεάτρου και κάποιες σκέψεις για τη νεωτερική επιτέλεση του δρωμένου».
Όπως τονίζει η ίδια, «το δρώμενο των Αράπηδων Μοναστηρακίου, είναι από τα αγερμικά έθιμα, ένα δρώμενο το οποίο υιοθετεί ομάδα ανθρώπων και το επιτελεί. Αυτό γίνεται σε συγκεκριμένη χρονική περίοδο κατά τη διάρκεια του Δωδεκαημέρου, όταν έχουμε τα λεγόμενα περάσματα. Δηλαδή, τα χρονικά κατώφλια, όταν περνάμε από τη μια κατάσταση στην άλλη, στο νέο χρόνο, μέσα από την επικίνδυνη και ιδιαίτερη ως πηγή άγχους περίοδο του Δωδεκαημέρου, τις λεγόμενες αβάπτιστες ημέρες».
Η κα. Θεοδωρίδου εξηγεί ότι, «τότε υπήρχε η πίστη ότι υπάρχουν δαιμονικά όντα πάνω στη γη και ότι οι ψυχές των πεθαμένων κυκλοφορούν. Οπότε αντίστοιχα υπάρχει η μεταμφίεση αυτή. Σε γενικές γραμμές, ότι ντυνόμαστε το εξορκίζουμε και ότι φοβόμαστε και το εγκολπωθούμε το ελέγχουμε. Αυτό συμβαίνει και σε άλλες περιόδους μέσα στη διάρκεια του χρόνου».
Όπως εξηγεί η κα. Θεοδωρίδου, οι ομάδες αυτές, «είναι όμιλοι ανδρικοί, είναι ιεραρχημένοι, έχουν αρχηγό, έχουν το στοιχείο του αγώνα, της πάλης. Παλαιότερα γινόταν όχι μόνο εικονικοί ανταγωνισμοί και μάχες, αλλά πραγματικοί και γενικώς ενσαρκώνουν όλα αυτά τα ιδεώδη του ιδανικού άνδρα. Για παράδειγμα λεβεντιά, φιλότιμο, δύναμη γι’ αυτό και οι συμμετέχοντες είναι 14 ετών και πάνω. Εντάσσονται στις λεγόμενες μυητικές τελετουργίες του ανδρικού φύλου, δεν συμμετέχουν προέφηβοι και έχουν μια σειρά από δραστηριότητες που έχουν να κάνουν με τη μεταμόρφωση. Η μεταμόρφωση είναι που με κάνει να νιώθω άλλος, αλλάζει την ταυτότητά μου».
Τσικουρίδης: Τα ηχογεωλογικά τοπία της Δράμας
Για τα ηχογεωλογικά τοπία της Δράμας, μίλησε στον «Π.Τ.» ο κ. Τσικουρίδης Λευτέρης, Επίκουρος Καθηγητής του τμήματος Μουσικής Επιστήμης και Τέχνης Πανεπιστημίου Μακεδονίας (ΠΑΜΑΚ).
Ο κ. Τσικουρίδης κατάγεται μάλιστα από τη Δράμα και ασχολείται με τη μουσική και τα ηχογεωλογικά τοπία του ελληνικού χώρου, ενώ σχετικά με το ηχόχρωμα του Μοναστηρακίου Δράμας σημειώνει: «Το ηχόχρωμα που το κάνει ιδιαίτερο, αλλά και αυτό που κάνει διαφορετικό το κάθε χωριό στη Δράμα, είναι ότι έχουμε ένα μοναδικό είδος στην Ελλάδα˙ παρουσιάζεται, δημιουργείται εδώ. Παρ’ όλα αυτά το κάθε χωριό έχει διαφορές. Μπορεί πολλές φορές να ακούγονται ίδια στο κοινό αυτί, όμως εάν παρατηρήσουμε υπάρχουν διαφορές. Αυτές μπορεί να είναι στα χτυπήματα του νταϊρέ, στο πώς αναλύουμε ένα ρυθμό και ποια είναι τα ενδιάμεσα χτυπήματα που βάζουμε, στο πώς παίζουμε τη λίρα για παράδειγμα και πώς χρησιμοποιούμε τα ποικίλματα, τις δεξιότητες και πως εμπλουτίζουμε μια μελωδία. Όλα αυτά έχουν σχέση με το πού βρίσκεται το χωριό. Πόσο κοντά ή μακριά είναι από την πόλη, πόσο η ζωή του ανθρώπου που κατοικεί εκεί έχει ένταση σε σχέση με το αστικό περιβάλλον, ακόμα ποια είναι τα επαγγέλματα με τα οποία ασχολούνται οι άνθρωποι σ’ αυτές, ακόμα και οι γείτονες χώρες και τα μουσικά ιδιώματα».
