20 Ιουλίου 1974.
49 χρόνια μετά
και … Δεν ξεχνώ…
Του Ζαχαρία Κύζα
Πριν από λίγες μέρες για άλλη μια φορά θυμηθήκαμε την μαύρη επέτειο της εισβολής της Τουρκίας στο νησί της Αφροδίτης. Σαράντα εννέα χρόνια , έχουν περάσει, και οι πληγές παραμένουν ανοιχτές περιμένοντας μια βιώσιμη λύση. Όσο δεν βρίσκεται λύση για τη μικρή μας πατρίδα άλλο τόσο επιβάλλεται να μην ξεχνάμε, γιατί, αλλοίμονο, αν ένας λαός ξεχάσει την ιστορία του, χάνεται. Γι αυτό και δεν πρέπει να ξεχνάμε…
Ο κύπριος υπουργός Άμυνας κ. Μ. Γιωργάλλας, πριν από λίγες μέρες ήρθε στη Δράμα και παρέστη σε μια επιμνημόσυνη δέηση προκειμένου να αποτίσει ελάχιστο φόρο τιμής σε όλους όσους στη δύσκολη περίοδο του πραξικοπήματος και της εισβολής του 1974 πολέμησαν στην Κύπρο , αλλά και στα παιδιά της Δράμας που ήταν εκεί και πολέμησαν στην Κύπρο είτε στην ΕΛΔΥΚ είτε σε κάποιο άλλο τάγμα της Εθνικής Φρουράς.
Σαράντα εννέα χρόνια κλείνουν από τότε, και το νησί της Αφροδίτης αιμορραγεί ακόμα, γιατί ο Αττίλας με την εισβολή και κατοχή έθεσε σε εφαρμογή τα σχέδια του σκορπίζοντας παντού τον όλεθρο, τον θάνατο, την απόγνωση μα και την καταστροφή.
Σαράντα εννέα χρόνια με καύσωνα λόγω θερμοκρασίας και πυρκαγιών αλλά και πολιτικό καύσωνα ύστερα από τις τελευταίες εμπρηστικές δηλώσεις του τούρκου Σουλτάνου – Προέδρου που διατυμπανίζει από τα κατεχόμενα ότι μόνη λύση για την Κύπρο είναι η δημιουργία δύο κρατών. Και για να το επιβεβαιώσει, τη μέρα αυτή, την 20ή Ιουλίου , επέλεξε ο ίδιος να πάει και να εγκαινιάσει το νέο αεροδρόμιο στην Τύμπου στα κατεχόμενα.
20 Ιουλίου 1974 Σαράντα εννέα χρόνια συμπληρώθηκαν από τότε και αυτή η μέρα έμελλε να σφραγίσει για πάντα το μέλλον του νησιού. Όμως η μνήμη , φοβερή και αδυσώπητη, αυτή που δεν ξεχνά , μας γυρίζει πίσω σαράντα εννέα χρόνια, για να μας υπενθυμίζει συνεχώς και να μας προτρέπει ότι δεν πρέπει να ξεχνούμε. Και δεν πρέπει να ξεχνούμε γιατί το δράμα των αγνοουμένων, εκτοπισμένων και εγκλωβισμένων προσφύγων ακόμα συνεχίζεται.
Με ένα ξερό σύνθημα “ Η Αϊσέ μπορεί να πάει διακοπές ”, ξεκινούσε ο Αττίλας στις 20 Ιουλίου 1974 .
Η Εθνική Φρουρά και η ΕΛΔΥΚ αποκαμωμένες και κουρασμένες από το πραξικόπημα στην προσπάθεια τους να ανατρέψουν τον Πρόεδρο της Κυπριακής Δημοκρατίας Αρχιεπίσκοπο Μακάριο ,κινητοποιήθηκαν έστω και καθυστερημένα και άρχισαν να πολεμούν για να αποκρούσουν τον τούρκο εισβολέα χωρίς μάλιστα να διαθέτουν και αεροπορική κάλυψη και σύγχρονο οπλισμό.
Στην Αθήνα, η κυβέρνηση των συνταγματαρχών αιφνιδιασμένη από τις εξελίξεις , αρχίζει να παρουσιάζει εικόνα διάλυσης. Κηρύσσει γενική επιστράτευση, η οποία εξελίσσεται σε φιάσκο.
Είναι πολύ γνωστή η φράση του ταξίαρχου Δημήτριου Ιωαννίδη που απευθυνόμενος στον Αμερικανό υφυπουργό Εξωτερικών Τζόζεφ Σίσκο, που βρισκόταν τότε στην Αθήνα ως εντολοδόχος του Αμερικανού Υπουργού Εξωτερικών Χένρυ Κίσινγκερ για διαβουλεύσεις , όταν σε συνάντηση που είχαν στο Πεντάγωνο σε έντονο ύφος του είπε: “ Μας εξαπατήσατε… Ημείς θα κηρύξωμεν πόλεμον! ” Όμως ήταν πλέον αργά . Το κακό είχε γίνει . Το δράμα της Κύπρου μόλις άρχιζε. Ο Σίσκο στη διάρκεια της ημέρας αναζητούσε κάποιο αρμόδιο για συνομιλίες αλλά μάταια. Η Κύπρος , έτσι απλά , θα πλήρωνε το τίμημα για την αποκατάσταση της Δημοκρατίας στην Ελλάδα.
Τι κι αν το ίδιο το βράδυ, το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ εξέδιδε το υπ’ αριθμόν 353 ψήφισμα, με το οποίο καλούσε σε κατάπαυση του πυρός και σε αποχώρηση από την Κύπρο του ξένου στρατιωτικού δυναμικού. Παρά την ομόφωνη έγκρισή του, η Τουρκία από τότε επιδεικτικά το αγνοεί, και έχοντας την πρωτοβουλία των κινήσεων επείγεται να εφαρμόσει πλήρως τα σχέδια της. ΄Οσο για τη διεθνή αντίδραση κατά του Αττίλα από χλιαρή έως ανύπαρκτη.
Σαράντα εννιά χρόνια μετά . Δυστυχώς η φετινή επέτειος της εισβολής, έχει και μια ιδιαιτερότητα. Δείχνει ότι κάποιοι θέλουν να ξεχνούν. Θέλουν να ξεχάσουμε ότι 49 χρόνια μετά, το έγκλημα παραμένει ατιμώρητο και ότι το διεθνές δίκαιο φαίνεται να κοιμάται προκλητικά τον ύπνο του δικαίου. Η τακτική της Τουρκίας, όχι μόνο δεν έχει αλλάξει, αλλά ξεδιάντροπα και προκλητικά απαιτεί την παγίωση του εγκλήματος με αναγνώριση δυο ανεξάρτητων κρατών, με αναγνώριση του ψευδοκράτους. Όσοι τότε σήκωσαν μαχαίρι και το κάρφωσαν στο κορμί της Κύπρου, θέλουν σήμερα να ξεχάσουμε
Ήταν το 1974 , μήνας δευτερογιούνης και η Τουρκία εισβάλλει –μάλλον κάνει απόβαση δια περιπάτου στην Κύπρο.
15η Ιουλίου 1974 και 20η Ιουλίου 1974 : Δυο ημερομηνίες σταθμός στην ιστορία της Κύπρου . Σε πολλούς γεννάται η απορία , σαράντα εννέα χρόνια μετά, και ακόμα δεν μάθαμε …..Να μάθουμε όμως τι, πως φτάσαμε εκεί……
Από τότε που δημιουργήθηκε η Κυπριακή Δημοκρατία το 1960 με τις συμφωνίες Ζυρίχης και Λονδίνου, φάνηκε από την αρχή ότι δεν μπορούσε να λειτουργήσει. Μια αναλογία δικαιωμάτων 70% προς 30% σε μια αναλογία πληθυσμού 80% Ελληνοκύπριοι προς 18% Τουρκοκύπριοι φαινόταν ότι δεν πήγαινε , γι΄ αυτό και ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος , Πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας θέλησε να προχωρήσει σε αναθεώρηση του συντάγματος σε δέκα τρία (13) σημεία. Αυτό ίσως ήταν αρχή για αναταράξεις στη πολιτική ζωή στην Κύπρο , η οποία δεν ήταν και τόσο ομαλή. Το γεγονός ότι η Κυπριακή Δημοκρατία είχε προσχωρήσει στο κίνημα των Αδεσμεύτων , ίσως είχε ενοχλήσει . Όμως η λειτουργία της Κυπριακής Δημοκρατίας διαταράχθηκε πολλές φορές από διάφορα γεγονότα , όπως την Τουρκοκυπριακή ανταρσία το Δεκέμβρη του 1963, τις μάχες στη Μανσούρα και στα Κόκκινα και τους βομβαρδισμούς στη Τηλλυρία το Αύγουστο του 1964, τα γεγονότα της Κοφίνου και τη σύλληψη του Ντενκτάς το Νοέμβριο του 1967, και την απόσυρση της Ελληνικής Μεραρχίας το Δεκέμβριο του 1967.
Ακολούθησε μια εσωτερική πολιτική αστάθεια από το 1968 και μετά με τη δημιουργία του Εθνικού Μετώπου και αργότερα από τη δράση της ΕΟΚΑβ με απαγωγές , με ανατινάξεις αστυνομικών σταθμών και την αρπαγή όπλων , τις απόπειρες δολοφονίας εναντίον του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου , τις δολοφονίες πολιτικών προσώπων , τις συλλήψεις και την εύκολη παραπομπή σε δίκη , και όλα αυτά δημιούργησαν μια συνεχή τεταμένη πολιτική σκηνή, ώσπου φτάσαμε στον Ιούλιο του 1974 που η Τουρκία εκμεταλλευομένη την απερισκεψία μιας ομάδας αφρόνων αξιωματικών βρήκε την ευκαιρία και την αφορμή για να εισβάλει στην Κύπρο.
Ιούλιος λοιπόν του 1974. Το δράμα της Κύπρου μόλις αρχίζει. 15η Ιουλίου 1974, ημέρα Δευτέρα, κατακαλόκαιρο , ώρα 8 και 30 το πρωί και στην Κύπρο εκδηλώνεται πραξικόπημα.
20 Ιουλίου 1974 . Γιορτή του Προφήτη Ηλία. Ημέρα Σάββατο. Πέντε μέρες μετά το πραξικόπημα αρχίζει η τουρκική εισβολή.
Ένας κληρωτός στρατιώτης που υπηρετούσε τότε τη θητεία του στο 211 Τ.Π. στην Πράσινη Γραμμή στη Λευκωσία μας έλεγε ότι οι Τούρκοι από την στιγμή της εκδήλωσης του πραξικοπήματος επιτέθηκαν εναντίον των φυλακίων της Εθνικής Φρουράς κατά μήκος της Πράσινης Γραμμής. Από το 1963 περίμεναν την ευκαιρία .
Πολλοί ακόμα και σήμερα διερωτώνται και αναρωτιώνται αν μπορούσαμε και αν μπορούμε να ζούμε με τους τουρκοκύπριους μαζί και ειρηνικά.
Είναι γνωστό ότι μετά τα γεγονότα του 1963 όταν και είχε ξεσπάσει η τουρκοκυπριακή ανταρσία με τα Μαύρα Χριστούγεννα για μας, όλοι οι τουρκοκύπριοι υπουργοί , βουλευτές και οι δημόσιοι υπάλληλοι εκτελώντας άνωθεν εντολές από την Τουρκία αποχώρησαν από την κυβέρνηση ,η επικοινωνία μεταξύ των δύο κοινοτήτων έγινε πολύ δύσκολη . Παρόλα αυτά σε πολλές εργασίες ελληνοκύπριοι και τουρκοκύπριοι δούλευαν μαζί και υπήρχε μια πολύ καλή συνεργασία χωρίς απρόοπτα και χωρίς προβλήματα , όπως οι φορτοεκφορτώσεις προϊόντων στο λιμάνι της Αμμοχώστου, η προμήθεια προϊόντων από τους τουρκοκύπριους λιανοπωλητές οι οποίοι προμηθεύονταν προϊόντα από την ελληνοκυπριακή πλευρά και τα μετέφεραν στον τουρκικό τομέα , στις οικοδομικές εργασίες κ.α.
Αρχές της δεκαετίας του 1970 , Στην ομάδα του χωριού μας, εκείνη την περίοδο έπαιζε ένας τουρκοκύπριος ποδοσφαιριστής , εξαιρετικός παίκτης και ταλέντο. Τότε ήταν σπάνιο το φαινόμενο ποδοσφαιριστής από άλλο χωριό να παίξει στην ομάδα μας . Πόσο μάλλον ένας τουρκοκύπριος. Για να παίζει όμως στην ομάδα μας έπρεπε να εξασφαλίσει άδεια και από τις Τουρκικές αρχές οι οποίες φυσικά δεν το επέτρεπαν. Για αποφυγή εξτρεμιστικών συμπεριφορών σε μια πολύ επικίνδυνη εποχή, ο ποδοσφαιριστής αναφερόταν με άλλο, χριστιανικό, όνομα. Ο καιρός περνούσε , ο ίδιος είχε πολύ καλές και αρμονικές σχέσεις με όλους του συμπαίκτες του. Ο τουρκοκύπριος ποδοσφαιριστής, ξεχώριζε και έπαιζε κανονικά στην ομάδα . Ιούλιος του 1974.
Εισβολή. Επιστράτευση. Οι δύο κοινότητες στα όπλα. Τα πράγματα αλλάζουν . Οι τουρκοκύπριοι κλείνονται μέσα στα τείχη στην παλιά πόλη της Αμμοχώστου .Τον Ιούλιο 1974 στα Σακκάρια, που είναι περιοχή – ενορία στα βόρεια της Αμμοχώστου εξελίχθηκε μια σκηνή σπάνιας ομορφιάς που δείχνει πραγματικά τις σχέσεις και τον αλληλοσεβασμό ελληνοκυπρίων και τουρκοκυπρίων.
Με την έναρξη της εισβολής της Τουρκίας στο νησί, τις πρώτες μέρες οι δικές μας στρατιωτικές δυνάμεις προχώρησαν σε εκκαθαριστικές επιχειρήσεις στην περιοχή Σακκάρια – Καραόλου στα βόρεια της παλιάς πόλης της Αμμοχώστου. Μια διμοιρία από εφέδρους κάτω από τις διαταγές του έφεδρου λοχία Γιώργου …… προχωρεί σχετικά εύκολα σε εκκαθάριση της περιοχής. Οι τουρκοκύπριοι της περιοχής υποχώρησαν και πήραν θέσεις μάχης έξω από την παλιά πόλη της Αμμοχώστου. Σε κάποια στιγμή οι συμπολεμιστές του Λοχία του φωνάζουν να προσέχει και να καλυφθεί , γιατί μπροστά τους σε μερικές δεκάδες μέτρα βρίσκονται τουρκοκύπριοι ένοπλοι. Ένας από αυτούς τον σημαδεύει . Ο λοχίας χωρίς να χάσει χρόνο σηκώνει και αυτός το όπλο του και σημαδεύει κι αυτός. Οι υπόλοιποι έχουν σαστίσει και περίμεναν να αρχίσει το πανηγύρι. Αλλά κανείς δεν πυροβολεί. Απόλυτη ησυχία και ηρεμία . Ο Γιώργος κατεβάζει το όπλο . Το ίδιο κάνει και ο τουρκοκύπριος που τρέχει να καλυφθεί μπαίνοντας στην παλιά πόλη της Αμμοχώστου. Όλοι μένουν εμβρόντητοι με αυτή την εξέλιξη και απορούν τι συμβαίνει …. Την ώρα της μάχης. Ο θάνατος σου , η ζωή μου. Κι όμως τα πάντα σταματούν.
Αυτά όλα συνέβαιναν στο 1ο γύρο της τουρκικής εισβολής από 20-23 Ιουλίου. Με την έναρξη της εκεχειρίας ο λόχος των εφέδρων κρατούσε τις θέσεις του έξω από τα τείχη στην παλιά πόλης της Αμμοχώστου, μέχρι και την έναρξη του 2ου γύρου στις 14 Αυγούστου 1974.
Κάποιοι φίλοι και συμπολεμιστές ρωτούσαν το Γιώργο γιατί δεν πυροβόλησε τον τουρκοκύπριο ο οποίος αν σήκωνε το όπλο του και σημάδευε μπορούσε να τον σκοτώσει, αυτός απάντησε πως όταν σήκωσε το όπλο του να πυροβολήσει απέναντι του είδε και αναγνώρισε τον τουρκοκύπριο ποδοσφαιριστή που ήταν συμπαίκτες στην ομάδα. Τότε κατάλαβε ότι δεν μπορούσε να πυροβολήσει και να σκοτώσει τον φίλο – τον αδελφό- το συμπαίκτη στην ομάδα , πράγμα που όπως φάνηκε σκέφτηκε και ο τουρκοκύπριος ποδοσφαιριστής .
Η αφήγηση αυτή μοιάζει περισσότερο σαν παραμύθι παρά πραγματική ιστορία. Κι όμως είναι πραγματικό γεγονός. Ο λοχίας, έφεδρος τότε , δεν το ανέφερε ποτέ το τι έγινε. Κάποιος στρατιώτης που υπηρετούσε τη θητεία του τότε και ήταν παρών στις επιχειρήσεις της περιόδου εκείνης διηγήθηκε τη σκηνή αυτή και τόνιζε χαρακτηριστικά τον κίνδυνο στον οποίο βρέθηκαν και οι δυο, βάζοντας σε κίνδυνο την ίδια τους τη ζωή. Παλιοί συμπαίκτες . …..
Αυτά όλα όπως φαίνεται βλέπει ο Σουλτάνος της Άγκυρας και συνεχώς διατυμπανίζει ότι οι Ελληνοκύπριοι και οι τουρκοκύπριοι δεν μπορούν να ζήσουν μαζί.
Οι περισσότεροι Έλληνες αξιωματικοί και στρατιώτες πολέμησαν γενναία για να κρατήσουν την Κύπρο ελεύθερη είτε με την ΕΛΔΥΚ είτε από κάποιο άλλο πόστο της Εθνικής Φρουράς. Όλοι ξέρουν το ρόλο της ΕΛΔΥΚ στις μάχες του αεροδρομίου στη Λευκωσία , που ήταν δίπλα από το στρατόπεδο της ΕΛΔΥΚ.
Ένας από αυτούς που πολέμησαν στην Κύπρο εκείνο το μαύρο Ιούλιο του 1974 ήταν και ο λοχαγός τότε Ηλίας Γλεντζές που υπηρετούσε στην 31η Μοίρα Καταδρομών, ο οποίος πριν από λίγες μέρες έφυγε για πάντα από κοντά μας. Προσωπικά δεν τον γνώρισα αλλά το όνομα του, μου ήταν γνωστό από τότε , από τα γεγονότα του 1974, από μια μάχη της 31ης Μοίρας Κατα-δρομών στο ύψωμα Κοτζάκαγια στον Πενταδάκτυλο και που η επιχείρηση αυτή τον έκανε θρύλο.
Ένας έφεδρος ανθυπολοχαγός της Μοίρας που μετείχε στην επιχείρηση, την χαρακτηρίζει μέσα από διήγηση του ως μια ασύλληπτη σε ιδέα και εκτέλεση αποστολή. Η 31η Μοίρα Καταδρομών, την νύχτα 20 προς 21 Ιουλίου, με ελάχιστους καταδρομείς, εισχώρησαν στις εχθρικές γραμμές, κατέλαβαν το ύψωμα Κοτζάκαγια στον Πενταδάκτυλο, διαλύοντας την τουρκική δύναμη που αριθμούσε πάνω από 300 άνδρες , αφήνοντας πίσω τους, πολλούς νεκρούς και τραυματίες, ενώ κατέστρεψαν το κέντρο επικοινωνιών του τάγματος .
Συνεχίζοντας την αφήγηση του ο έφεδρος ανθυπολοχαγός τονίζει:
« Περάσαμε μέσα από τη χαράδρα του Αγίου Ιλαρίωνα, του οποίου η κατάληψη μάς είχε γίνει ψύχωση στην προηγούμενη ζωή μας στο στρατόπεδο. Και την ώρα εκείνη, από τη σκέψη όλων περνούσε η απόφαση αυτή και δοξάζαμε το Θεό που μας αξίωσε να βρεθούμε στο συγκεκριμένο σημείο. Το τραγούδι “Πάνω στον Άγιο Ιλαρίωνα εμείς θα βγούμε πρώτοι”, το τραγουδούσαμε πάντα στους στρατιωτικούς αγώνες και τις διάφορες εκδηλώσεις μας. Και η άγια εκείνη ώρα έφθασε! »
Η είδηση αυτή είχε απλωθεί πολύ γρήγορα στην Κύπρο ότι οι λοκατζήδες κατέλαβαν το κάστρο του Αγίου Ιλαρίωνα , στο οποίο από το 1964 κανείς δεν μπόρεσε να ανεβεί εκεί. Όμως δόθηκαν εντολές να οπισθοχωρήσουν και να αφήσουν το κάστρο γιατί , όταν ο λοχαγός Γλεντζές ζήτησε οδηγίες , λίγο πριν το ξημέρωμα , για να έρθει το Πεζικό να καταλάβει το κάστρο και να φύγουν οι λοκατζήδες , ο λοχαγός τους πληροφόρησε πως η εντολή του διοικητή των Καταδρομών ήταν να εγκαταλειφθεί το ύψωμα και να πάνε στον χώρο της απόβασης, στο Πέντε Μίλι της Κερύνειας, “ γιατί εκεί παίζεται το μεγαλύτερο χαρτί ”.
Αυτά συνέβαιναν στην Κύπρο σαράντα εννέα χρόνια πριν.
Και σήμερα, σαράντα εννέα χρόνια μετά από το δίδυμο έγκλημα του ’74, εμείς συνεχίζουμε να κτυπούμε λάθος πόρτες για να μας βοηθήσουν να επανενώσουμε την πατρίδα μας.
Όταν οι καταδρομείς της Εθνική Φρουράς πατήσουν ξανά τον Πενταδάκτυλο με τη γαλανόλευκη να κυματίζει στο κάστρο του Αγίου Ιλαρίωνα , όταν η γαλανόλευκη ανεμίσει ξανά μπροστά στο λιμανάκι της Κερύνειας , όταν ανοίξει τις πόρτες του το θέατρο της Σαλαμίνας για να δεχτεί τους Αχαρνείς του Αριστοφάνη και όταν θα έχουμε πια ελεύθερη την διακίνηση σε όλη την Κύπρο χωρίς διαβατήρια και ταυτότητες, τότε σίγουρα αυτό θα είναι το καλύτερο μνημόσυνο για όλους όσους πολέμησαν και έπεσαν στο πεδίο της μάχης στην Κύπρο εκείνο το πικρό Ιούλη του 1974 .
Όταν λειτουργήσουν ξανά οι εκκλησίες στα κατεχόμενα με παπά και ψάλτη και μακριά από το βλέμμα του Αττίλα, όταν ανοίξει η εκκλησιά της Παναγίας της Κανακαριάς στη Λιθράγκωμη και το μοναστήρι του Αποστόλου Ανδρέα στην Καρπασία, όταν λειτουργήσει η εκκλησία του Αρχαγγέλου στο Λευκόνοικο και του Αγίου Παντελεήμονα στη Μύρτου, όταν ανοίξει το μοναστήρι του Αποστόλου Βαρνάβα στην Αμμόχωστο και οι εκκλησίες όλες αυτές δεχτούν ξανά τους πιστούς για να μπορέσουν να ανάψουν ένα κερί στη χάρη των αγίων τους, τότε να είστε σίγουροι αυτό θα είναι το καλύτερο μνημόσυνο για όλους αυτούς που αγωνίστηκαν και θυσιάστηκαν το καλοκαίρι του 1974 εκείνο το πικρό Ιούλη στην Κύπρο.
Δράμα, 25 Ιουλίου 2023
Ζαχαρίας Κύζας
Παραλίμνι
Αμμοχώστου
ΚΥΠΡΟΣ
