Το κρυφό μυστικό
των ανθρωπίνων σχέσεων
Γράφει ο Δημήτρης Φλαμούρης PhD.
Συχνά στις σχέσεις μας βρίσκουμε τον εαυτό μας να πιέζεται και να μην καταλαβαίνουμε γιατί μας φέρονται έτσι οιάλλοι. Το άρθρο αυτό επιχειρεί να ρίξει φως σε μια κρυφή πλευρά των ανθρώπινων διαδράσεων που δεν γίνεται συχνά αντικείμενο συζήτησης. Η πλευρά αυτή είναι ότι σε κάθε κατάσταση που ζούμε αντιστοιχούν διάφορα συναισθήματα. Όταν διαφορετικοί άνθρωποι βιώνουν αυτή την κατάσταση συνήθως υποσυνείδητα «αναλαμβάνουν» να εκφράσουν διαφορετικά συναισθήματα της κατάστασης ο καθένας, ανάλογα με την προσωπικότητά τους αλλά ίσως ΚΥΡΙΩΣ με το πώς έχουν συνηθίσει να συναναστρέφονται με την εκάστοτε παρέα. Η θέση του άρθρου θα γίνει πιο ξεκάθαρη μέσα από παραδείγματα.
ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ 1
Η πρώτη φορά που ήρθα αντιμέτωπος με αυτή την πλευρά των ανθρωπίνων σχέσεων ήταν πολλά χρόνια πριν, όταν ξεκίνησα να κάνω θεραπεία. Έκανα τότε ομαδική θεραπεία. Ήμουν σε μία ομάδα με έξι άτομα. Θυμάμαι κάποια στιγμή κάτι είπε ο ψυχολόγος και εγώ αντέδρασα απέναντί του, γιατί αυτό που έγινε με βρήκε αντίθετο. Τότε η υπόλοιπη ομάδα πήρε θέση εναντίον μου και «έπεσε να με φάει». Ο ψυχολόγος όμως είπε: «Άραγε, τι συμβαίνει εδώ; Μήπως ο Δημήτρης εκφράζει την αντίδραση της ομάδας και έτσι τώρα που εκφράστηκε η αντίθεση, η υπόλοιπη ομάδα μπορεί εκ του ασφαλούς να επιτεθεί στο Δημήτρη;» Έμεινα… παγωτό!!
Η αντίδραση του με εξέπληξε. Μου φάνηκε πολύ σοφό αυτό που είπε. Είχε δίκιο. Με προβλημάτισε πολύ και έτσι πήρα ένα μεγάλο μάθημα για το πώς λειτουργούμε οι άνθρωποι σε ομάδες των δυο ή περισσοτέρων ανθρώπων. Αυτό συνέβη στο δωμάτιο ομαδικής θεραπείας πολλά χρόνια πριν, συμβαίνει καθημερινά και επανειλημμένα σε όλες τις σχέσεις. Ζούμε καταστάσεις στις οποίες αντιστοιχούν διάφορα συναισθήματα και ανάλογα με το δικό μας υπόβαθρο αλλά και το ποιον έχουμε απέναντί μας, αλλάζουμε το πώς φερόμαστε. Ανάλογα με το ποια συναισθήματα εκφράζονται από τους άλλους και ποια μένουν ανέκφραστα, μπορεί να επηρεαστεί και η δική μας (αλλά και των άλλων) η δράση.
ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ 2
Πρόσφατα πήγαμε για φαγητό σε ένα ζευγάρι φίλων. Ο σύζυγος φαινόταν να είναι ο ψύχραιμος και η σύζυγος να είναι αυτή που ίσως να εξέφραζε τις περισσότερες ανησυχίες σε μια περίπτωση. Κάποια στιγμή σε ένα ταξίδι τους, όπως μας διηγήθηκαν, τούς έκλεψαν πράγματα από το αυτοκίνητο. Η κοπέλα αναστατώθηκε πολύ και ο σύζυγος προσπάθησε να την καθησυχάσει. Στην κατάσταση αντιστοιχούσε και η ανησυχία για το τι θα γίνει με όσα χάθηκαν (ρούχα, μηχανές, έγγραφα) αλλά και η ανάγκη για ψυχραιμία για την αντιμετώπιση της κατάστασης. Στη μεταξύ τους δυναμική φαίνεται πως τον ρόλο του ψύχραιμου συνήθως τον είχε ο σύζυγος. Έτσι όταν μια κατάσταση που εμπεριείχε και την ανάγκη για ψυχραιμία αλλά και την ανάγκη για έκφραση της ανησυχίας, ο κάθε σύντροφος ανέλαβε σιωπηλά και υποσυνείδητα τον «προσυμφωνημένο» ρόλο του και αντέδρασε αντίστοιχα. Το twist στην ιστορία έγινε λίγο μετά. Όταν η κοπέλα κάλεσε στο τηλέφωνο τη μητέρα της και η μητέρα της φρίκαρε εντελώς όταν άκουσε τι συνέβη. Τότε η κοπέλα άλλαξε κατευθείαν ρόλο και από ανήσυχη έγινε η καθησυχαστική, καθώς εκείνη τώρα προσπάθησε να ηρεμήσει τη φρικαρισμένη μητέρα της. Γιατί στη μεταξύ τους συνομιλία η ανησυχία της κατάστασης εκφράστηκε πιο έντονα από τη μητέρα της, οπότε η κοπέλα «ανέλαβε» να εκφράσει τα υπόλοιπα συναισθήματα που αντιστοιχούσαν στην κατάσταση.
Αν κάποιος παρατηρούσε τη μεταξύ τους διάδραση δε θα ήταν δύσκολο να υποθέσει ότι πρόκειται για μια πιο ανασφαλή κοπέλα και έναν ψύχραιμο και σταθερό σύντροφο. Όμως θα έκανε λάθος.
Η αλήθεια είναι μάλλον ότι η κοπέλα έχει κάθε ικανότητα να είναι και η ίδια ψύχραιμη και να παρέχει ασφάλεια και σταθερότητα αν ερχόταν σε επαφή με ένα άλλο άτομο πιο ανασφαλές από εκείνη. Μπορεί να παίξει τον ρόλο της παρόχου ασφάλειας, αν αυτός ο ρόλος έψαχνε κάποιον να τον εκπληρώσει, όπως συνέβαινε στη διάδραση με τη μητέρα της.Όμως στη διάδραση με τον σύντροφό της, ο ρόλος αυτός είχε καταληφθεί από εκείνον.
Πώς κατανέμονται οι ρόλοι;
Τι συμβαίνει στην πράξη, λοιπόν; Πώς κατανέμονται οι
Όταν δυο άνθρωποι συναντώνται, δεν γνωρίζουν τίποτα ο ένας για τον άλλον. Όσο εξελίσσεται η διάδρασή τους, οι προσωπικότητές τους έρχονται σε επαφή. Και αρχίζουν να αλληλοεπηρεάζονται όπως περιέγραψα στο προηγούμενο άρθρο και να διαμορφώνουν ο ένας τον άλλον. Ο κάθε άνθρωπος νιώθει άνετα στο οικείο του. Μας έλκει το γνώριμο, όχι το ευχάριστο, όπως λέω συνέχεια. Έτσι όταν συναντηθεί με κάποιον άλλον, αυτόματα και ασυνείδητα θα «επιλέξει» να μπει στο ρόλο που ξέρει να διαχειρίζεται καλύτερα. Για παράδειγμα, αν κάποιος είναι πολύ υπεύθυνος, θα μπει αμέσως στο ρόλο του να κανονίζει τα πάντα. Που θα βγούνε, πότε θα πάνε κάπου, τι δουλειές χρειάζεται να γίνουν και πώς να γίνουν αυτές οι δουλειές. Αυτό είναι το στοιχείο του.
Αν τύχει και ο άλλος να έχει πολύ δυνατή ανάγκη για να είναι υπεύθυνος, τότε ασυνείδητα θα «κονταροχτυπηθούν» τα δυο γνώριμα μέχρι ο ένας από τους δυο να αναλάβει τον ρόλο αυτό. Αν δεν υπάρξει «νικητής», τότε ίσως χαρακτηρίσει ο ένας τον άλλον ισχυρογνώμων και ελεγκτικό και αποχωρίσει. Το σύνηθες σε μια σχέση λοιπόν, θα είναι να υπάρχει «νικητής» αφού είτε προεπιλέγουμε άτομα με τα οποία ικανοποιούνται οι βαθύτερες ανάγκες μας για το γνώριμο, είτε αποχωρούμε νωρίς από τις σχέσεις όπου οι ανάγκες μας αυτές δεν ικανοποιούνται.
ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ 3 Είχα ένα φίλο που έβγαινε με μία κοπέλα και μου είπε αυτή την ιστορία.Μια φορά καθόταν η κοπέλα στο σαλόνι του και τηςλέει: «Ρε συ, είναι κρίμα να κάθεσαι με τις μπότες στον καναπέ».
Η κοπέλα τον κοίταξε εμβρόντητη και του λέει: «Δεν το πιστεύω αυτό που κάνω! Είμαι ο τύπος της γυναίκας που γυρίζω στο σπίτι 3 η ώρα το πρωί πιωμένη, θα βγάλω τα ρούχα μου, θα τα διπλώσω, θα τα βάλω πάνω στην καρέκλα και μετά θα πέσω για ύπνο. Αλλά όταν μπαίνω στο σπίτι σου κάτι με πιάνει. Γίνομαι κοριτσάκι ξανά».
Αυτό που συνέβαινε ήταν ότι ο φίλος μου είχε μεγάλη ανάγκη να φέρεται σαν μπαμπάς, να είναι πολύ φροντιστικός, οπότε υποσυνείδητα διεκδίκησε έντονα τον ρόλο του γονέα στη σχέση και η κοπέλα άρχισε να γίνεται το παιδάκι. -Να σημειωθεί εδώ ότι η κοπέλα ήτανε μία πολύ δυναμική γυναίκα κατά τ’άλλα. Στην δεκαετία των 20 ετώνπήγαινε στη Γερμανία και έφερνε πίσω στην Ελλάδα μεταχειρισμένα αυτοκίνητά οδηγώντας τα!!-
Ο φίλος μου γενικά ήταν πολύ λιγότερο δυναμικός σαν άνθρωπος από εκείνη. Αλλά στη μεταξύ τους διάδραση, επειδή είχε μεγαλύτερη ανάγκη να έχει τον έλεγχο και να είναι ο γονέας, μετέτρεψε αυτή τη δυναμική κοπέλα σε «κοριτσάκι». Κανόνιζε αυτός τα πάντα, έλεγχε το που θα πηγαίνουν ή τι θα κάνουν με καλή πρόθεση πάντα, και είχε ισχυρή άποψη για το πώς θα ζούνε τις καταστάσεις. Δεν ήταν η κοπέλα ανεύθυνη. Εκείνος επέμεινε να εκφράζει την ευθύνη της σχέσης και εκείνη αφέθηκε στο χαλαρό συναίσθημα που επίσης αντιστοιχεί σε μια σχέση.
Αντίστοιχα, αν κάποιος είναι πολύ κυριαρχική προσωπικότητα, είτε θα βρίσκει είτε θα δημιουργεί πιο «αδύναμες» συμπεριφορές στους άλλους, (οι οποίοι απλά θα προσαρμόζονται στη δική του ισχυρή ανάγκη για κυριαρχία), ώστε να νιώθει δυνατός και έτσι θα επιβεβαιώνει στον εαυτό του ότι αυτός είναι ο «ικανός». Έτσι μετά, θα υποτιμάει τους άλλους που δεν στέκονται στο ύψος τους, ενώ αυτός τους βγάζει αυτόν τον εαυτό.
Αν κάποιος είναι πολύ δοτικός, είτε θα βρίσκει είτε θα δημιουργεί πιο «εγωιστικές» συμπεριφορές στους άλλους (οι οποίοι απλά θα προσαρμόζονται στη δική του ισχυρή ανάγκη για δοτικότητα), ώστε να επιβεβαιώνει τη βαθύτερη ανάγκη του για να δίνει ΜΟΝΟ εκείνος. Έτσι μετά, θα νιώθει στερημένος ή αφρόντιστος, αλλά θα του φταίνε οι άλλοι που δεν τον φροντίζουν, χωρίς να συνειδητοποιεί ότι συμβάλει αποφασιστικά στην διαμόρφωση της κατάστασης.
Πώς αλλάζει αυτό;
Ο βασικότερος τρόπος για να αλλάξουμε κάτι είναι να συνειδητοποιήσουμε τι συμβαίνει. Να συνειδητοποιήσουμε πώς ΕΜΕΙΣ συμβάλουμε στην διαμόρφωση της κατάστασης. Μόνο τον εαυτό μας ελέγχουμε. Συνήθως οι άλλοι είναι σαν εμάς. Είμαστε και εμείς οι άλλοι ενός άλλου. Δεν είναι κακοί. Δεν έχουν κακή πρόθεση. Αν κάποιος του είναι γνώριμο να τον περιποιούνται, δεν το κάνει επίτηδες. Δεν είναι πως δεν μπορεί απαραίτητα να μην τον περιποιούνται. Αλλά βλέπει πόσο τον παίρνει να τον περιποιούνται γιατί εκεί νιώθει άνετα.
Όταν κάποιος είναι δοτικός, δεν είναι κακός. Βλέπει πόσο τον παίρνει να είναι δοτικός, γιατί εκεί νιώθει άνετα.
Όταν κάποιος θυμώνει εύκολα δεν είναι κακός. Βλέπει πόσο τον παίρνει να θυμώνει εύκολα, γιατί εκεί νιώθει άνετα.
Αν δεν μας αρέσει μια συμπεριφορά που ζούμε εμείς πρέπει να δούμε πόσο δίνουμε στον άλλον το σημάδι ότι τον παίρνει να διατηρεί αυτή τη συμπεριφορά.
Όλοι συμπεριφερόμαστε όσο πιο κοντά γίνεται στις γνώριμες συμπεριφορές μας, αν θεωρούμε ότι μας παίρνει να το κάνουμε. Είναι η ανθρώπινη φύση και είναι πολύ σημαντικό να την κατανοούμε για να μπορούμε να διαχειριζόμαστε καλύτερα τις σχέσεις μας.
Η δική μας ευθύνη αν δε μας αρέσει μια συμπεριφορά είναι να δώσουμε το σήμα ότι δεν τον παίρνει τον άλλον να την έχει. Να διεκδικήσουμε και να βάλουμε το όριο που μας ικανοποιεί. Κανείς δεν το κάνει επίτηδες και σχεδόν όλοι μπορούν να αλλάξουν.
Είναι σημαντικό να διαπιστώνουμε πως έχουμε ευθύνη στο τι συμβαίνει, καθώς είτε παθητικά είτε ενεργητικά διαρκώς συνδιαμορφώνουμε την κατάσταση. Αν βρισκόμαστε διαρκώς σε σχέσεις όπου καταπιεζόμαστε, μας εκμεταλλεύονται, μας παίρνουν ως δεδομένους και δε μας εκτιμάνε, είναι πολύ πιθανό να έχουμε συμβάλει στο να συμβαίνει αυτό.
Ας μην είμαστε αυστηροί με τον εαυτό μας. Σίγουρα θα έχουμε περάσει δύσκολα και ένα δικό μας τραύμα θα μας οδηγεί σε αυτές τις συμπεριφορές. Όπως περιγράφω στο τελευταίο μου βιβλίο, η αυτοσυμπόνοια είναι η βασικότερη δεξιότητα που καλούμαστε να αναπτύξουμε.
Συμπέρασμα
Σε κάθε συντροφική σχέση υπάρχουν πολλές ανάγκες. Υπάρχει η ανάγκη για να είμαστε παιχνιδιάρηδες, υπεύθυνοι, σοβαροί, ή χαβαλεδιάρηδες. Όσο πιο πολύ η φυσική μας τάση μας σπρώχνει να καλύπτουμε μια από αυτές τις ανάγκες, τόσο η φυσική αλληλεπίδραση των ανθρώπων σπρώχνει τον σύντροφό μας να καλύπτει όσες δεν εκφράζονται.
Όλοι οι άνθρωποι τείνουμε να έχουμε τις πιο γνώριμες σε εμάς συμπεριφορές, όσο οι άλλοι με τη στάση τους, μας σηματοδοτούν ότι μας παίρνει να τις έχουμε.
Γνωρίζοντας τα κρυφά μυστικά των ανθρωπίνων σχέσεων, μπορούμε να ξεπεράσουμε τα φυσιολογικά εμπόδια που υπάρχουν στις σχέσεις και να απολαύσουμε μια σχέση όπως μας αρέσει.
Με αυθεντικότητα αλλά και ισοτιμία.
