Σεβασμός στην παράδοση

Το κουρμπάνι στο Καλαμπάκι

Του κ. Γ. Κ. Χατζόπουλου, τ. Λυκειάρχη

Με επίζηλο σεβασμό στη ζωογόνο παράδοσή μας ο δραστήριος Πολιτιστικός Σύλλογος του Καλαμπακίου αναβίωσε για μια ακόμη χρονιά το κουρμπάνι, ένα έθιμο φερμένο από την Ανατολική Θράκη μετά τον ανελέητο ξεριζωμό.

Ασφαλώς δεν πρέπει να μας ξενίζει η τουρκική ονομασία του εθίμου κουρμπάνι, που σημαίνει θυσία (kurban). Και είναι εύλογη η εισδοχή της τουρκικής λέξης στον ελληνικό γλωσσικό κώδικα, αν αναλογισθεί κανείς ότι ο ελληνισμός συγχρωτίσθηκε και μάλιστα κατά βάρβαρο τρόπο και με απειλή της ζωής του από τον κατακτητή.

Βέβαια το έθιμο της θυσίας δεν αποτελεί επινόηση του Γένους των Ελλήνων.

Χάνεται στην ομίχλη του χρόνου και παρατηρείται σε όλους τους λαούς είτε πρόκειται για αναίμακτη είτε για αιματηρή θυσία.

Ανατρέχοντας κάποιος στα αρχαία ελληνικά κείμενα διαπιστώνει την πληθώρα εμφάνισής του. Μάλιστα στην Ιλιάδα του Ομήρου γίνεται λόγος για την πληθωρική ποσότητά του με τον χαρακτηρισμό εκατόμβη.

Η παρουσία του φαινομένου παρατηρείται και στην αρχαία τραγωδία (θυσία Ιφιγένειας) ή και σε ιστορικά κείμενα, στα οποία θεωρείται αναγκαία η θυσία στους θεούς πριν από την έξοδο του εκστρατευτικού σώματος από τα σύνορα της πόλης – κράτους (διαβατήρια έθιμα) με σκοπό την αίσια έκβαση της εκστρατείας.

Θυσία και μάλιστα ανθρωποθυσία απαντάται και στη Βίβλο με την πασίγνωστη θυσία του Αβραάμ. Αλλά δε συναντάται θυσία ανθρώπου μόνο στην αρχαία τραγωδία και ιστορία και τη Βίβλο, αλλά και στον ελλαδικό χώρο, όπως διαπίστωσε ο καθηγητής Σακελλαράκης κατά τις ανασκαφικές του έρευνες στο κρητικό έδαφος.

Ανθρωποθυσία απαντάται και στο δημοτικό μας τραγούδι, που φέρει τους τίτλους της Άρτας το Γεφύρι ή της Τρίχας το Γεφύριν κατά τους Ποντίους.

Παραθέσαμε εντελώς συνοπτικά τα της θυσίας στο διάβα των αιώνων. Ας εστιάσουμε τώρα σε όσα τελούνταν και εξακολουθούν να τελούνται και σήμερα με τη θυσία ζώου στο Καλαμπάκι. Βέβαια θυσία ζώου τελείται και στη Μαυρολεύκη, όταν παριστάνονται τα Αναστενάρια.

Και ενώ στην Ανατολική Θράκη απ΄ όπου ξεριζώθηκαν οι Κρυονερίτες τελούνταν θυσία ελάφου, εγκαταλείφθηκε αυτή αντικαθιστάμενη από τη θυσία βοοειδούς, γιατί κατά την παράδοση  οι Κρυονερίτες, δεν είχαν την υπομονή να περιμένουν το θεόσταλτο ελάφι να αναπαυθεί και το σφάξανε. Εδώ εστιάζεται η λαϊκή παράδοση ότι κατά θεϊκή επιταγή το προς θυσία ζώο πρέπει να οδηγείται ξεκούραστο στον βωμό. Ο προς θυσία ταύρος έπρεπε να είναι αδμής (= αδάμαστος). Διαφορετικά δε γίνεται ευπρόσδεκτη η θυσία του.

Αυτή η αντίληψη κύλησε στο διάβα του χρόνου και τη βρίσκουμε στην ελληνική παράδοση. Αντικαταστάθηκε βέβαια από την εκούσια οδήγηση του θύματος στο θυσιαστήριο με τη θέλησή του (δες την περίπτωση της γυναίκας του πρωτομάστορα στο τραγούδι της Άρτας το Γεφύρι).

Ας ξαναγυρίσουμε λοιπόν στο κουρμπάνι του Καλαμπακίου επιχειρώντας να εξηγήσουμε τη σύνδεση της τέλεσής του με τη γιορτή του Αγίου Αθανασίου.

Προφανώς αυτή συντελέστηκε επηρεασμένη από την ανάγνωση του Αποστόλου της ημέρας, όπου ο Απόστολος των Εθνών Άγιος Παύλος αναφέρει συγκεκριμένα τα ακόλουθα: «… τοιαύταις γαρ θυσίαις ευαρεστείται ο Θεός».

Θα κλείσουμε την αναφορά μας στο κουρμπάνι τονίζοντας τα ακόλουθα: Η τέλεση του εθίμου αποστασιοποιήθηκε από τον αρχικό λόγο της τέλεσής του. Σήμερα πήρε τη θέση μιας μακρινής ανάμνησης ενός παρελθόντος, που, παράλληλα με το χρέος προς το θείο, εξακολουθεί να συμβάλλει στην προσέγγιση των ανθρωπίνων ψυχών, που τόσο στις ημέρες μας ανάμεσά τους έχουν υψωθεί τείχη ανυπέρβλητα και έχουν παγιώσει τη ρήση «ο άνθρωπος για τον άνθρωπο είναι λύκος».

Φίλοι εκλεκτοί Καλαμπακιώτες, κρατήστε ψηλά τα σίχνα της παράδοσης. Γιατί, τηρώντας τα με ειλικρινή σεβασμό, θα μπορέσετε να πλάσετε φιλοσοφία και πολιτισμό κατά τον Ίωνα Δραγούμη. Το να ξεκόψουμε από την παράδοση σημαίνει ανεπαίσθητη αφομοίωση, κάτι για το οποίο δεν έχουμε κανένα δικαίωμα να το κάνουμε. Κρατήστε άπαρτες τις Θερμοπύλες της παράδοσης.

Σημείωση: Περισσότερα για το κουρμπάνι δες στο βιβλίο μου με τίτλο: Συμβολή στη Λαογραφία του Κρυονέρου Ανατολικής Θράκης, τόμ. Α’.