Συμβολή στην Ιστορία της Εκπαίδευσης
Τα Σχολεία της Γραμμένης νομού Δράμας κατά την Τουρκοκρατία.
Ευάγγελος Γ. Καρσανίδης
Σχολικός Σύμβουλος ε.τ.
Σε απόσταση 25 περίπου χιλιομέτρων δυτικά της Δράμας βρίσκεται η Γραμμένη ή Γραμμέντζα και Γραμμένιτσα όπως ήταν γνωστή στα χρόνια της Τουρκοκρατίας. Υπαγόταν στον καζά (επαρχία) Ζίχνης του σαντζακιού (νομού) Σερρών και εκκλησιαστικά στη δικαιοδοσία της ενιαίας τότε Μητρόπολης Δράμας και Ζιχνών. Σήμερα αποτελεί Δημοτικό Διαμέρισμα του διευρυμένου Δήμου Προσοτσάνης και απέχει από την έδρα του Δήμου 10 περίπου χιλιόμετρα με την οποία συνδέεται με αυτοκινητόδρομο.
Από επιτόπιες έρευνες που πραγματοποιήσαμε στο Ιστορικό Αρχείο του Υπουργείου Εξωτερικών για έγγραφα σχετικά με την εκπαίδευση στις επαρχίες Δράμας και Ζιχνών επί Τουρκοκρατίας βρήκαμε ανάμεσα σε άλλα και μια αδημοσίευτη έκθεση, άγνωστη στους μελετητές, η οποία διαφωτίζει μιαν σχετικά άγνωστη πτυχή της Ιστορίας της Νεοελληνικής Εκπαίδευσης στην περιοχή μας. Η έκθεση , η οποία υπογράφεται από τον Έλληνα υποπρόξενο της Καβάλας Α. Τσιμπουράκη και υποβάλλεται στο Υπουργείο Εξωτερικών στις 30 Δεκεμβρίου 1885 αναφέρει το χωριό ως Γραμμέντζα με 150 ορθόδοξους χριστιανούς κατοίκους. Είναι η πρώτη γνωστή αναφορά του χωριού με το όνομα αυτό σε γραπτή πηγή που βρήκαμε στα Αρχεία του Υπουργείου Εξωτερικών.
Συνεχίζοντας την έρευνά μας στο παραπάνω Αρχείο εντοπίσαμε ακόμα ένα έγγραφο που υποβλήθηκε μαζί με ένα στατιστικό εκπαιδευτικό πίνακα του υποπροξενείου Καβάλας στο Υπουργείο Εξωτερικών. Στο έγγραφο αυτό διαβάζουμε:
«Προς
Το επί των Εξωτερικών Σ. Υπουργείον.
Συμφώνως προς την υπ’ αριθ. 1228 εμπιστευτικήν του Σ. Υπουργείου διαταγή, λαμβάνω την τιμήν να υποβάλλω αυτώ εγκλείστως στατιστικόν εκπαιδευτικόν πίνακα της περιφερείας του Υποπροξενείου τούτου.
Ευπειθέστατος
Ο Υποπρόξενος
Α. Τσιμπουράκης».
Στον παραπάνω πίνακα για την εθνοθρησκευτική σύνθεση του πληθυσμού καταγράφονται για τον καζά Ζίχνης σε σύνολο 33 χωριών 28.750 κάτοικοι. Από αυτούς 13.850 ήταν Έλληνες, 5.575 Μωαμεθανοί, 8.825 Βούλγαροι ορθόδοξοι και 500 Αθίγγανοι
Οι αριθμοί αυτοί επιβεβαιώνονται σε γενικές γραμμές ένα χρόνο αργότερα, το 1886, από τον Ν. Σχινά που κατέγραψε σε σύνολο 33 χωριών του καζά Ζίχνης 28.800 κατοίκους από τους οποίους οι 14.400 ήταν Έλληνες , οι 5.575 Οθωμανοί και οι 8.825 Βούλγαροι Ορθόδοξοι. Στον παραπάνω πίνακα του υποπροξενείου Καβάλας η εικόνα που παρουσίαζε η ελληνική εκπαίδευση το 1885 στον καζά Ζίχνης ήταν η εξής: δημοτικά σχολεία 9, γραμματοδιδασκαλεία 11, παρθεναγωγεία 2 και νηπιαγωγεία 7. Σύνολο σχολείων 29 με αριθμό μαθητών 1315 (Α.Υ.Ε., φάκ.1885/ΑΒΕ,1, έγγρ.αρ. 436/30.12.1885 του υποπροξενείου Καβάλας).
Από τον στατιστικό πίνακα που προαναφέρθηκε γίνεται φανερό ότι κατά το1885 σε 4 χωριά του καζά Ζίχνης- σ’ αυτά συμπεριλαμβάνεται και η Γραμμένη – δε λειτουργούσαν ελληνικά σχολεία για πολλούς και διάφορους λόγους τους οποίους δημοσιεύσαμε σε άλλα άρθρα κατά το παρελθόν αλλά και στο βιβλίο μου με τίτλο: «Η εκπαίδευση στις επαρχίες Δράμας και Ζιχνών κατά την Τουρκοκρατία 1840-1913, Β΄ έκδοση ΔΕΚΠΟΤΑ του Δήμου Δράμας, Δράμα 2016».
Το πότε ιδρύθηκε το πρώτο ελληνικό σχολείο στη Γραμμέντσα (Γραμμένη) δεν είναι γνωστό. Αφετηρία για μια τέτοια προσπάθεια ίδρυσης και λειτουργίας σχολείου πρέπει να θεωρηθεί το τελευταίο τέταρτο του 19ου αιώνα, και συγκεκριμένα το έτος 1890, αφού η πρώτη γραπτή μαρτυρία, ύστερα από σιωπή πολλών χρόνων, προέρχεται από ένα έγγραφο που βρήκαμε στο Ιστορικό Αρχείο του Υπουργείου Εξωτερικών. Στο έγγραφο αυτό, στο οποίο σημειώνονται τα χορηγηθέντα ποσά για τις ανάγκες των ήδη λειτουργούντων νηπιαγωγείων, παρθεναγωγείων, γραμματοδιδασκαλείων και δημοτικών σχολείων στη Μητρόπολη Δράμας, διαβάζουμε την εξής καταγραφή: «Συνδρομή υπέρ γραμματοδιδασκαλείου Γραμμέντσας, λίρες οθωμανικές 2».
Από το έγγραφο αυτό μαθαίνουμε ότι το γραμματοδιδασκαλείο της Γραμμένης καθώς και όλα τα Σχολεία της Μητρόπολης Δράμας και Ζιχνών επιχορηγούνταν από την ελεύθερη Ελλάδα, μέσω των προξενείων μας στην Καβάλα και στις Σέρρες, με το αιτιολογικό ότι τα Σχολεία της περιοχής αυτής αντιμετώπιζαν άμεσο τον κίνδυνο της Εξαρχικής διείσδυσης προς Νότο. Για το λόγο αυτό οι οικονομικές ενισχύσεις των σχολείων από το επίσημο ελληνικό κράτος δεν ήταν σπάνιες. Άλλωστε, υπαγορεύονταν από το γενικότερο πνεύμα της εξωτερικής πολιτικής της Μεγάλης Ιδέας, η οποία στο έργο των σχολείων εύρισκε τον καλύτερο εκφραστή της. Τα σχολεία, εξάλλου, κατά την εποχή αυτή των σκληρών εθνικών αγώνων αποτελούσαν το μοναδικό ισχυρό έρεισμα για την αναχαίτιση των ξένων προπαγανδών ιδιαίτερα στη μαρτυρική περιοχή μας όπου: «ουδέν άλλο ατυχώς δυνάμεθα να αντιτάξωμεν αυτοίς, ειμή την πνευματικήν και ηθικήν ημών υπεροχήν, ταύτην δε μόνη η εν τοις Σχολείοις παρεχομένη υγιής και εθνοπρεπής μόρφωσις απεργάζεται», όπως σωστά μαρτυρούν οι αρχειακές πηγές.
Η επόμενη γραπτή μαρτυρία λειτουργίας ελληνικού σχολείου στη Γραμμέντζα ( Γραμμένη) προέρχεται από Στατιστικό πίνακα των ελληνικών σχολείων που λειτουργούσαν κατά το σχολικό έτος 1894-1895 στα βιλαέτια της Θεσσαλονίκης και των Βιτωλίων της Μακεδονίας, από τον οποίο μαθαίνουμε για την κατάσταση της εκπαίδευσης που επικρατούσε στις επαρχίες Δράμας και Ζιχνών κατά την Τουρκοκρατία. Η πορεία λοιπόν της ίδρυσης και λειτουργίας των σχολείων στο χωριό αυτό κατά το τελευταίο τέταρτο του 19ου αιώνα αποτυπώνεται με ενάργεια στον παραπάνω πίνακα από τον οποίο προκύπτει ότι κατά το σχολικό έτος 1894-1895 λειτουργούσε στη Γραμμένη ένα Γραμματοδικασκαλείο με 10 μαθητές και 1 δάσκαλο. Επρόκειτο βέβαια για σχολείο με μικρό σχετικά αριθμό μαθητών, στο οποίο διδάσκονταν στοιχειώδεις γνώσεις ανάγνωσης, γραφής και αριθμητικής. Η ετήσια δαπάνη συντήρησης του σχολείου για τη χρονιά αυτή ανερχόταν στο ποσό των 164 γαλλικών φράγκων.
Στη προσπάθεια αυτή να λειτουργήσει ελληνικό σχολείο στη Γραμμένη, καθώς και σε άλλα χωριά των καζάδων Δράμας και Ζιχνών που αντιμετώπιζαν τον κίνδυνο της Εξαρχικής διείσδυσης καίρια ήταν και η συμβολή της Εκκλησίας, και συγκεκριμένα των Μητροπολιτών Δράμας και Ζιχνών [ (Γερμανού Γ΄ Μιχαηλίδη (1879-1896), Χρυσοστόμου Καλαφάτη (1902-1910) και Αγαθαγγέλου Β΄Κωνσταντινίδη (1910-1922)], που είχαν να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο στην υπόψη περίοδο. Η συνολική δραστηριότητα των παραπάνω Μητροπολιτών κατά τη δραματική περίοδο 1880-1913, αποτελεί ένα δείγμα της προσφοράς της Εκκλησίας.
Στις αρχές του 20ου αιώνα το χωριό αναφέρεται ως Γραμμένιτσα από τον Λάζ. Χαρισιάδη , ο οποίος σε μια «Στατιστική του πληθυσμού και των σχολείων της επαρχίας Δράμας του 1910-1911», που δημοσίευσε στο «Μακεδονικόν Ημερολόγιον Παμμακεδονικού Συλλόγου» το 1912, κατέγραψε τα εξής:
α) Οικίες ορθοδόξων 8, οικογένειες 9, ψυχές 50. Ελληνικό σχολείο με 9 μαθητές και 1 δασκάλα.
β) Σχισματικές* οικογένειες10, ψυχές 56.
Γλώσσα η ελληνική και η σλαβομιγής (Λάζ. Χαρισιάδης, «Επαρχία Δράμας- Στατιστική… του 1910-19211», ΜΗΠΣ Ε΄(1912) 198-205).
Ας σημειώσουμε με την ευκαιρία αυτήν και τούτο: ότι η εθνική ταυτότητα ενός λαού δεν προσδιορίζεται τώρα πλέον – αλλά και τότε- με βάση τη γλώσσα, αλλ’ ως κριτήριο πρέπει να λαμβάνεται η εκφρασμένη, με ποικίλους τρόπους, εθνική συνείδησή του. Απόδειξη τρανή, σε σχέση με το προκείμενο, αποτελούν οι πολυάριθμοι σλαβόφωνοι μακεδονομάχοι που πολέμησαν με φανατισμό τους «ομόγλωσσούς» τους τού βουλγαρικού κομιτάτου. Δικαιολογημένα λοιπόν και ο Κων. Βαβούσκος, ομότ. Καθηγητής του ΑΠΘ, Ακαδημαϊκός και Πρόεδρος της Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών, σε διάλεξή του στο Δημαρχείο της γερμανικής πόλης Dortmund (Εφημ. «Δυτική Μακεδονία», της 19-2-1991) σημείωνε ότι «… από τους σλαβόφωνους βγήκαν οι καλύτεροι μακεδονομάχοι μας και από τους βλαχόφωνους οι μεγαλύτεροι ευεργέται του Έθνους».
Α.Υ.Ε., φάκ. 1889/α.α.κ., έγγρ. αρ. 243/26.11.1889. Πίνακας χορήγησης επιδομάτων από το Προξενείο Σερρών ύψους 147,94 οθωμ.λιρών για 23 σχολεία της Μητρόπολης Δράμας , σχολ. έτους 1890-1891.
