21 Σεπτεμβρίου: Παγκόσμια Ημέρα Αλτσχάιμερ

Τί ισχύει για την επίδραση

της διατροφής στην πρόληψη

κατά της νόσου Αλτσχάιμερ;

Γράφει η Όλγα Ιακωβίδου

Διαιτολόγος-Διατροφολόγος, Προϊσταμένη Τμήματος Κλινικής Διατροφής Γ. Ν. Δράμας

Παράγοντες κινδύνου

“Σχεδόν τα μισά περιστατικά άνοιας, παγκοσμίως, μπορούν να αποτραπούν ή να καθυστερήσουν να εμφανιστούν, εάν αναγνωριστούν και αντιμετωπιστούν εγκαίρως 14 παράγοντες κινδύνου”.  Αυτό το ελπιδοφόρο μήνυμα ανακοινώθηκε φέτος το καλοκαίρι, από την επιτροπή Lancet για την πρόληψη και αντιμετώπιση της άνοιας.

Ήδη από το 2020, το Lancet, ένα από τα πιο έγκυρα και έγκριτα επιστημονικά περιοδικά, δημοσίευσε τους εξής 12 παράγοντες που ευθύνονται για ένα σημαντικό ποσοστό περιστατικών άνοιας, συμπεριλαμβανομένων και της νόσου Αλτσχάιμερ, που αποτελεί τον πιο συνηθισμένο τύπο άνοιας: το χαμηλό επίπεδο εκπαίδευσης, τα προβλήματα ακοής, η κατάθλιψη, οι τραυματισμοί στο κεφάλι, η έλλειψη σωματικής άσκησης, ο σακχαρώδης διαβήτης, το κάπνισμα, η υπέρταση, η παχυσαρκία, η υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ, η ατμοσφαιρική ρύπανση και η κοινωνική απομόνωση. Μάλιστα τον Αύγουστο του 2024 η αναθεωρημένη και επικαιροποιημένη έκδοση της επιτροπής Lancet πρόσθεσε επιπλέον δύο παράγοντες κινδύνου: τις αυξημένες τιμές της LDL χοληστερόλης, γνωστής και ως η κακή χοληστερίνη, στη μέση ηλικία και την επιδείνωση της όρασης στην τρίτη ηλικία.

Τι γνωρίζουμε για τη Μεσογειακή Διατροφή και την πρόληψη της νόσου Αλτσχάιμερ;

Είναι ήδη γνωστή η θετική επίδραση της ισορροπημένης και δει της μεσογειακής διατροφής στη διαχείριση της παχυσαρκίας, της υπέρτασης, του διαβήτη, της χοληστερίνης. Συνεπώς με έμμεσο τρόπο η διατήρηση υγιούς σωματικού βάρους και οι υγιεινές διατροφικές επιλογές συνεισφέρουν στην πρόληψη κατά της άνοιας.

Αξιοσημείωτο είναι ότι οι επιλογές τροφής, σύμφωνα με πρόσφατες μελέτες, μπορούν να επηρεάζουν και την ικανότητα γήρανσης του εγκεφάλου και συνεπώς τη σκέψη και τη μνήμη. Η Μεσογειακή Διατροφή και η Δίαιτα DASH (δίαιτα για την αντιμετώπιση της υπέρτασης) είναι μοντέλα διατροφής πλούσια σε φρούτα, λαχανικά, όσπρια, ψάρι. Φαίνεται, λοιπόν, ότι συστατικά αυτών των τροφών εμπλέκονται σε βιολογικούς μηχανισμούς όπως το οξειδωτικό στρες και η φλεγμονή, δρώντας προστατευτικά για την υγεία του εγκεφάλου. Μάλιστα, η αντιφλεγμονώδης και αντιοξειδωτική δράση που προσφέρουν τα φρούτα και τα λαχανικά, φαίνεται ότι εμποδίζει το σχηματισμό του β-αμυλοειδούς, ενός κολλώδους πρωτεϊνικού θραύσματος που συσσωρεύεται στον εγκέφαλο και αποτελεί τη βασική αιτία για τον εκφυλισμό και τον θάνατο των νευρικών κυττάρων. Άλλες μελέτες έχουν δείξει ότι όσοι ακολούθησαν τη μεσογειακή διατροφή είχαν μόνο τη μισή απώλεια όγκου εγκεφάλου που θα αναμενόταν λόγω των φυσιολογικών επιπτώσεων της γήρανσης, και η μείωση του όγκου του εγκεφάλου είναι ένα πρόβλημα που επηρεάζει αρνητικά τις γνωστικές δεξιότητες.

Τι ξέρουμε για την επίδραση συγκεκριμένων τροφών;

Το πράσινο τσάι, το ψάρι και το σπανάκι είναι ενδεικτικά κάποιες από τις δεκάδες τροφές που έχουν μπει “στο μικροσκόπιο” για την πιθανή ευεργετική τους δράση στην υγεία του εγκεφάλου. Ακόμα όμως δεν έχει βρεθεί η “μαγική” τροφή που θα αποτρέψει δια παντός την εμφάνιση της νόσου Αλτσχάιμερ. Πρόσφατη μελέτη, που δημοσιεύτηκε το Σεπτέμβριο του 2022, έδειξε ότι το πράσινο τσάι περιέχει ένα θρεπτικό συστατικό που μπορεί να αποδομήσει την πρωτεΐνη Ταυ. Η τοξική πρωτεΐνη Ταυ, όταν εξαπλωθεί σε διαφορετικές περιοχές του εγκεφάλου, κάτι που συμβαίνει στη νόσο Αλτσχάιμερ, πιθανότατα οδηγεί σε εκτεταμένο νευρωνικό θάνατο και τελικά σε άνοια. Άλλες δημοσιεύσεις τόνισαν την ευεργετική προστατευτική δράση που αποκομίζουμε από τα πράσινα φυλλώδη λαχανικά, δηλαδή το σπανάκι, τις λαχανίδες, τα χόρτα (αντίδια, ζοχοί, ραδίκια, κλπ), το μαρούλι. Καταναλώνοντας πράσινα φυλλώδη λαχανικά, έστω 1 μερίδα την ημέρα, καθυστερούμε την εξασθένιση της γνωστικής λειτουργίας του εγκεφάλου που σχετίζεται με την αύξηση της ηλικίας. Παρόμοια θετική επίδραση στη γνωστική λειτουργία έχει και η τακτική κατανάλωση ψαριού, 2 φορές την εβδομάδα. Διερευνήθηκε επίσης και η επίδραση του αλατιού, ΄όπου φάνηκε ότι η υπερκατανάλωση ενισχύει την αύξηση της επικίνδυνης πρωτεΐνης Ταυ.

Βοηθούν τα συμπληρώματα βιταμινών;

Τα συμπληρώματα βιταμινών, μέσω της αντι-οξειδωτικής ή αντιφλεγμονώδους δράσης τους,  θεωρητικά μπορούν να προστατέψουν τα νευρικά κύτταρα και να επηρεάσουν κάποιες βιολογικές διεργασίες. Δεν υπάρχουν ωστόσο επαρκή επιστημονικά δεδομένα που να αποδεικνύουν ότι κάποιο συγκεκριμένο συστατικό ή κάποια συγκεκριμένη βιταμίνη, μπορεί να αποτρέψει τη νόσο Αλτσχάιμερ. Ενδεικτικά αναφέρουμε ένα παράδειγμα για τα συμπληρώματα με ω3 λιπαρά οξέα. Σε μια μελέτη κατά την οποία συμμετείχαν 485 ηλικιωμένοι ασθενείς με εξασθενημένη γνωστική λειτουργία, φάνηκε ότι μετά από 24 εβδομάδες, όσοι έλαβαν συμπλήρωμα ω3 βελτίωσαν την ικανότητα μάθησης καθώς και τη μνήμη τους. Απεναντίας, σε άλλη μελέτη κατά την οποία συμμετείχαν 4000 ηλικιωμένοι ασθενείς, φάνηκε ότι το συμπλήρωμα ω3 δεν έδωσε κάποιο ιδιαίτερο πλεονέκτημα στους ασθενείς που το έλαβαν.

Μέχρι στιγμής δεν υπάρχουν κατευθυντήριες οδηγίες που να συστήνουν  την πρόσληψη κάποιου συμπληρώματος ή βιταμίνης για να επιτευχθεί η πρόληψη κατά της ν. Αλτσχάιμερ. Ωστόσο, μια μελέτη που δημοσιεύτηκε πέρσι στο γνωστό και έγκριτο περιοδικό “American Journal of Clinical Nutrition” έδειξε ότι οι ηλικιωμένοι που λάμβαναν ημερησίως ένα πολυβιταμινούχο συμπλήρωμα, βελτίωσαν τη μνήμη τους. Βέβαια απαιτούνται περισσότερες μελέτες που θα επιβεβαιώσουν και θα ισχυροποιήσουν τα πρώιμα ερευνητικά αποτελέσματα.

Άλλα διατροφικά μοντέλα

Εκτός από τη μελέτη της Μεσογειακής διατροφής στη λειτουργία του εγκεφάλου, ολοένα αυξανόμενο ενδιαφέρον παρουσιάζει για τους ερευνητές και η επίδραση άλλων διατροφικών μοντέλων. Η κετογονική δίαιτα, είναι μια δίαιτα που χαρακτηρίζεται από υψηλή πρόσληψη λίπους και χαμηλή πρόσληψη υδατανθράκων, που ευνοούν την παραγωγή κετονικών σωμάτων. Πειραματικά δεδομένα έδειξαν ότι οι κετόνες μπορούν να συνεισφέρουν στην καλύτερη εγκεφαλική λειτουργία.

Άλλοι ερευνητές επικεντρώνονται στη επίδραση της διαλειμματικής νηστείας καθώς στην επίδραση που μπορεί να έχει ο αυστηρός θερμιδικός περιορισμός στην υγεία του εγκεφάλου και στην πρόληψη κατά της ν. Αλτσχάιμερ.

Η πρόληψη, ως μορφή θεραπείας

Συμπερασματικά, μεγάλες μελέτες με αντικείμενο την πρόληψη και τη θεραπεία της νόσου Αλτσχάιμερ βρίσκονται σε εξέλιξη. Ωστόσο, όπως δήλωσε σε συνέντευξή της στην Καθημερινή η κ. Σακκά, νευρολόγος-ψυχίατρος, πρόεδρος της Εταιρείας Alzheimer Αθηνών και πρόεδρος του Εθνικού Παρατηρητηρίου για την άνοια και τη νόσο Alzheimer: “Kαθώς αυτή τη στιγμή δεν έχουμε ξεκάθαρη και ριζική θεραπεία της άνοιας, αν ελέγξουμε τους παράγοντες κινδύνου που είναι τροποποιήσιμοι, το 40% των περιστατικών της άνοιας μπορεί να προληφθεί και η μείωση του κινδύνου είναι ένας αποτελεσματικός τρόπος αντιμετώπισης της νόσου”.

Ενδεικτική βιβλιογραφία:

Livingston, Gill et al. (2024). Dementia prevention, intervention, and care: 2024 report of the Lancet standing Commission. The Lancet, 404 (10452), 572-628.

Vassilaki, M., Aakre, J. A., Syrjanen, J. A., Mielke, M. M., Geda, Y. E., Kremers, W. K., Machulda, M. M., Alhurani, R. E., Staubo, S. C., Knopman, D. S., Petersen, R. C., Lowe, V. J., Jack, C. R., & Roberts, R. O. (2018). Mediterranean Diet, Its Components, and Amyloid Imaging Biomarkers. Journal of Alzheimer’s disease : JAD, 64(1), 281–290.

Agarwal, P., Leurgans, S. E., Agrawal, S., Aggarwal, N. T., Cherian, L. J., James, B. D., Dhana, K., Barnes, L. L., Bennett, D. A., & Schneider, J. A. (2023). Association of Mediterranean-DASH Intervention for Neurodegenerative Delay and Mediterranean Diets With Alzheimer Disease Pathology. Neurology, 100(22), e2259–e2268.

Καθημερινή, 23/09/2023, https://www.kathimerini.gr/society/562630375/fetos-eginan-polla-vimata-kata-tis-anoias/