Η ομιλία του κ. Γρηγόρη Μαρτίνη
στη Μνήμη του Θεόφιλου
Αθανασιάδη (29. Σεπτ. 1941)
Η ομιλία εκφωνήθηκε στην επιμνημόσυνη δέηση στον ανδριάντα του Αθανασιάδη την Κυριακή 22 Σεπτ. 2024
Τιμούμε σήμερα ένα λαμπρό τέκνο της Hπείρου και έναν εξέχοντα πολίτη της Δράμας για 3 περίπου δεκαετίες , τον Θεόφιλο Αθανασιάδη. Μία εμβληματική παρουσία που με τη ζωή, την δράση, την προσφορά και κυρίως την θυσία του, αποτελεί σημείο αναφοράς στην πορεία της Δράμας προς την ελευθερία και την πολιτική της ολοκλήρωση.
Ο Θεόφιλος Αθανασιάδης γεννήθηκε στο χωριό Καστανώνας της Ηπείρου , στα Ζαγοροχώρια. Η παλιά ονομασία του που ήταν «Δραγάρι» μας οδηγεί στην Βυζαντινή εποχή και έναν αξιωματικό του Αλέξιου Κομνηνού πού ήταν ο ιδρυτής του χωριού. Ο πατέρας του Αθανάσιου φρόντισε να δώσει στον γιο του αξιόλογη μόρφωση, έτσι παρά τη δυσχέρειες της εποχής , τον έστειλε και φοίτησε αρχικά στη Ζωσιμαία Σχολή των Ιωαννίνων και στη συνέχεια στην Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Εδώ έχει δασκάλους τους πανεπιστημιακούς: Νικ. Πολίτη- ιδρυτή της Ελληνικής Λαογραφίας, Νικ. Χατζηδάκη-γλωσσολόγο και τον Σπ. Λάμπρο ιστορικό, συνεχιστή των Παπαρηγόπουλου και Καρολίδη.Οι συγκεκριμένοι εκπρόσωποι της ανώτατης παιδείας , δεν μετέδιδαν μόνο γνώσεις , αλλά διαμόρφωναν και συνειδήσεις. Δεν είναι λοιπόν παράξενο που ο Θεόφιλος Αθανασιάδης , με την αποφοίτηση του επέλεξε να εργαστεί στην υπόδουλη ακόμα Βόρεια Ελλάδα που έκρινε ότι η παρουσία του θα είναι περισσότερο χρήσιμη από ό,τι στον ελεύθερο Ελληνισμό. Με ενδιάμεσους σταθμούς το Άγιο Πνεύμα Σερρών και την Ελευθερούπολη, καταλήγει στη Δράμα. Η δυναμική των κατοίκων- που με την εναυσματική καθοδήγηση του μητροπολίτη Χρυσόστομου , ίδρυσαν τον πνευματικό φάρο των «Eκπαιδευτηρίων», τα αντίστοιχα σχολικά κέντρα της Προσοτσάνης και του Δοξάτου-καθώς και η ύπαρξη σημαντικής Ηπειρωτικής παροικίας, τον οδήγησαν εδώ.
Οι στόχοι του είναι ευρείς και υψηλοί. Διαμορφώνει ένα συνολικό σχέδιο για πνευματική αναβάθμιση των Δραμινών. Ο ίδιος θα διδάξει στο Γυμνάσιο της πόλης. Για όλους όμως τους άλλους , τους εκτός σχολείων , θεωρεί ότι πρέπει να υπάρξει ένα άλλο παιδευτικό ρεύμα που θα αρδεύσει τους «χέρσους» χώρους. Ένα τέτοιο μέσον παίδευσης βλέπει τον τύπο. Οι εφημερίδες λοιπόν μπορούν να επιτελέσουν αυτό το ρόλο , προβάλλοντας θέματα και κείμενα λογοτεχνικά-λαογραφικά-ιστορικά-αρχαιολογικά . Και βέβαια κάθε πολιτιστικός σχεδιασμός πρέπει να συνυπάρχει με την οικονομική πρόοδο του τόπου. Τα δύο αυτά μεγέθη πρέπει να αναπτύσσονται μαζί ώστε να υπάρξει μία συνολική ανάπτυξη. Ούτε ο άνθρωπος των γραμμάτων πρέπει να είναι αμέτοχος των οικονομικών εξελίξεων , ούτε οι παράγοντες της οικονομίας να είναι άμοιροι παιδείας. Τους υψηλούς αυτούς στόχους δεν πρόλαβε να τους βάλει σε εφαρμογή γιατί ξέσπασε ο πρώτος Βαλκανικός πόλεμος. Χωρίς να τον καλέσει κάποια υπηρεσία , άλλωστε το χωριό του , όπως και η Δράμα ήταν ακόμη υπό Τουρκική κατοχή, άρα δεν υφίσταται κάποια στρατολογική αρχή να το κάνει. Εθελοντικά λοιπόν πάει στην Ήπειρο και εντάσσεται στο σώμα των Γαριβαλδινών με τον Λορέντζο Μαβίλη. Εκεί βίωσε το τέλος του σονετογράφου ποιητή που όταν τραυματίστηκε και κατάλαβε ότι έρχεται ο θάνατός, αναφώνησε εκείνο το επικό: δεν περίμενα τέτοια μεγάλη τιμή, να πεθάνω για την πατρίδα μου! Ήταν 52 χρονών.
Και αυτή η έκφραση ζωής που την άκουσε και την ενστερνίστηκε ο Θεόφιλος Αθανασιάδης , δεν ανήκει στην αρχαιοελληνική ιστορία/Περσικούς πολέμους. Ούτε στα χρόνια των Ακριτών ή την κλεφταρματωλική παράδοση. Πρόκειται για μία έκφραση ζωής «σημερινή»! Ένας που γεννήθηκε το 1900, ήταν τότε 12 χρονών. Βίωσε τα γεγονότα και αν ζούσε-που πολλοί απ’ εκείνους ζούσαν το 1980 ήταν, 80 χρονών , τα διηγούταν ως προσωπικές εμπειρίες. Τόσοι από μας γνωρίσαμε ογδοντάρηδες γύρω στο 1980 -αυτόπτες μάρτυρες των περιστατικών αυτών. Άρα δεν μιλάμε για ξεχασμένες και παρωχημένες ιδέες και θέσεις αλλά για προσωπικές εμπειρίες! Μετά το τέλος του πολέμου επέστρεψε στη Δράμα διδάσκει στο ημιγυμνάσιο της πόλης και διετέλεσε και διευθυντής στα «Εκπαιδευτήρια» μετά την αποχώρηση του πρώτου διευθυντή τους, Αναστάσιου Γαλδέμη, Ηπειρώτη επίσης. Δημοσιευει σε εφημερίδες , άρθρα και κείμενα σύμφωνα με τον αρχικό του σχεδιασμό που παρουσιάσαμε , σε κάποιες από τις οποίες διετέλεσε διευθυντής: «Νέστος» , «Ελεύθερη Κήρυξ» , «Σάλπιγξ» ,«Θάρρος». Είχε την τύχη να συναντήσει εδώ δύο συμπατριώτες του τυπογράφους τους Ι. Πετρόπουλο και Γ. Καπρίνη. Στο τυπογραφείο τους μάλιστα εκδόθηκε η πρώτη εφημερίδα της ελεύθερης Δράμας «Ελευθερία» καθώς και το πρώτο περιοδικό, «Ταχυδρόμος».
Οι Bούλγαροι επανέρχονται για δεύτερη φορά τον Μάιο του 1916 χωρίς να υπάρξει αντίσταση, χωρίς να πέσει ντουφεκιά . Το Δ’ σώμα στρατού παραδίδεται στους Γερμανούς που ηγούνται των επιχειρήσεων , και μεταφέρεται στη Γερμανία. Η περιοχή παραχωρήθηκε στους Βούλγαρους. Όμως ακολούθησαν ολέθρια δεινά: τα σχολεία κλείνουν , οι Ελληνικές επιγραφές καταργούνται , η παραγωγή κατάσχεται -μέχρι και φαινόμενα λιμού εκδηλώθηκαν- και τα «Εκπαιδευτήρια» που χαρακτήρισα πνευματικό φάρο, μετατράπηκε σε φυλακή. Αν η έκφραση του Βίκτορα Ουγκώ , ότι «Όπου ανοίγει ένα σχολείο , κλείνει μια φυλακή» , είναι τοποθέτηση υψηλού ήθους και προϋπόθεση κοινωνικό-πολιτικής ολοκλήρωσης, η πράξη των Βούλγαρων κατακτητών είναι μια πρακτική απόλυτου σκοταδισμού. Όσοι αντιδρούν καταδιώκονται, φυλακίζονται, εκτελούνται .Ο Θεόφιλος Αθανασιάδης διδάσκει Ελληνική γλώσσα στο Ναό του Αγίου Νικολάου μέσω εκκλησιαστικών , αγιογραφικών και αρχαιοελληνικών κειμένων. Δίκαια λοιπόν η παρακείμενη της εκκλησίας οδός φέρει το όνομά του.
Οι Βούλγαροι πέραν των σκληρών μεθόδων που αναφέραμε , εφαρμόζουν και ένα σχέδιο που θα μπορούσε να χαρακτηριστεί γενοκτονία: μετέφεραν πάνω από 40.000 άνδρες της Ανατολικής Μακεδονίας στη Βουλγαρία όπου τους υποχρέωσαν να εργάζονται σε καταναγκαστικά έργα. Με συνθήκες απάνθρωπες , χωρίς επαρκή τροφή, ενδυμασία , ιατρική βοήθεια. Πολλοί πέθαναν εκεί. Μαζί τους μεταφέρθηκε και ο Θεόφιλος Αθανασιάδης. Μετά την ήττα της Βουλγαρίας και την επιστροφή των αιχμαλώτων αυτών, ο Αθανασιάδης ίδρυσε τον «Σύλλογο Ομήρων Ανατολικής Μακεδονίας» του οποίου ανέλαβε την προεδρία. Σκοπός η ενίσχυση με κάθε τρόπο τον πληγέντων. Ο ακατάβλητος Ηπειρώτης αγωνίστηκε και για την αντιμετώπιση μιας άγνωστης στου σημερινούς Έλληνες εξέλιξης που συνδέεται με την περίοδο εκείνη: Οι Βούλγαροι εκτός απ’ τους ενήλικες ομήρους πήραν με τη βία και πάνω από 2000 παιδιά ορφανά κυρίως για να τα μεγαλώσουν ως Βούλγαρους. Σε αυτό το «παιδομάζωμα» του 20ου αιώνα αγωνίστηκε και έδωσε λύση ο μεγάλος Ηπειρώτης. Έγραψε στον ίδιο τον πρωθυπουργό Ελ. Βενιζέλο κι εκείνος δεν αδιαφόρησε: Ανέθεσε το ζήτημα στον στρατηγό Μαζαράκη-Αινιάν και εκείνος εξασφάλισε την επιστροφή τους στην πατρίδα. Επειδή όμως , όπως είπαμε πολλά απ’ αυτά ήταν ορφανά , με νέες προσπάθειες ο Αθανασιάδης πέτυχε την ίδρυση του ορφανοτροφείου Δράμας πού τα περιέθαλψε. Οι εξελίξεις αυτές δεν ξέφυγαν από το άγρυπνο μάτι του Αγίου Όρους: από την μονή Μεγίστης Λαύρας ο Αθανασιάδης δέχεται μία υποστηρικτική και επαινετική επιστολή όπου το έργο του χαρακτηρίστηκε απαράμιλλο!
Ο Αθανασιάδης βαθμιαία αναδεικνύεται σε κορυφαία προσωπικότητα της πόλης. Το 1923 , διορίζεται δήμαρχος. Αφού έβαλε σε τάξη τα πράγματα του Δήμου , επεσήμανε προβλήματα , έθεσε στόχους και υπέδειξε λύσεις , αποχώρησε . Λίγο αργότερα πρωτοστάτησε στην ίδρυση του Επιμελητηρίου, του οποίου υπήρξε πρώτος πρόεδρος το 1927.( Ο όρος που χρησιμοποιήθηκε ήταν « Διευθυντής »). Παράλληλα εκδίδει την « «Οικονομική στατιστική του νομού Δράμας» που αποτελεί ένα χάρτη του οικονομικού και εμπορικού τοπίου της περιοχής. Ακόμη , από το 1930 και για 3 χρόνια εξέδωσε το «Ημερολόγιο Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης». Το 1934, κυκλοφορεί το βιβλίο του « Η μονοπώλησις της καπνοβιομηχανίας» με εύστοχες παρατηρήσεις πάνω στο εμπόριο καπνού.
Το 1941 οι Βούλγαροι επανέρχονται. Ο Θεόφιλος Αθανασιάδης , αν και οι φίλοι του τον προέτρεψαν να φύγει , εκείνος έμεινε. Με αφορμή το κίνημα του 1941 συνελήφθη και εκτελέστηκε μαζί με πολλούς άλλους Δραμινούς.
Ήταν 52 χρονών όσο και ο Μαβίλης ο συμπολεμιστής του στον Δρίσκο , που έπεσε εκεί πριν 29 χρόνια.
Ο Οδυσσέας Ελύτης με αφορμή την Κατοχή και ανάλογα γεγονότα στη ζωή και την ιστορία , γράφει στο «Άξιον εστί»:
«Αδελφοί , όπου και να θολώνει ο νους σας ,
μνημονεύετε Διονύσιο Σολωμό και μνημονεύετε Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη.
Η λαλιά που δεν ξέρει από ψέμα»
Και εγώ , πλαγιώνοντας του στίχους αυτούς, κλείνω την αναφορά μου στον Θεόφιλο Αθανασιάδη:
Συμπολίτες ,
όταν ο ουρανός του τόπου γκριζάρει και ο ορίζοντας θολώνει
ας περνάμε από δω , να αντικρίζουμε τον ανδριάντα του Θεόφιλου Αθανασιάδη.
Εκείνου που ενέταξε
το προσωπικό στο δημόσιο
το ατομικό στο γενικό
την ισχύ στη Δικαιοσύνη
και την κάθε συλλογιστική στην αλήθεια.
ΘΕΟΦΙΛΟΣ ΑΘΑΝΑΣΙΑΔΗΣ ο Ρήγας Φεραίος της Δράμας!.
(Πηγή : Γρηγόρης Μαρτίνης : «Ιστορία των Ηπειρωτών του Νομού Δράμας ».
-Έκδοση Πανηπειρωτικής Ένωσης Ν. Δράμας , 2023)
