Ένα δρώμενο μεταμφιέσεων που μας έρχεται από τον Πόντο

Με τους Μωμόγερους Καλλιφύτου

τα πρώτα δρώμενα

μεταμφιέσεων στη Δράμα

Στην πλατεία Καλλιφύτου τη δεύτερη μέρα των Χριστουγέννων

Του Θανάση Πολυμένη

ΟΙ ΜΩΜΟΓΕΡΟΙ Καλλιφύτου, είναι το πρώτο δρώμενο μεταμφιεσμένων του Δωδεκαημέρου που αναβιώνει χρονικά από όλα τα υπόλοιπα στην περιοχή μας.

Το έθιμο των Μωμόγερων είναι ένα αρχέγονο λαϊκό έθιμο των Ελλήνων του Πόντου, και φέρει την καταγωγή του, από την πρώτη περίοδο της δημιουργίας του αρχαίου θεάτρου. Τα μέλη έχουν μουτζουρωμένα πρόσωπα και φορούν τομάρια ζώων, κρατούν βέργες και έχουν κρεμασμένα πάνω τους κουδούνια.

Ήδη οι Μωμόγεροι της Καλλιφύτου έκαναν την πρώτη τους εμφάνιση τη Κυριακή 15 Δεκεμβρίου στην Ονειρούπολη, ενώ στις 22 Δεκεμβρίου εμφανίζονται στο θέατρο «Άνετον» και στις 26 Δεκεμβρίου τη δεύτερη μέρα των Χριστουγέννων στην κεντρική πλατεία της Καλλιφύτου στις 12.00 το μεσημέρι.

Οι ρίζες του εθίμου

Οι ρίζες του εθίμου βρίσκονται στους προ-χριστιανικούς χρόνους, αλλά οι Πόντιοι αργότερα του έδωσαν χριστιανικό χαρακτήρα. Στο δρώμενο των Μωμόγερων, παρουσιάζεται η αναγέννηση της φύσης με την αλλαγή του νέου έτους και έχει κεντρικό σκοπό την σάτιρα. Στο έθιμο αυτό όσοι συμμετέχουν φοράνε τομάρια ζωών όπως λύκων και τράγων, ενώ άλλοι ντύνονται με στολές ανθρώπων οπλισμένων με σπαθιά και έχουν την μορφή γεροντικών προσώπων. Όλοι τριγυρνούν στις αυλές των σπιτιών.

Το έθιμο αναβιώνει πάντα τη δεύτερη μέρα των Χριστουγέννων στις 26 Δεκεμβρίου και είναι το πρώτο από τα δρώμενα των μεταμφιέσεων του Δωδεκαημέρου που αναβιώνει πριν από το τέλος της χρονιάς και πριν από τον αγιασμό των υδάτων την ημέρα των Φώτων. Ενώ, όλα τα υπόλοιπα δρώμενα των μεταμφιέσεων στην περιοχή της Δράμας, αναβιώνουν από τον αγιασμό των υδάτων και την επόμενη ημέρα.

Δρώμενο από τον Πόντο

Η καταγωγή του εθίμου έρχεται από την αρχαία Ελλάδα, από τα γνωστά παναθήναια και τα σατουρνάλια. Στη διάρκεια των χρόνων, τόσο στην προ-βυζαντινή και αργότερα στη μετά-βυζαντινή εποχή το έθιμο χάνει τον ευετηριακό του χαρακτήρα.

Όταν πέρασε από τον Πόντο ο απόστολος Ανδρέας, το έθιμο πήρε έναν χριστιανικό χαρακτήρα. Στην ουσία το δρώμενο αυτό είναι θεατρικού χαρακτήρα. Και εδώ ο κορυφαίος του χορού ονομάζεται Ακρίτας, ο φύλακας των άκρων των βυζαντινών συνόρων. Έτσι και τα άτομα χορού ονομάζονται ως παλικάρια του Ακρίτα. Ο Ακρίτας φέρει επάνω του το σύμβολο του σταυρού. Καταργείται λοιπόν ο μέχρι τότε ευετηριακός και γονιμικός χαρακτήρας του δρώμενου και παίρνει ένα χριστιανικό χαρακτήρα.

Θα πρέπει να σημειωθεί ότι, ο Ακρίτας και τα παλικάρια του, φυλάσσουν τη νύφη – που συμβολίζει τον ελληνικό πολιτισμό  και η αρπαγή της νύφης σημαίνει εξισλαμισμό. Φυλάσσουν ακόμα τη γριά που συμβολίζει την αρχαία ελληνική σοφία και υπάρχουν ακόμα πολλοί συμβολισμοί, όπως ο γέρος που συμβολίζει τον χρόνο γι’ αυτό και τον πειράζουν όλοι.

Σύμφωνα με το τελετουργικό, το δρώμενο αποτελείται από δύο μέρη: το θεατρικό στο οποίο συμμετέχουν ο γέρος, η γριά, η νύφη, ο γιατρός, ο αστυνόμος και όλα έχουν σκωπτική μορφή. Στη συνέχεια ακολουθεί η χορευτική διαδικασία.

Σ’ αυτό που διαφέρει από τα άλλα ντόπια δρώμενα στα χωριά της Δράμας, είναι ότι οι Μωμόγεροι έχουν συγκεκριμένο τραγούδι, συγκεκριμένο χορευτικό και όλοι δρουν κατ’ εντολή του Ακρίτα που είναι ο αρχηγός των Μωμόγερων. Αυτός δίνει εντολές για το ποια φιγούρα θα πραγματοποιηθεί την ώρα του χορού.

Κανένας δεν κάνει τίποτα άλλο, πέρα από τη διαταγή του Ακρίτα. Δεν βάφονται και δεν πειράζουν κόσμο, δεν κάνουν ζημιές στα σπίτια που επισκέπτονται εκτός από το διάβολο, που είναι ο μη χριστιανός, αυτός που επιβουλεύεται τον πολιτισμό μας, τα γράμματά μας και γενικά δεν πειράζουν κανέναν. Χορευτικό, βηματισμός και διαδικασία είναι όλα συγκεκριμένα και γίνονται μόνο κατ’ εντολή του Ακρίτα.

Όσον αφορά στο θεατρικό μέρος του δρώμενου, τα σπίτια που επισκέπτονται είναι ανάλογα με την οικονομική τους ευμάρεια, κοινωνική θέση και  πόσα παιδιά έχει, δέχεται και το ανάλογο πείραγμα.