Τη Δευτέρα 24 Φεβρουαρίου

Αναβιώνει το ευγονικό δρώμενο

της Καλογεροδευτέρας στο Καλαμπάκι

Ένα δρώμενο που εντάσσεται πλέον στο Εθνικό Ευρετήριο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς

Η ΔΡΑΜΑ είναι περιοχή, η οποία έχει την τύχη να διαθέτει και να διατηρεί, έθιμα και δρώμενα σημαντικά, που κρατάνε πάνω από 100 χρόνια. Ένα από αυτά είναι και το δρώμενο της Καλογεροδευτέρας, που λαμβάνει χώρα τη Δευτέρα της Τυρινής, που φέτος είναι στις 24 Φεβρουαρίου.

Η Καλογεροδευτέρα, είναι ένα από τα σημαντικότερα δρώμενα, μοναδικό στην περιοχή της Δράμας, και είναι το λαϊκό ευγονικό δρώμενο του θρακικού Καλόγερου.

Σύμφωνα με όσα κάνει γνωστά ο Μορφωτικός Πολιτιστικός Σύλλογος Καλαμπακίου, το δρώμενο του Θρακικού Καλόγερου που επιτελείται κάθε χρόνο ως «Καλογεροδευτέρα», την Δευτέρα της Τυρινής, βιώνεται από όλη την κοινότητα ως παρακαταθήκη και ανάμνηση μιας γενιάς που έφυγε αλλά εξακολουθεί να είναι παρούσα.

Όπως αναφέρει ο Μορφωτικός και Πολιτιστικός Σύλλογος Καλαμπακίου, αν και μέρα εργάσιμη, η κοινότητα έχει αποφασίσει να διατηρήσει με κάθε τρόπο το δρώμενο, εμπλέκοντας στη διαδικασία όλους τους κατοίκους, αλλά και την εκπαιδευτική κοινότητα.

Το 2023 το δρώμενο της «Καλογεροδευτέρας» εντάχθηκε μαζί με το έθιμο του «κουρμπανιού» και τα «θρακιώτικα Χριστουγεννιάτικα κάλαντα» στο Εθνικό Ευρετήριο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς.

Αξίζει να σημειωθεί ότι, το Καλαμπάκι διαθέτει και ένα ακόμα δρώμενο στο Εθνικό Ευρετήριο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς, τα Θρακικά Κάλαντα των Χριστουγέννων.

Το δρώμενο

Το πρωί της Τυρινής Δευτέρας συγκεντρώνονται δέκα έως είκοσι παλικάρια, που πρέπει να είναι ανύπαντρα, και διαλέγουν μεταξύ τους έναν ο οποίος θα είναι «καλόγερος». Στη συνέχεια τον ντύνουν με δέρματα ζώων (προβιές) και στη μέση του περνούν κουδούνια προβάτων. Το πρόσωπό του το βάφει με στάχτη και στο κεφάλι φοράει μια κουκούλα από δέρμα ζώου. Στα χέρια του κρατά δύο ξύλα, τα ντοκμάκια. Οι συνοδοί του είναι ντυμένοι με ποτούρια και έχουν επίσης βαμμένα με στάχτη τα πρόσωπά τους.

Στην παρέα υπάρχει πάντα και κάποιος μεταμφιεσμένος σε τσιγγάνα(κατσιβέλα), που ενίοτε συνοδεύεται από τον γύφτο(κατσίβελο). Μόλις ο θίασος συγκροτηθεί ξεκινά ο αγερμός. Περιφέρονται στα σπίτια του χωριού με τη συνοδεία μιας γκάιντας δημιουργώντας πολύ θόρυβο.

Ο καλόγερος με τα ντοκμάκια χτυπά τα κάρα στις αυλές των χωριανών, λέγοντας πως έχουν χαλάσει και για την επιδιόρθωσή τους απαιτεί να πληρωθεί ο ίδιος και η παρέα του. Πολλές φορές κάποιοι από τη συνοδεία κρατούν αλυσίδες στα χέρια και δένουν από το λαιμό τον οικοδεσπότη ζητώντας να εξοφληθεί το «μπετέλι»(χρέος). Οι νοικοκυραίοι τους δίνουν συνήθως χρήματα και αυγά. Παράλληλα, κερνούν τον καλόγερο και τη συντροφιά του διάφορους μεζέδες με τσίπουρο ή κρασί.

Στην εξέλιξη της κύριας φάσης του δρώμενου, οπότε και γίνεται η συμβολική άροση και η σπορά της γης, είναι καταφανής ο χαρακτήρας της ιερότητας της πράξης για τους μετέχοντες, καθώς η σπορά και η άροση αποτελούν βασικές εργασίες βιοπορισμού για την κοινότητα.

Λίγο πριν τη δύση του ήλιου ο θίασος καταλήγει στην πλατεία, όπου συγκεντρώνονται όλοι οι κάτοικοι. Συνολικά γίνονται τρεις περιφορές (κύκλοι), ενώ η γκάιντα συνοδεύει το δρώμενο σε όλη τη διάρκεια της τέλεσής του. Η συντροφιά του καλόγερου παλιότερα επέλεγε τον καλύτερο νοικοκύρη του χωριού και τον έχριζε βασιλιά– σήμερα βέβαια, ο «βασιλιάς» και ο «καλόγερος» προσφέρονται εθελοντικά για να αναλάβουν το ρόλο τους. Ταυτόχρονα, καταφθάνει ένα ξύλινο άροτρο, στο οποίο οι μεταμφιεσμένοι παίρνουν τη θέση των βοδιών, και ο βασιλιάς κρατώντας το αλέτρι κι ένα ξύλινο κοντάρι τους κεντρίζει για να «οργώσουν» τη γη. Κάποια στιγμή οι μεταμφιεσμένοι που έχουν τη θέση των βοδιών πέφτουν κάτω προσποιούμενοι ανημποριά. Η επαφή με τη μάνα γη αποτελεί μέρος του δρώμενου, ώστε να τους δοθεί η δύναμη και η χάρη της. «Ματιαγμένα …», φωνάζουν οι υπόλοιποι κι ο βασιλιάς πρέπει να ξεματιάσει τα «ζώα» του λέγοντας τα σωστά λόγια για να μπορέσει να συνεχιστεί η διαδικασία. Μετά το εικονικό όργωμα, στη δεύτερη περιφορά, ο βασιλιάς παίρνει έναν τενεκέ με σιτάρι και καλαμπόκι που έχει αναμειχθεί με στάχτη και σπέρνει το υποτιθέμενο οργωμένο χωράφι σκορπώντας τον σπόρο με το χέρι. Τα παλιότερα χρόνια όσοι το παρακολουθούσαν είχαν τα χέρια τους λερωμένα με τις μουτζούρες της σόμπας και λερώνονταν μεταξύ τους.

Κατά τη διάρκεια της σποράς ο βασιλιάς φωνάζει διάφορες τιμές για τα βασικά αγροτικά προϊόντα, οι οποίες είναι σκανδαλωδώς υψηλές, επιζητώντας με τον τρόπο αυτό να έχουν καλή σοδειά αλλά και καλές τιμές πώλησης των κόπων τους: «Φέτος το στάρ’ 5 φράγκα, φέτος το κριθάρ’ 4 φράγκα, φέτος το καλαμπόκ’ 3 φράγκα! Και τελείωνε: φέτος τζάμπα το μ’νί»! Η τελευταία «ευχή» συνδέεται άμεσα με την ανάγκη που υπήρχε τον παλιό καιρό, όταν οι άνθρωποι ήταν ολότελα εξαρτημένοι από τη γεωργία, για την συνεχή ανανέωση και ύπαρξη πολλών εργατικών χεριών, ώστε να μπορέσουν να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις της δύσκολης δουλειάς στον κάμπο. Πέρα λοιπόν από τη γονιμότητα της γης απαραίτητη ήταν και η γονιμότητα των συζύγων, ευχή που δεν έχασε την επικαιρότητά της στο πέρασμα των χρόνων.

Στο Κρυόνερο αμέσως μετά τη σπορά ο βασιλιάς με τη συνοδεία των «καλογέρων» όδευε προς το ποτάμι, όπου οι ακόλουθοι έριχναν τον εκλεγμένο βασιλιά στο νερό σε ένα συμβολικό βάπτισμα. Η κατάδυσή του(θάνατος) και η ανάδυσή του (ανάσταση) στη συνέχεια σχετίζεται, εκτός από τον συμβολισμό του θανάτου και της αναγέννησης, με την εξαγνιστική ιδιότητα του νερού. Με τον τρόπο αυτό η επιστροφή στη ζωή έχει και την έννοια της κάθαρσης και του εξαγνισμού. Στο Καλαμπάκι το έθιμο τελειώνει με το κατάβρεγμα του βασιλιά από τους παρευρισκομένους κατοίκους, σε μια συμβολική κίνηση που ολοκληρώνει το τελετουργικό. Η «αλλαγή» αφορά την ενσωμάτωση του εθίμου στον νέο τόπο ζωής που έχει διαφορετική γεωμορφολογία από την πατρίδα τους το Κρυόνερο, το οποίο διασχίζει ένα ποτάμι χωρίζοντάς το στη μέση. Το δρώμενο τελειώνει με πειράγματα, κέφι και χορό από τους μεταμφιεσμένους και συνεχίζεται ως αργά με όλους τους κατοίκους στον τόπο που εκτυλίχτηκε το σκηνικό.

Το πρόγραμμα της Καλογεροδευτέρας

Σύμφωνα με το πρόγραμμα, στις 10 το πρωί της Δευτέρας 24 Μαρτίου, η συντροφιά του «Καλόγερου» συγκεντρώνεται στον χώρο του Μορφωτικού Πολιτιστικού Συλλόγου Καλαμπακίου και με τη φροντίδα των παλιότερων ετοιμάζεται. Ο νεαρός που θα υποδυθεί τον «Καλόγερο» ντύνεται τελετουργικά με την προβιά και οι αρχαιότεροι του φορούν τα κουδούνια.

Με τη συνοδεία της γκάϊντας ξεκινά ο αγερμός την επίσκεψή του στο χωριό. Αρχικά επισκέπτεται την αγορά και στη συνέχεια τα σχολεία.

Το μεσημέρι η συντροφιά καταλήγει στον χώρο του Συλλόγου όπου τα μέλη τους δεξιώνονται και ετοιμάζονται για την κορύφωση του δρώμενου που θα γίνει στην κεντρική πλατεία.

Στις 4 το απόγευμα ξεκινά το εικονικό όργωμα, σπορά και πότισμα. Γίνονται τρεις περιφορές. Ο «βασιλιάς» που είναι πάντα ενήλικας και συνήθως έγγαμος (κατά το έθιμο εκλέγεται ο καλύτερος νοικοκύρης του χωριού), είναι ο πρωταγωνιστής. Το βρέξιμο, με το οποίο κορυφώνεται το δρώμενο, γίνεται στην τρίτη περιφορά και αφορά τον «βασιλιά». Η συντροφιά του «Καλόγερου» στο τέλος «σέρνει» τον χορό για όλους όσοι παρευρίσκονται.