Μιλάει στον «Π.Τ.» μια από τις επιβλέπουσες αρχαιολόγους του έργου

Αναδεικνύεται η σημαντικότητα

του Ιερού Ναού Αγίας Σοφίας Δράμας

► Σε πολύ καλό στάδιο η αποκατάσταση και ανάδειξη του Ιερού Ναού Αγίας Σοφίας Δράμας

► Σ. Γεωργιάδου: Τρίκλητη βασιλική πλάτους 16 μέτρων ο πρώτος ναός – «Έχουν βρεθεί πάνω από 150 χριστιανικοί τάφοι»

Του Θανάση Πολυμένη

Η ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ και ανάδειξη του Ιερού Ναού Αγίας Σοφίας Δράμας, υλοποιείται μέσω του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Αν. Μακεδονία – Θράκη» της Περιφέρειας Αν. Μακεδονίας και Θράκης, με χρηματοδότηση από το ΕΣΠΑ 2014-2020, και εκτελείται απολογιστικά και με αυτεπιστασία από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Δράμας.

Το έργο ξεκίνησε στα τέλη του 2019 αρχές 2020, με τις εργασίες πεδίου, όπως επισημαίνει μιλώντας στον «Πρωινό Τύπο», η Δρ. Σοφία Γεωργιάδου, μόνιμη αρχαιολόγος του Τμήματος Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Αρχαιοτήτων και Μουσείων.

Η κα. Γεωργιάδου, δέχτηκε ευγενώς  να μας κάνει μια μικρή ξενάγηση στο χώρο των ανασκαφών του έργου της αποκατάστασης και ανάδειξης του Ιερού Ναού Αγίας Σοφίας Δράμας και να μας μιλήσει σχετικά με το έργο.

Όπως μας λέει μάλιστα, «στόχος ήταν η συντήρηση, αποκατάσταση και ανάδειξη του Ναού της Αγίας Σοφίας και η διαμόρφωση του περιβάλλοντος χώρου του. Στο πλαίσιο της διαμόρφωσης του περιβάλλοντος χώρου, είχε ήδη ξεκινήσει από την πρώτη φάση του έργου – στο πλαίσιο του ΕΣΠΑ 2007-2013 – η μερική αποκάλυψη ενός παλαιότερου ναού κατά τις εργασίες αποχωμάτωσης. Στη δεύτερη φάση που βρισκόμαστε τώρα, στόχος είναι να ολοκληρωθεί η ανασκαφή με τη διαμόρφωση του περιβάλλοντος χώρου του μνημείου».

Τρίκλητη βασιλική

Μιλώντας στον  «Πρωινό Τύπο» η κα. Γεωργιάδου, μας εισάγει στα «ενδότερα» της ανασκαφής με γλαφυρό τρόπο, σημειώνοντας αρχικά ότι «έχει ανασκαφεί τμήμα ανατολικά και νότια του ιστάμενου ναού, όπου αποκαλύφθηκε ένα προγενέστερο κτίριο, μια βασιλική τρίκλητη μεγάλων διαστάσεων. Το πλάτος της υπολογίζεται στα 16 μέτρα, ενώ το μήκος της δεν είναι ακόμα ορατό, καθώς συνεχίζει κάτω από το μεταγενέστερο πλακόστρωτο δάπεδο του αύλειου χώρου.

Φαίνεται η ημικυκλική αψίδα του ιερού, ενώ έχει αποκαλυφθεί μερικώς ο νότιος τοίχος της, η νότια όψη της τρίκλητης βασιλικής και τμήμα από τη βόρεια πλευρά της».

Όπως λέει η κα Γεωργιάδου, «αυτό που δυσχέραινε τις εργασίες, είναι η ύπαρξη πάρα πολλών ταφών περιμετρικά του ναού. Σε όλο τον χώρο που έχουμε  ανασκάψει, έχουν βρεθεί πάνω από 150 ταφές. Να φανταστείτε ότι υπήρχε ένα μεγάλο κτίριο – η τρίκλητη βασιλική – που δεν ξέρουμε πότε ακριβώς κατασκευάστηκε, αλλά ούτε γνωρίζουμε με ακρίβεια τον χρόνο εγκατάλειψής της. Όταν εγκαταλείφθηκε, στα ερείπιά της κτίστηκε ο σημερινός βυζαντινός ναός και πιθανότατα τότε χρησιμοποιήθηκε και ο αύλειος χώρος ως νεκροταφείο.

Έχουν βρεθεί επίσης διάφορα μικροευρήματα, νομίσματα κυρίως χάλκινα, τα οποία θα μας δώσουν κάποια στοιχεία για το νεκροταφείο, τον χρόνο ερείπωσης της προγενέστερης βασιλικής, ίσως και στοιχεία για το πότε χρονολογείται ο υφιστάμενος ναός, με μεγαλύτερη ασφάλεια».

Η κα. Γεωργιάδου, τονίζει εδώ ότι, «ουσιαστικά ο πρώτος ναός κάποια στιγμή εγκαταλείφθηκε και ακόμα δεν γνωρίζουμε για ποιο λόγο. Δεν μπορούσε να συντηρηθεί; Καταστράφηκε από κάποια φυσική καταστροφή; Κάποια στιγμή σταμάτησε να λειτουργεί. Στα ερείπια εντός αυτού του ναού, οικοδομήθηκε αργότερα η Αγία Σοφία και το νεκροταφείο μάλλον σχετίζεται με το ναό της Αγίας Σοφίας».

Χριστιανικό νεκροταφείο

Ερωτώμενη αν είναι οθωμανικά τα νεκροταφεία, η ίδια απαντάει ότι «είναι χριστιανικό νεκροταφείο, και μάλιστα έχει επάλληλες ταφές σε στρώσεις, πηγαίνει σε μεγάλο βάθος και δείχνει μια μεγάλη διάρκεια ζωής. Είναι ένα νεκροταφείο που συνεχίζει να είναι σε χρήση και στα οθωμανικά χρόνια πάντως. Αλλά είναι χριστιανικό νεκροταφείο.

Αυτό θα φανεί και από τη μελέτη των νομισμάτων για τη διάρκεια ζωής του νεκροταφείου».

Ένα μονόχωρο ναΐδριο

Κατά τη διάρκεια των λεγομένων της, η κα. Γεωργιάδου, μας δείχνει ένα συγκεκριμένο σημείο στα νότια του ναού. «Έτσι όπως βλέπουμε το ναό σήμερα, διακρίνουμε διάφορες φάσεις οικοδόμησης. Ξεκινάμε όπως είπαμε με την τρίκλητη βασιλική, στη συνέχεια έχουμε την οικοδόμηση του βυζαντινού ναού της Αγίας Σοφίας, μετά έχουμε ένα μονόχωρο ναΐδριο που σώζεται μόνο σε κάτοψη, το οποίο εφάπτεται στη νότια πλευρά της Αγίας Σοφίας και φαίνεται να είχε ταφική χρήση, από τα αρκοσόλια (ταφικές κατασκευές) που διαμορφώνονται στη νότια πλευρά του. Αυτό το παρεκκλήσι έχει χτιστεί σε μεταγενέστερο χρόνο από το ναό. Το πότε όμως δεν το γνωρίζουμε προς το παρόν. Οι δύο ναοί και το ταφικό παρεκκλήσι είναι της βυζαντινής περιόδου».

Η λειτουργία ως τζαμί

Η αποκάλυψη του επιχρίσματος από το κωδωνοστάσιο, μας αποκαλύπτει ότι κάποτε λειτούργησε ως τζαμί κατά την οθωμανική περίοδο. Ερωτώμενη σχετικά, η κα. Γεωργιάδου μας εξηγεί: «Εδώ έχουμε μια διαμόρφωση, που σηματοδοτεί τη χρήση του ναού ως τζαμί. Έχουμε τη βάση του μιναρέ, με οκταγωνική κάτοψη, ενώ έχουν ενσωματωθεί προγενέστερα αρχιτεκτονικά μέλη και γλυπτά. Αυτό το κωδωνοστάσιο όταν στον 20ο αιώνα χρησιμοποιήθηκε ξανά ως χριστιανικός ναός, πήρε τελικά την μορφή που έχει σήμερα. Αυτό έγινε μετά το 1922 και από την απελευθέρωση αποδόθηκε και πάλι στην χριστιανική λατρεία. Τμήμα του μιναρέ, ανασκευάστηκε για να χρησιμοποιηθεί ως κωδωνοστάσιο».

Μας εξηγεί επίσης, ότι, «ο μιναρές και ο κίονας στην είσοδο του ναού και ο μιναρές, ανήκουν σε μια στοά από τα χρόνια της οθωμανικής περιόδου, όταν χρησιμοποιούνταν ως τζαμί. Πιθανότατα η στοά αυτή κατασκευάστηκε σε όψιμα χρόνια. Και αργότερα, χρησιμοποιώντας αυτή την στοά, χτίστηκαν τα ανοίγματα και δημιουργήθηκε η αίθουσα που έχουμε σήμερα, από την περίοδο που λειτούργησε ξανά μέχρι σήμερα ως χριστιανικός ναός. Τοιχογραφίες που σώζονται εντός του ναού, είναι κυρίως από την οθωμανική περίοδο. Έχουμε λίγα τμήματα – σπαράγματα βυζαντινών τοιχογραφιών, κυρίως στο χώρο του ιερού, που ήταν γνωστά από παλιά. Πρόκειται για τρεις μορφές στο ιερό βήμα, πιθανόν του Χριστού, της Παναγίας και του Προδρόμου».

Συμπυκνωμένοι αιώνες

Στη διαπίστωσή μας ότι, με την ανασκαφή μπορεί να δει κανείς όλες τις χρονικές και πολιτιστικές φάσεις που πέρασε ο ναός από το πρώτο του ακόμα κτίσμα που είναι η τρίκλητη βασιλική, η κα. Γεωργιάδου σημειώνει ιδιαίτερα ότι, «πρόκειται για ένα μνημείο, όπου σε έναν πολύ μικρό χώρο, υπάρχουν συμπυκνωμένοι πολλοί αιώνες ιστορίας. Όπως και κτίρια που πέρασαν από διάφορες ιστορικές φάσεις.  Είναι μια πρόκληση, για το πώς θα μπορεί αυτός ο χώρος να γίνει κατανοητός από τους πολίτες, από τους επισκέπτες  και προς αυτή την κατεύθυνση φυσικά δουλεύουμε».

Δύο μελέτες

Ερωτώμενη για το πότε κτίστηκαν χρονικά όλα τα στοιχεία της ανασκαφής, η ίδια σημειώνει ότι προς το παρόν δεν μπορούμε ακόμα να γνωρίζουμε. Αυτό θα γίνει όταν ο ναός αποκατασταθεί πλήρως και ολοκληρωθούν οι διάφορες μελέτες.

Όπως λέει, «αυτή την ώρα εκπονούνται δύο μελέτες από τις οποίες περιμένουμε τις κατευθύνσεις. Η μία είναι αρχιτεκτονική μελέτη – επικαιροποίηση της εγκεκριμένης, η οποία θα ασχοληθεί με λεπτομέρειες και εξειδίκευση και μια στατική μελέτη, η οποία στόχο έχει την στατική επάρκεια του κτιρίου, καθώς υπάρχει καταπόνηση του κτιρίου.

Αυτή τη στιγμή ουσιαστικά έχει ολοκληρωθεί το μεγαλύτερος μέρος της ανασκαφής, απλώς θέλουμε ακόμα ορισμένες διερευνητικές εργασίες για να καταλήξουμε στη διαμόρφωση του περιβάλλοντος χώρου. Ένα κομμάτι δεν έχει αποχωματωθεί, καθώς έχουμε νεότερες κατασκευές του 20ου αιώνα όπως ένας αγωγός που εδράζεται πάνω στα ερείπια της βασιλικής. Αλλά έχει ανασκαφεί στο μεγαλύτερο τμήμα».

Τέλος, η κα. Γεωργιάδου σημειώνει επίσης ότι, «πρόκειται για ένα παρθένο έδαφος στο οποίο γίνεται και η πρώτη συστηματική ανασκαφή, ενώ κατά καιρούς είχαμε διάφορα τυχαία ευρήματα. Πάντως, σε τέτοια έκταση και βάθος χρόνου διερεύνηση δεν πρέπει να έχει γίνει στη Δράμα. Πέρα δηλαδή από το μνημείο που θα αποκατασταθεί, αναδειχθεί και θα αναβαθμίσει γενικώς την περιοχή και το ιστορικό κέντρο της πόλης, μάς δίνεται πλέον και η επιστημονική τεκμηρίωση της βυζαντινής ιστορίας της Δράμας, που θα συμπληρώσει πολλά κενά».