Αναπαλαίωση των ιστορικών μνημείων Δράμας
και η προέλευση των μαρμάρων
Γράφει ο Δημήτρης Βασλής
Από δημοσίευση της εφημερίδας Δράμας «Πρωινός Τύπος» και από κείμενα του δημοσιογράφου της εφημερίδας, κ. Θανάση Πολυμένη πληροφορούμαστε ότι το έτος 2020 ήταν χρονιά ανάδειξης σημαντικών μνημείων.
Σχετικά με τα μνημεία τα οποία βρίσκονται εντός της πόλης Δράμας, μερικά απ’ αυτά βρίσκονται στο τέλος της αναπαλαίωσης και αναστήλωσης μέχρι το 2023 και όταν αποπερατωθούν οι εργασίες θα είναι επισκέψιμα προς χρήσιν τους από το κοινό.
Τα μνημεία αυτά είναι το Αράπ-τζαμί, τα καπνομάγαζα, το μαρμάρινο σπίτι δίπλα στο Νησάκι, ενώ στο Σαντιρβάν τζαμί έχουν αποπερατωθεί όλες οι εργασίες. Όλα τα παραπάνω μνημεία χρονολογούνται μετά από το έτος 1810. Επίσης στο πρόγραμμα εντάσσονται και τα νεότερα μνημεία όπως είναι τα εκπαιδευτήρια της ορθοδόξου κοινότητος, το Γυμνάσιο Αρρένων, το στολίδι της εκπαίδευσης των νεολαίων μας, με την αλλαγή των κουφωμάτων από ιδιωτική επιχείρηση. Το σπίτι του Τζίμου στην Ταξιαρχία. Ο Σιδηροδρομικός Σταθμός, το προγενέστερο μαρμάρινο αρχοντικό οίκημα δίπλα στο Νησάκι. Τέλος η Αγία Σοφία, βυζαντινό έργο λατρείας το οποίο χρονολογείται μεταξύ 1.100-1.300 μ.Χ. Οι εργασίες των αναστυλώσεων – αναπαλαιώσεων των μνημείων ολοκληρώνονται υπό την επίβλεψη του Υπουργείου πολιτισμού, της Εφορείας Αρχαιοτήτων Δράμας.
Επειδή η ανάδειξη αυτών των σημαντικών σπουδαίων μνημείων και η διαδρομή τους θα καταγραφεί από τους ιστορικούς του μέλλοντος, επιθυμώ να προσθέσω τις δικές μου πληροφορίες ως προς την προέλευση και τοποθέτηση σημαντικών ποσοτήτων μαρμάρων εντός και εκτός αυτών των συντηρούμενων μνημείων. Η δική μου εμπλοκή στο θέμα αυτό αρχίζει από τον πατέρα μου Μπαρμπαγιάννη, ο οποίος μου δίδαξε την εξορυκτική μαρμάρου καθώς και στα αδέλφια μου και σε πολλούς άλλους συγχωριανούς μας. Ο πατέρας μου έμαθε την εξορυκτική από τον θείο του Μπαρμπάγγελο ο οποίος την διδάχτηκε από τους προγόνους του στη λατομική διαδρομή 250 περίπου χρόνων, σύμφωνα με την έρευνα που πραγματοποίησα για την έκδοση του βιβλίου μου με τίτλο «Αρχαία και σύγχρονα λατομεία μαρμάρου Ελλάδος» (βιογραφικόν).
Με έκπληξή μου διαπίστωσα ότι τα λατομεία μαρμάρου στην περιοχή Δράμας αρχίζουν τα ίχνη τους από το 600 π.Χ. Φυσικά ως και σήμερα. Αυτά περιορίζονται όμως παλιότερα στις εξής περιοχές και θέσεις και οι επιλογές τους από τους ειδικούς λατόμους επιλεγόταν από την μορφή των στρωμάτων και αυτό εξαρτιόταν από τα μέσα που διέθεταν ως προς την εξόρυξη. Γι’ αυτό επέλεγαν μαρμαρικά πετρώματα πολύφλεβα με μεγάλη σχιστικότητα και άλλες φυσικές ιδιότητες του μαρμάρου που αναφέρω με λεπτομέρειες στο βιβλίο μου. Στο σημείο αυτό αναφέρω ότι από τους αρχαίους λατόμους μέχρι τους πρόσφατους, το 1962 περίπου, όλοι σχεδόν οι λατόμοι χρησιμοποιούσαν τα ίδια εργαλεία και μηχανήματα. Γι’ αυτούς τους λόγους ήταν περιορισμένες οι θέσεις εξόρυξης στα μαρμαρικά κοιτάσματα, να είναι πολύφλεβα και σχιστικά, απλώς σχετικά άλλαζε η μέθοδος εξόρυξης.
Αυτές οι περιοχές ήταν τα λατομεία μαρμάρου του Μοναστηρακίου, από τα στοιχεία που διαθέτω λειτουργούσαν από τον 2ο αιώνα μ.Χ., όχι όμως συνεχώς αλλά όταν και όπου χρειάζονταν η χρήση των μαρμάρων τους. Τα λατομεία Μοναστηρακίου, σε τρεις περιοχές στη θέση Νταπτσέ Γκολαμάγγελα και στον Προφήτη Ηλία στην περιοχή Ταχτσί πατίνα, στα σύνορα Μοναστηρακίου-Ξηροπόταμου. Επίσης στη θέση Παναγία στην Καλλίφυτο Δράμας. Η ιδιότητα του μαρμάρου είναι χρώματος γκριζόλευκο ασβεστιτικό με μέτριους κόκκους. Διευκρινίζω ότι μετά το 1962 σταδιακά η μέθοδος εξόρυξης άλλαξε και σήμερα οι επιχειρήσεις διαθέτουν τα πιο σύγχρονα μηχανήματα και πραγματοποιούν ακόμα και υπόγειες εξορύξεις. Τα κυρίως μάρμαρα μασίφ που πρωτοχρησιμοποιήθηκαν στα παραπάνω μνημεία είναι όλα προέλευσης από τα λατομεία Μοναστηρακίου.
Εξαίρεση αποτελεί το αρχοντικό Τζίμου, όπου οι κίονες στις πέργκολες και στα μπαλκόνια προέρχονται από τα λατομεία Μοναστηρακίου, ενώ όλα τα υπόλοιπα μάρμαρα στο οίκημα είναι από την περιοχή Ταχτσί Πατίνα, στο σύνολο Μοναστηρακίου – Ξηροποτάμου. Αυτός ο διαχωρισμός διακρίνεται από το χρώμα του μάρμαρου που είναι σκουρότερο του Μοναστηρακίου.
Βέβαια σε όλα τα προαναφερόμενα μνημεία έχουν χρησιμοποιηθεί και άλλες ποιότητες πετρωμάτων στις τοιχοποιίες και αλλού από περισυλλογές ερειπίων. Στη λατομική δραστηριότητα του πατέρα μου Μπαρμπαγιάννη, που αρχίζει από το έτος 1924 όλα τα νεότερα κλασσικά δημόσια και ιδιωτικά οικήματα που κτίστηκαν από το 1925 έως το 1940.
Σε αυτήν την περίοδο θα αναφερθώ σε μερικούς λατόμους που συμμετείχαν στην εξόρυξη μαρμάρου των παραπάνω κτηρίων. Βασλής Άγγελος του Αθανασίου, Βασλής Ιωάννης του Χρήστου ο πατέρας μου, Βασλής Παύλος του Άγγελου, Βασλής Νικόλαος του Άγγελου, Βασλής Αθανάσιος (πακάλτσης), Μαυρίδης Ιωάννης του Δημητρίου, Παπουτσής Δημήτριος του Νικολάου, Παπουτσής Ιωάννης του Νικολάου, Αντωνιάδης Ιωακείμ, γλύπτης, ο Μπαρμπαμιχάλης, Προδρομίδης Πρόδρομος και ο πατέρας του από την Καλλίφυτο Δράμας, γλύπτες και άλλοι τους οποίους αναφέρω στο υπό έκδοση βιβλίου μου, το οποίο ολοκλήρωσα και βρίσκεται στην επιλογή των χορηγών. Επίσης στα κτήρια Εθνική Τράπεζα, Τράπεζα Ελλάδος, ΙΚΑ και σε όλα τα αρχοντικά οικήματα Δράμας, τα μασίφ μάρμαρα προέρχονται από τα τοπικά λατομεία μαρμάρου καθώς και στον προαύλιο χώρο του Δημαρχείου Καβάλας περιόδου 1934-1939 και το μνημείο Μωχάμετ Άλη στην Παναγία, κοντά στο κάστρο, εξορύχτηκαν τα μάρμαρα από τους λατόμους Μοναστηρακίου και άλλους, καθώς όλες οι κρασπεδώσεις, ρειθρώσεις, νεροπαγίδες, γκούρβες κ.λπ. της Δράμας, Καβάλας, Θεσσαλονίκης κ.ά. είναι προέλευσης από τα λατομεία Μοναστηρακίου. Αν εξαιρέσουμε την Θεσσαλονίκη.
Η μεγαλύτερη σε ποσότητα και γλυπτική αξία και ποσότητα είναι τα μαρμάρινα έργα στον προαύλιο χώρο του Δήμου Καβάλας περιόδου 1934-1939 όπου μόνο στην περίφραξή του έχουν τοποθετηθεί πάνω από 150 κουπαστές, σε μέτρα περίπου 200, με διαστάσεις 60 χ 15 σχήμα ραχοειδές. Επίσης οι σημερινοί γλύπτες θα ζήλευαν τα μασίφ σκαλοπάτια με τα αμέτρητα καλλιτεχνικά γυρίσματα. Συγχαρητήρια στον αρχιτέκτονα που σχεδίασε και πρότεινε αυτό το μεγάλο μαρμάρινο έργο.
Θα ήταν παράλειψή μου να μην αναφερθώ στα μνημεία και ηρώα που υπάρχουν σε όλα τα χωριά της Δράμας που είναι από μάρμαρα του Μοναστηρακίου, καθώς και τα σκαλοπάτια του Εθνικού σταδίου.
Τέλος, διευκρινίζω, όπου υπάρχουν λατομεία μαρμάρου υπάρχουν και οι τοπικοί λατόμοι. Όποιος υποστηρίζει το αντίθετο είναι άσχετος με το θέμα αυτό και βεβαίως συμμετέχουν και από άλλες λατομικές περιοχές εργαζόμενοι λατόμοι εκεί που δραστηριοποιούνται πολλά λατομεία. Παράδειγμα στα δολομιτικά λευκά μάρμαρα Βώλακα ήδη όλες οι επιχειρήσεις της Ελλάδος δραστηριοποιούνται σ’ αυτά, γεγονός που προέβλεψα από το 1983 και με χλεύασαν κάποιοι ειδικοί, οι οποίοι πολλοί απ’ αυτούς έγιναν δημόσιοι υπάλληλοι και ίσως να συνταξιοδοτήθηκαν, ενώ εγώ βρίσκομαι ακόμα στις επάλξεις μου. Με το παρόν δημοσίευμά μου περιορίζομαι μόνον για το Νομό Δράμας για αποφυγή κάθε παρεξήγησης. Όλα τα στοιχεία που παραθέτω στο δημοσίευμά μου είναι από τις μαρτυρίες του πατέρα μου Ιωάννη Βασλή, αρχιλατόμου.
