Τη δεύτερη μέρα των Χριστουγέννων

Αναβιώνει για άλλη μια χρονιά

το έθιμο των Μωμόγερων

στην Καλλίφυτο Δράμας

Μιλάει στον «Π.Τ.» ο πρώην πρόεδρος του Πολιτιστικού Συλλόγου Καλλιφύτου κ. Μιχάλης Παπαδόπουλος

Του Θανάση Πολυμένη

ΓΙΑ ΑΛΛΗ μια χρονιά, αναβιώνουν στην Καλλίφυτο Δράμας, το έθιμο των Μωμόγερων. Ένα λαϊκό δρώμενο που μας έρχεται από τις πάλαι ποτέ πατρίδες του Πόντου και αναβιώνει μόνο στην Καλλίφυτο στο Νομό Δράμας.

Οι ρίζες του εθίμου βρίσκονται στους προ-χριστιανικούς χρόνους, αλλά οι Πόντιοι αργότερα του έδωσαν χριστιανικό χαρακτήρα. Στο δρώμενο των Μωμόγερων, παρουσιάζεται η αναγέννηση της φύσης με την αλλαγή του νέου έτους και έχει κεντρικό σκοπό την σάτιρα. Στο έθιμο αυτό όσοι συμμετέχουν φοράνε τομάρια ζωών όπως λύκων και τράγων, ενώ άλλοι ντύνονται με στολές ανθρώπων οπλισμένων με σπαθιά και έχουν την μορφή γεροντικών προσώπων. Όλοι τριγυρνούν στις αυλές των σπιτιών.

Το έθιμο αναβιώνει πάντα τη δεύτερη μέρα των Χριστουγέννων στις 26 Δεκεμβρίου και είναι το πρώτο από τα δρώμενα των μεταμφιέσεων του Δωδεκαημέρου που αναβιώνει πριν από το τέλος της χρονιάς και πριν από τον αγιασμό των υδάτων την ημέρα των Φώτων. Ενώ, όλα τα υπόλοιπα δρώμενα των μεταμφιέσεων στην περιοχή της Δράμας, αναβιώνουν από τον αγιασμό των υδάτων και την επόμενη ημέρα.

Τη Δευτέρα στην Καλλίφυτο

Έτσι, το έθιμο θα αναβιώσει για άλλη μια χρονιά τη δεύτερη μέρα των Χριστουγέννων, τη Δευτέρα 26 Δεκεμβρίου και ώρα 12.00 στην πλατεία της Καλλιφύτου Δράμας.

Για το έθιμο μιλάει στον «Πρωινό Τύπο» ο κ. Μιχάλης Παπαδόπουλος, πρώην πρόεδρος του Πολιτιστικού Συλλόγου Καλλιφύτου, ο οποίος επί της ουσίας όλα τα προηγούμενα χρόνια έχει φροντίσει να αναδειχθεί το δρώμενο αυτό και το έθιμο.

Δρώμενο από τον Πόντο

Όπως μας εξηγεί ο ίδιος, στην γιορτή στην πλατεία του χωριού, θα γίνουν κάποιες εκδηλώσεις με χορευτικά και ο κόσμος θα μπορεί να κεραστεί και να θαυμάσει την ανάπτυξη του δρώμενου με τα νέα χαρακτηριστικά που έχει λάβει με το πέρασμα των χρόνων.

Όπως μας λέει ο κ. Μιχάλης Παπαδόπουλος, «η καταγωγή του εθίμου έρχεται από την αρχαία Ελλάδα, από τα γνωστά παναθήναια και τα σατουρνάλια. Στη διάρκεια των χρόνων, τόσο στην προ-βυζαντινή και αργότερα στη μετά-βυζαντινή εποχή το έθιμο χάνει τον ευετηριακό του χαρακτήρα».

Σημειώνει ακόμα ότι, «όταν πέρασε από τον Πόντο ο απόστολος Ανδρέας, το έθιμο πήρε έναν χριστιανικό χαρακτήρα. Στην ουσία το δρώμενο αυτό είναι θεατρικού χαρακτήρα. Και εδώ ο κορυφαίος του χορού ονομάζεται Ακρίτας, ο φύλακας των άκρων των βυζαντινών συνόρων. Έτσι και τα άτομα χορού ονομάζονται ως παλικάρια του Ακρίτα. Ο Ακρίτας φέρει επάνω του το σύμβολο του σταυρού. Καταργείται λοιπόν ο μέχρι τότε ευετηριακός και γονιμικός χαρακτήρας του δρώμενου και παίρνει ένα χριστιανικό χαρακτήρα».

Συνεχίζοντας αναλυτικότερα για το δρώμενο, ο κ. Παπαδόπουλος σημειώνει: «Ο Ακρίτας και τα παλικάρια του, φυλάσσουν τη νύφη – που συμβολίζει τον ελληνικό πολιτισμό  και η αρπαγή της νύφης σημαίνει εξισλαμισμό. Φυλάσσουν ακόμα τη γριά που συμβολίζει την αρχαία ελληνική σοφία και υπάρχουν ακόμα πολλοί συμβολισμοί, όπως ο γέρος που συμβολίζει τον χρόνο γι’ αυτό και τον πειράζουν όλοι».

Αναλύοντας το δρώμενο, ο κ. Παπαδόπουλος μας λέει ότι «το δρώμενο αποτελείται από δύο μέρη: το θεατρικό στο οποίο συμμετέχουν ο γέρος, η γριά, η νύφη, ο γιατρός, ο αστυνόμος και όλα έχουν σκωπτική μορφή. Στη συνέχεια ακολουθεί η χορευτική διαδικασία. Σ’ αυτό που διαφέρουμε από τα άλλα ντόπια δρώμενα στα χωριά της Δράμας, είναι ότι έχουμε συγκεκριμένο τραγούδι, συγκεκριμένο χορευτικό και όλοι δρουν κατ’ εντολή του Ακρίτα που είναι ο αρχηγός των Μωμόγερων. Αυτός δίνει εντολές για το ποια φιγούρα θα πραγματοποιηθεί την ώρα του χορού. Κανένας δεν κάνει τίποτα άλλο, πέρα από τη διαταγή του Ακρίτα. Δεν βάφουμε και δεν πειράζουμε κόσμο, δεν κάνουμε ζημιές στα σπίτια που επισκεπτόμαστε εκτός από το διάβολο, που είναι ο μη χριστιανός, αυτός που επιβουλεύεται τον πολιτισμό μας, τα γράμματά μας και γενικά δεν πειράζουμε κανέναν. Χορευτικό, βηματισμός και διαδικασία είναι όλα συγκεκριμένα και γίνονται μόνο κατ’ εντολή του Ακρίτα».

Όσον αφορά το θεατρικό μέρος του δρώμενου, τονίζει: «Τα σπίτια που επισκεπτόμαστε είναι ανάλογα με την οικονομική τους ευμάρεια, κοινωνική θέση και  πόσα παιδιά έχει, δέχεται και το ανάλογο πείραγμα. Όλα αυτά με ένα μέτρο, χωρίς καμιά υπερβολή, χωρίς να γινόμαστε χυδαίοι. Αν κάποιος ξεφύγει με τα πειράγματα, ο αρχηγός με ένα του κάλεσμα, επιβάλει την τάξη».

Όπως λέει στον «Π.Τ.» ο κ. Μιχάλης Παπαδόπουλος, «σύμφωνα με ένα βιβλίο του κ. Σαμουηλίδη, το έθιμο αυτό στον Πόντο έχει 55 παραλλαγές. Εδώ στην Ελλάδα, από το 1922 σε πολλά μέρη καθιερώθηκε η φουστανέλα για να τονιστεί η σύνδεση του ποντιακού ελληνισμού με την Ελλάδα. Έτσι βλέπουμε στην περιοχή της Κοζάνης όπου οι Μωμόγεροι διατηρούν τη φουστανέλα και την περικεφαλαία. Η παραλλαγή  που αναβιώνουμε στην Καλλίφυτο, προέρχεται από την παραλλαγή της Αργυρούπολης του Πόντου, που είναι η κοιτίδα του ποντιακού ελληνισμού και αυτό το πήραμε εμείς από πληροφορίες των παππούδων και των πατεράδων μας και το κρατήσαμε αναλλοίωτο όπως παρουσιαζόταν μέχρι το 1936 και μετά είχαν κάποια προβλήματα με το καθεστώς Μεταξά, μετά ήρθε ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος και είχε χαθεί».

Έθιμο του Δωδεκαημέρου

Σημαντική είναι η πληροφορία που μας δίνει ακόμα ο κ. Μ. Παπαδόπουλος, ότι «πρόκειται για έθιμο του Δωδεκαημέρου το οποίο δεν γίνεται πέραν του Δωδεκαημέρου. Οι Μωμόγεροι αναβιώνουν μέχρι τα Φώτα, μέχρι το μεγάλο αγιασμό. Με τον μεγάλο αγιασμό σταματούν τα πάντα, όπως οι καλικάντζαροι και κάποιες άλλες δοξασίες. Γι’ αυτό έχουμε και ένα δίστιχο που λέει: τα κάλαντα οι μωμογέροι, τα Φώτα οι παπάδες. Με τον μεγάλο αγιασμό σταματάνε όλα, μιας και κατά κάποιο τρόπο όλα αυτά θεωρούνται και ως παγανιστικά δρώμενα».

Η βράβευση του Δημοτικού Σχολείου Καλλιφύτου

Αξίζει να σημειώσουμε εδώ, ότι, η Δ΄ Τάξη του Δημοτικού σχολείου Καλλιφύτου, είχε κατακτήσει το 1ο βραβείο στον 6ο Πανελλήνιο Διαγωνισμό για τον Ποντιακό Ελληνισμό με τίτλο:  «Ποντιακός Ελληνισμός: μνήμες και όνειρα, παρελθόν, παρόν και μέλλον», στο οποίο συμμετείχε με θέμα: «Οι Μωμόγεροι Καλλιφύτου Δράμας».

Στην εργασία των μαθητών για τους Μωμόγερους Καλλιφύτου, το βασικό υλικό έχει αντληθεί από συνεντεύξεις με τον πρώην πρόεδρο του Πολιτιστικού Συλλόγου Καλλιφύτου κ. Μιχάλη Παπαδόπουλο και την τότε πρόεδρο του Συλλόγου κα. Αικατερίνη Ιωαννίδου.

Στην εργασία, γίνεται αναφορά στο ότι οι κάτοικοι της Καλλιφύτου έχουν έρθει από τη Μικρά Ασία και από πολλές περιοχές του Πόντου (όπως την Σαμψούντα, την Αργυρούπολη, τα μεταλλεία Ακ-Νταγ Μαντέν και Κιουμούς Μαντέν, την Κερασούντα και την Τραπεζούντα).

Σύμφωνα με την εργασία των παιδιών, «στα πρώτα χρόνια από την εγκατάστασή τους οι πρόσφυγες του Πόντου δεν έκαναν το έθιμο, γιατί υπήρχαν μεγαλύτερες ανάγκες επιβίωσης. Έφεραν από την πατρίδα μόνο “την ψυχή και την πίστη τους”.

Για πρώτη φορά το έθιμο στην Καλλίφυτο πραγματοποιήθηκε στα έτη 1926-1927 μέχρι το 1940. Σταμάτησε λόγω του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Μετά ξεκίνησε πάλι το έτος 2003, έπειτα από προετοιμασίες δύο ετών. Πρόκειται για μια εκδοχή των Μωμόγερων, η οποία προέρχεται από την περιοχή της Αργυρούπολης του Πόντου».