Δάσος Φρακτού Παρανεστίου

Δράμας το μοναδικό Παρθένο

Δάσος της χώρας μας

ΟΠΩΣ ήδη έχει δημοσιεύσει ο «Πρωινός Τύπος», την περασμένη Τετάρτη, στην αίθουσα των Γραφείων του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου στην Αθήνα, έγινε η παρουσίαση του φακέλου για  την  ένταξη του Παρθένου Δάσους Φρακτού στον Εθνικό Κατάλογο των Μνημείων Φυσικού Κάλους.

Αυτό θα αποτελέσει προπομπό στη συνέχεια, για να  θέσει υποψηφιότητα, ώστε να  ενταχθεί  στο παγκόσμιο  κατάλογο της UNESCO για τα Μνημεία  Φυσικής  Κληρονομιάς. Ήδη, στο φύλλο της Τετάρτης, ο «Π.Τ.» είχε δημοσιεύσει περιληπτικά τις εισηγήσεις των τεσσάρων βασικών ομιλητών για το Παρθένο Δάσος.

Σήμερα δημοσιεύεται εδώ αναλυτικότερα, η εισήγηση την οποία παρουσίασε η κα. Ελισάβετ  Κωνσταντινίδου, Δρ. Δασολόγος, Διευθύντρια Δασών  Δράμας. Πρόκειται για μια  εργασία, την οποία συνέγραψε με τον κ. Αλέξανδρο Τσιρίδη, M Sc Δασολόγο, Δασολόγο Δασαρχείου Δράμας, η οποία μας μεταφέρει νοερά στο μοναδικό Παρθένο Δάσος της χώρας μας, το Δάσος Φρακτού Παρανεστίου.

Οι φωτογραφίες που πλαισιώνουν το κείμενο, είναι του κ. Μιχάλη Καρατζόγλου.

 Γενικά για το Δάσος Φρακτού, η γεωγραφική θέση

Το Δάσος του Φρακτού, το οποίο αποτελεί τον «προθάλαμο» του Παρθένου Δάσος, καταλαμβάνει έκταση 119.352 στρεμμάτων, βρίσκεται στο βορειοανατολικό άκρο του Νομού Δράμας και υπάγεται διοικητικά στο Δήμο Παρανεστίου. Στα βόρεια και στα ανατολικά συνορεύει με τη Βουλγαρία, στα νότια συνορεύει με το Δάσος Στάμνας και στα δυτικά με το Δάσος Ελατιάς. Χρωστά το όνομά του ΦΡΑΚΤΟ, αλλά και την παλιά του ονομασία «Ζαγκραντένια», στο ότι βρίσκεται σε μία λεκάνη που είναι φραγμένη γύρω γύρω με κορυφές και έχει μία διέξοδο, στο νότιο και χαμηλότερο υψομετρικά σημείο του.

Η πρόσβαση στο Δάσος Φρακτού

Ανηφορίζοντας από τη Δράμα προς το Παρανέστι και το Φρακτό ο επισκέπτης διασχίζει τέσσερις ζώνες βλάστησης, την ευμεσογειακή ζώνη βλάστησης των αειφύλλων πλατυφύλλων (λοφώδης), την παραμεσογειακή ζώνη των φυλλοβόλων δρυών με τα θαυμάσια μικτά δρυοδάση, τη ζώνη της οξιάς και των ορεινών παραμεσογιακών κωνοφόρων και την ορεινή-υπαλπική ζώνη των ψυχρόβιων κωνοφόρων. Στη μαγευτική αυτή διαδρομή συναντάμε σχεδόν όλες τις ζώνες βλάστησης της Ευρώπης, για αυτό και λέμε ότι η μετάβαση στο Φρακτό είναι σαν ένα ταξίδι από τη Μεσόγειο προς τη Νορβηγία!

Η πρόσβαση στο Παρθένο Δάσος, που αποτελεί την «καρδιά» του Δάσους Φρακτού, είναι ελεγχόμενη με μπάρες ασφαλείας.

Το ιδιοκτησιακό καθεστώς

Το δάσος του Φρακτού ανήκει στο Ελληνικό Δημόσιο και διαχειρίζεται από το Δασαρχείο Δράμας.

Το ανάγλυφο της περιοχής είναι μοναδικό. Εδώ βρίσκονται μερικές από τις υψηλότερες κορυφές της Οροσειράς Ροδόπης με μοναδικούς βραχώδεις κατακόρυφους σχηματισμούς από όπου ξεκινούν χαράδρες και κοιλάδες που τις διασχίζουν μικρά ορεινά ρέματα, σάρες και εντυπωσιακοί καταρράκτες. Το δάσος του Φρακτού εκτείνεται σε μεγάλο εύρος υψομέτρων, και φτάνει μέχρι τα 1953 μέτρα στα σύνορα με τη Βουλγαρία.

Οι υποδομές

Στο δάσος Φρακτού, που όπως είπαμε αποτελεί τον «προθάλαμο» για το Παρθένο Δάσος, όπως επίσης και το μαξιλαράκι προστασίας του, υπάρχουν υποστηρικτικές υποδομές, όπως το Κέντρο Επισκεπτών Φρακτού όπου ο επισκέπτης μπορεί να ενημερωθεί για τα το Παρθένο Δάσος, τα φυσικά οικοσυστήματα της περιοχής, να περιεργαστεί εκθέματα αλλά και να χρησιμοποιήσει το μόνιμα εγκατεστημένο τηλεσκόπιο για να θαυμάσει τους φημισμένους καταρράκτες. Παρά τη μεγάλη απόσταση από τα αστικά κέντρα αλλά και τις δυσκολίες πρόσβασης, το Φρακτό υποδέχεται, σύμφωνα με στοιχεία του Δασαρχείου Δράμας,  1.500-2.000 επισκέπτες ετησίως, από όλο τον κόσμο.

Η διαχείριση του δάσους Φρακτού

Το δάσος του Φρακτού διαχειρίζεται σύμφωνα με τις Δασικές Διαχειριστικές Μελέτες δεκαετούς διάρκειας που εκπονεί το Δασαρχείο Δράμας. Πρόκειται για ένα παραγωγικότατο δάσος όπου σε εφαρμογή των δασικών διαχειριστικών μελετών και σύμφωνα με την αρχή της αειφορίας πραγματοποιούνται οι ετήσιες καρπώσεις.

Το καθεστώς προστασίας.

Όταν τη δεκαετία του ΄70 ο δρόμος έφτασε στο δάσος Φρακτού, ο αείμνηστος καθηγητής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, Σπύρος Ντάφης, θεμελιωτής της Δασοκομίας, αναγνώρισε την αξία του και πρότεινε με επιστολή του στο Υπουργείο την προστασία του Παρθένου Δάσους. Μάλιστα, το αποκάλεσε «θείο δώρο». Ήδη, λοιπόν, από τη δεκαετία του 1970 είχε αναγνωριστεί τόσο από Έλληνες, όσο και από ξένους ερευνητές η υψηλή οικολογική αξία, η μοναδικότητα και η αξία διατήρησης του δάσους και για αυτό το αδιατάρακτο τμήμα του έκτασης 5.500 στρεμμάτων αποτελούμενο από δύο κηλίδες ο λεγόμενος πυρήνας ανακηρύχθηκε ως «Διατηρητέο Μνημείο της Φύσης» με Προεδρικό Διάταγμα το 1980. Σύμφωνα με τα όσα γνωρίζουμε ως τώρα, στις κηλίδες ουδέποτε υπήρξε ανθρώπινη επέμβαση, έχουμε δηλαδή να κάνουμε με ένα πρωτογενές Παρθένο Δάσος. Πλέον από το 1980 η πρόσβαση στο Παρθένο Δάσος είναι ελεγχόμενη και πραγματοποιείται μόνον για ερευνητικούς σκοπούς μετά από άδεια του Υπουργείου.

Το Καταφύγιο Άγριας Ζωής, δηλαδή μία περιοχή όπου απαγορεύεται το κυνήγι αλλά και άλλες δραστηριότητες, όπως για παράδειγμα το ψάρεμα και η συλλογή ειδών της πανίδας και της χλωρίδας, ιδρύθηκε το 1981 για 27.745 στρέμματα και επεκτάθηκε το 1987 στις 53.122 στρέμματα.

Το Παρθένο Δάσος Φρακτού μαζί με τη buffer zone του συμπεριλήφθηκε στο κοινοτικό δίκτυο Natura 2000.

Το 2009 η ευρύτερη περιοχή χαρακτηρίστηκε ως Εθνικό Πάρκο Οροσειράς Ροδόπης και καθόρισε τις ζώνες προστασίας με τις επιτρεπτές επεμβάσεις. Το Παρθένο Δάσος χαρακτηρίστηκε ως «Περιοχή Απόλυτης Προστασίας της Φύσης» όπου επιτρέπεται μόνον η επιστημονική έρευνα και η ευρύτερη περιοχή εντάχθηκε ως «Περιοχή Προστασίας της Φύσης».

 Χλωρίδα, πανίδα, δομή και σύνθεση του Παρθένου Δάσους

Εδώ λοιπόν, στις βραχώδεις κορυφές και τις απόκρημνες πλαγιές της Οροσειράς της Ροδόπης, απομονωμένο λόγω του ιδιαίτερου αναγλύφου και της ελεγχόμενης διέλευσης, μακριά από τις ανθρώπινες επεμβάσεις και τους οικισμούς, συναντάμε το Παρθένο Δάσος Φρακτού.

Χλωρίδα

Η χλωρίδα του παρουσιάζει μοναδική βιοποικιλότητα λόγω της απομόνωσης αλλά και της ετερογένειας των οικολογικών συνθηκών. Εδώ απαντώνται σπάνια και ενδημικά είδη της χλωρίδας, όπως για παράδειγμα, το λίλιο της Ροδόπης (Lilium rhodhopeum), η σορδανέλλα της Ροδόπης (Sordanella rhodopaea) και σπάνιες ορχιδέες.

Πανίδα

Ιδιαίτερα πλούσια είναι και η πανίδα του παρθένου οικοσυστήματος που βρίσκει καταφύγιο στις βραχώδεις δυσπρόσιτες πλαγιές. Εδώ συναντάμε σε φυσικούς πληθυσμούς την αρκούδα (Ursus arctos), το ελάφι (Cervus elaphus), η αγριόγατα (Felis silvestris), το αγριόγιδο (Rupicarpa rupicarpa), αγριογούρουνο (Sus scrofa), ζαρκάδι (Capreolus capreolus), Λύκος (Canis lupus), Αγριόκουρκος (Tetrao urogalus), Αγριόκοτα (Tetrastes bonasia), σπάνια αρπακτικά πουλιά όπως ο χρυσαετός (Aquila chrysaetos), κ.ά. ενώ υπάρχουν και μη επιβεβαιωμένες μαρτυρίες για λύγκα.  Τα σαρκοφάγα ζώα και πουλιά ρυθμίζουν τους πληθυσμούς των άγριων ζώων.

Η δενδρώδης βλάστηση του Παρθένου Δάσους αποτελείται κυρίως από θαυμάσιες μεικτές πολυώροφες συστάδες οξιάς, ερυθρελάτης και ελάτης. Το ύψος της ελάτης φθάνει τα 59 μέτρα, δηλαδή μια 20όροφη οικοδομή και με διάμετρο πάνω από 1,5 μέτρο, ενώ η οξιά φτάνει τα 45 μέτρα ύψος και ηλικία τουλάχιστον τα 450 έτη, σύμφωνα με στοιχεία του Παύλου Σμύρη, καθηγητή Δασολογίας του ΑΠΘ. Επίσης, συναντάμε σποραδικά ή σε λόχμες και άλλα δασοπονικά είδη, όπως μαύρη και δασική πεύκη, αλλά και τη βαλκανική ή πενταβέλονη πεύκη (Pinus peuce), τον σφένδαμο του Χελντράιχ (Acer heldreichii), τη σημύδα κ.ά..

Εκτός από τα εντυπωσιακά μεγέθη στις διαστάσεις των δένδρων και η δομή του παρθένου δάσους είναι διαφορετική από αυτή των οικονομικά διαχειριζόμενων δασών. Από όλες της φάσεις εξέλιξης που διακρίνουμε, τη φάση της αναγέννησης, τη φάση της νεότητας, του αρίστου, του γήρατος και της διάσπασης, το μεγαλύτερο ποσοστό καταλαμβάνει η φάση του γήρατος και η φάση της διάσπασης κόμης, χαρακτηριστικό των Παρθένων δασών. Με απλά λόγια, επειδή εδώ δεν μπαίνει ο άνθρωπος τα δένδρα κυριολεκτικά πεθαίνουν όρθια αφού γεράσουν και στην συνέχεια αποσυντίθενται στο έδαφος, δίνοντας θέση σε έναν νέο κύκλο ζωής παρέχοντας τροφή και καταφύγιο σε ζωικούς και φυτικούς οργανισμούς.

Αξιοθαύμαστη είναι επίσης η σταθερότητα και η οικολογική ισορροπία του δάσους, άλλο ένα χαρακτηριστικό των παρθένων δασών.

Το δάσος αφήνεται να εξελίσσεται μόνο του σύμφωνα με τους νόμους της φύσης. Η επιστημονική έρευνα του ανεπηρέαστου αυτού παρθένου δάσους από πλευράς χλωρίδας, πανίδας, δομής, δυναμικής εξέλιξης, κύκλων των θρεπτικών στοιχείων, συσσώρευσης του άνθρακα και γενετικών πόρων κ.λπ. μας βοηθούν να κατανοήσουμε καλύτερα την πολυπλοκότητα των οικοσυστημάτων και να εφαρμόσουμε τα συμπεράσματα στην πράξη.

Συμπεράσματα

1. Το Δάσος Φρακτού Παρανεστίου Δράμας είναι το μοναδικό Παρθένο Δάσος της χώρας μας.
2. Ο αρχικός πυρήνας, που συνιστά ένα Πρωτογενές Παρθένο Δάσος, έχει παραμείνει ανεπηρέαστος από τις ανθρώπινες επεμβάσεις, αφενός γιατί βρίσκεται σε μεγάλη απόσταση από κατοικημένες περιοχές, αφετέρου επειδή η τοπογραφική διαμόρφωση με τις απότομες κλίσεις το καθιστούν απροσπέλαστο αλλά και ακατάλληλο για βόσκηση.
3. Φιλοξενεί ενδημικά και σπάνια είδη της χλωρίδας και της πανίδας σε απόλυτη αρμονία.
4. Το Παρθένο Δάσος Φρακτού παρουσιάζει τα χαρακτηριστικά των Παρθένων Δασών, υπεραιωνόβια δένδρα εντυπωσιακών διαστάσεων, άριστη σταθερότητα και οικολογική ισορροπία, δομή με μεγάλο ποσοστό στη φάση του γήρατος και της διάσπασης της κόμης.
5. Είναι το μοναδικό δάσος της Ευρώπης που, όχι απλώς δεν επηρεάστηκε από τους παγετώνες της τριτογενούς περιόδου, αλλά και αποτέλεσε καταφύγιο για πολλά είδη της Μεσευρώπης, γεγονός που το καθιστά πολύτιμη τράπεζα γονιδίων.
6. Πρόκειται για το πιο καλοδιατηρημένο και το πληρέστερο παρθένο δάσος της Ευρώπης, καθώς χάρη στα αρπακτικά είδη που βρίσκονται στην κορυφή της οικολογικής πυραμίδας (λύκος, αρκούδα και αρπακτικά πουλιά) εξασφαλίζεται η οικολογική ισορροπία στα φυτά και στα φυτοφάγα ζώα.
7. Τέλος, το Παρθένο Δάσος Φρακτού, με τα υψηλής αισθητικής αξίας τοπία, τη μοναδική βιοποικιλότητα, τους σπάνιους βραχώδεις κατακόρυφους σχηματισμούς και τα σπάνια και απειλούμενα είδη της χλωρίδας και της πανίδας που φιλοξενεί, πληροί τις προϋποθέσεις και τα κριτήρια για την ένταξή του στον Κατάλογο των Μνημείων Παγκόσμιας Κληρονομιάς της Unesco.

Βιβλιογραφία

Αραμπατζής Θ., 1997. Αγριολούλουδα του Παρθένου Δάσους Δράμας. Τοπική Ένωση Δήμων και Κοινοτήτων Νομού Δράμας. Οικολογική Κίνηση Δράμας. Δράμα. Σελ. 76.

Κωνσταντινίδου Ελισάβετ, Παπαϊωάννου Α., Γάκης Σ., Ορφανουδάκης Μ. και Σεϊλόπουλος Δ. 2009. Η επίδραση της διαχείρισης σασικών οικοσυστημάτων ερυθρελάτης (Picea excelsa Link) στις χημικές ιδιότητες του εδάφους. Στο: 14ο Πανελλήνιο Δασολογικό Συνέδριο. Σελ: 805-813.

Ντάφης Σ., 2010. Τα δάση της Ελλάδας. Εκδόσεις Γουλανδρή. Αθήνα.

Παπαδοπούλου Δ., Τσιτσώνη Θ., 2017. Δυναμική των φάσεων εξέλιξης στο Παρθένο Δάσος Φρακτού. Στο: 18ο Πανελλήνιο Δασολογικό Συνέδριο, Έδεσσα, 8-11/10/2017. Σελ. 625-632.

Σμύρης Π. 1985. Η δομή του Παρθένου Δάσους του Παρανεστίου. Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Επιστημονική Επετηρίδα του Τμήματος Δασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος. Τόμος ΚΗ. Θεσσαλονίκη. Σελ. 597-670.

Σμύρης Π. 1987. Η δυναμικής εξέλιξη της δομής στο Παρθένο Δάσος του Παρανεστίου. Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Επιστημονική Επετηρίδα του Τμήματος Δασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος. Τόμος Λ. Θεσσαλονίκη. Σελ. 481-595.

Φορέας Διαχείρισης Οροσειράς Ροδόπης. Πεζοπορικές διαδρομές στο Εθνικό Πάρκο Οροσειράς Ροδόπης. Διαδρομή Δάσους Φρακτού. Μεσοχώρι Παρανεστίου. Σελ. 32.