Διάβασέ το αν έχεις ανάγκη
να έχεις πάντα τον έλεγχο
Γράφει ο Δημήτρης Φλαμούρης
Πώς νιώθεις όταν η κατάσταση είναι αβέβαιη; Πώς είναι για σένα όταν δεν έχεις τον έλεγχο; Πώς αντιδράς στην αβεβαιότητα;
Οι απαντήσεις (αλλά και οι εναλλακτικές) ίσως να έχουν να κάνουν με το αρχαίο παρελθόν σου.
Ας σκάψουμε βαθιά για άλλη μια φορά.
Στατικός κόσμος ή κόσμος που αλλάζει;
Όπως έχω ξαναγράψει, στην αρχαία Ελλάδα έδιναν μεγάλη σημασία στο αντικείμενο και τις ιδιότητές του όπως και στη λογική. Στη δημιουργία αφηρημένων κανόνων που να περιγράφουν τη λειτουργία του κόσμου. Αυτό επέτρεψε την άνθιση της επιστήμης και της φιλοσοφίας. Αλλά κάθε νόμισμα έχει δυο όψεις. Δεν ήταν όλα μόνο ρόδινα.
Στην αρχαία Ελλάδα η πιο διαδεδομένη άποψη ήταν ότι ο κόσμος είναι ένα στατικό μέρος, το οποίο δεν αλλάζει. Αν και ο Ηράκλειτος είχε πει τον 6ο αιώνα π.Χ. ότι «Τα πάντα ρει» και ότι «Κανένας δεν μπαίνει στο ίδιο ποτάμι δυο φορές, καθώς ο ίδιος θα έχει αλλάξει και το ποτάμι θα είναι διαφορετικό» από τον 5ο αιώνα π.Χ. και μετά η επικρατούσα άποψη ήταν ότι ο κόσμος ήταν στατικός.
Ο Αριστοτέλης, για παράδειγμα, είχε μια στατική ποιότητα στη σκέψη του. Πχ, υποστήριζε πως τα ουράνια σώματα είναι αμετάβλητες τέλειες σφαίρες που, αν και κινούνται, η ουσία τους δεν αλλάζει. Και όταν κάτι αλλάζει, αλλάζει με ένα πολύ γραμμικό τρόπο.
Αντίθετα στην αρχαία Κίνα, η φιλοσοφία του Ταό είναι ότι τα πάντα αλλάζουν διαρκώς.
Το σύμβολο του Ταό αναπαριστά το Yin το θηλυκό, σκοτεινό και παθητικό και το Yang το αρσενικό, φωτεινό και ενεργό (το λες και σεξιστικό…). Το ένα υπάρχει εξαιτίας του άλλου και αν ο κόσμος είναι σε μια Yin κατάσταση, αυτό είναι ένα καλό σημάδι ότι σύντομα θα είναι στη Yang κατάσταση, και ανάποδα.
Τα αντίθετα συνυπάρχουν χωρίς καμία λογική αντίφαση. Μέσα στο Υing έχει μια λευκή τελεία Yang και μέσα στο Υang έχει μια μαύρη τελεία Yin.
Το I Ching λέει: «Για τη μιζέρια, η ευτυχία ακουμπάει επάνω της, για την ευτυχία, η μιζέρια κρύβεται μέσα της».
Δεν υπάρχει βεβαιότητα. Ο ενάρετος ξαφνικά γίνεται ο μοχθηρός και ο καλός ξαφνικά γίνεται ο κακός.
Το Tao Te Ching λέει: «Το βαρύ είναι η ρίζα του ελαφριού, το ακίνητο είναι η πηγή όλης της κίνησης.
Ομολογώ ότι με μπερδεύουν τέτοιου είδους ρήσεις και δυσκολεύομαι πολύ να τις επεξεργαστώ και να τις αποδεχτώ. Σε αυτό το άρθρο όμως, παρουσιάζω τη διαφορετική πρόταση χωρίς να την κρίνω.
Η αρχαία Κινεζική φιλοσοφία έχει την κίνηση και την αλλαγή στην καρδιά της.
Πώς αλλάζει ο κόσμος;
Όπως έγραψα και σε προηγούμενα άρθρα η αρχαία Ελληνική σκέψη εστίαζε περισσότερο στο αντικείμενο και στις ιδιότητές του, ενώ η αρχαία Κινέζικη στο σύνολο και στις συνδέσεις ανάμεσα σε όλα.
Και αυτές οι διαφορετικές αντιλήψεις, σε συνδυασμό με όσα ειπώθηκαν πιο πριν, συνεισφέρουν στη διαφορετική άποψη για το πώς αλλάζει ο κόσμος.
Αν κάποιος εστιάζει μόνο στο αντικείμενο, δηλαδή σε ένα πολύ μικρό μέρος του κόσμου, αποκλείοντας μεγάλο κομμάτι της πραγματικότητας, τότε είναι αναμενόμενο ο κόσμος να φαίνεται ως ένα απλό μέρος, όπου δεν αλλάζουν και πολλά πράγματα. Και αν αλλάζουν, θα αλλάζουν πάντα προς την ίδια κατεύθυνση.
Αν αγοράσεις ένα σπίτι, τότε είναι μια σταθερή επένδυση έλεγαν πάντα. Να έχεις ένα κεραμίδι πάνω από το κεφάλι σου. Οι τιμές των σπιτιών δε θα πέσουν πάντα θα ανεβαίνουν.
Για ένα Δυτικό όταν κάτι ανεβαίνει, είναι ισχυρή ένδειξη ότι θα συνεχίσει να ανεβαίνει για πάντα.
Αν όμως ο κόσμος είναι ένα πιο περίπλοκο μέρος επειδή παρατηρούμε την ολότητά του, τότε η αλλαγή θα είναι η νόρμα, όχι η εξαίρεση. Όσο πιο πολλούς παράγοντες παρατηρείς, τόσο πιο πιθανό είναι κάποιος παράγοντας να διαφοροποιηθεί και έτσι να αλλάξουν τα δεδομένα, ακόμα και να αντιστραφεί η συνολική εικόνα.
Αν αγοράσεις ένα σπίτι, μπορεί να γίνει ένας σεισμός, κάποιος να χτίσει μπροστά σου, να γίνει ένα έγκλημα στη γειτονιά, να πιάσει μούχλα ή να γίνει μια επιδρομή από ποντίκια ή κατσαρίδες, να χαλάσει το δίκτυο ύδρευσης και να χτιστεί μια χωματερή δίπλα και χίλια άλλα πράγματα που θα ρίξουν την τιμή το σπιτιού. Ή να έρθει μια οικονομική κρίση…
Μπορεί όμως και να χτιστεί ένα εμπορικό κέντρο δίπλα, να έρθει το μετρό, να αναβαθμιστεί ο Δήμος κάνοντας ένα πάρκο και δωρεάν θέσεις στάθμευσης ή να μεταφερθεί ένα καλό σχολείο στο οποίο όλοι θέλουν να παν τα παιδιά τους ή απλά να ανεβεί η τιμή των οικοδομικών υλικών και να ανέβει η τιμή του σπιτιού.
Είναι πολύ δύσκολο να ξέρεις στα σίγουρα.
Για έναν Ασιάτη όταν κάτι ανεβαίνει, είναι ισχυρή ένδειξη ότι θα αρχίσει να πέφτει σε λίγο. Το «Ρόδα είναι και γυρίζει» είναι η βασική αντίληψή τους για τη ζωή.
Διαχείριση αβεβαιότητας
Όπως σχεδόν όλοι από εμάς γνωρίζουμε, το να νιώθουμε ότι έχουμε τον έλεγχο της ζωής μας είναι βασικό συστατικό για να νιώθουμε καλά με τη ζωή μας. Και πράγματι πολλές έρευνες δείχνουν ότι, όπως σχεδόν όλοι από εμάς γνωρίζουμε, το να νιώθουμε ότι έχουμε τον έλεγχο της ζωής μας είναι βασικό συστατικό για να νιώθουμε καλά με τη ζωή μας. Και πράγματι πολλές έρευνες δείχνουν ότι η αίσθηση ελέγχου είναι συστατικό ευζωίας για τους Δυτικούς .
Όλοι οι Coaches εκεί έξω μας παρακινούν να πάρουμε τον έλεγχο της ζωής μας και του πεπρωμένου μας. Τα τσιτάτα λένε πως:
«Αν δεν ξέρεις που πηγαίνεις, τότε κανένας άνεμος δεν είναι ευνοϊκός».
«Αν δε βλέπεις που πηγαίνεις, τότε θα πας εκεί που βλέπεις».
Το μήνυμα είναι: Να έχεις τον έλεγχο της ζωής σου. Και μια χαρά ως ένα βαθμό. Όμως η ζωή είναι πολύπλοκη, όπως περιγράφω στο βιβλίο μου. Τα πράγματα δε θα πηγαίνουν πάντα όπως το υπολογίζεις.
Τι έχει να μας διδάξουν οι «Μάστερ» της αβεβαιότητας Ασιάτες για να ζούμε καλύτερα;
Λόγω της αντίληψης τους για την αβεβαιότητα, οι Ασιάτες νιώθουν ότι ελέγχουν πολύ λιγότερο τη ζωή τους από ό,τι οι Δυτικοί. Αλλά δεν τους χαλάει αυτό. Αντί να προσπαθούν πάντα να ελέγξουν τις καταστάσεις στις οποίες βρίσκονται, είναι πολύ πιο πιθανό να προσπαθούν να προσαρμοστούν σε αυτές ορισμένες φορές.
Δεν το θεωρούν ήττα (ενώ οι Δυτικοί συχνά το θεωρούν). Αλλά σαν τη φυσιολογική στρατηγική σε ένα ολοένα εναλλασσόμενο κόσμο. Όταν η ζωή είναι τόσο πολύπλοκη, τότε δε βγάζε κανένα νόημα να προσπαθούν να την ελέγξουν. Είναι πολύ χαρούμενοι ΚΑΙ με το να προσαρμοστούν στις συνεχόμενες αλλαγές της.
Όλοι μας προσαρμοστήκαμε στις συνθήκες του κορονοϊού. Σε κανέναν δεν του άρεσε. Όσο περισσότερο αντιστάθηκε κάποιος, τόσο χειρότερα πέρασε στην καραντίνα.
Όλοι μας (ελπίζω) θα μεγαλώσουμε και θα γεράσουμε. Όσοι αντιστέκονται στα γηρατειά και θέλουν να μείνουν για πάντα νέοι (ή τουλάχιστον να μοιάζουν) θα χαλιούνται περισσότερο από το πέρασμα του χρόνου από όσους αποδέχονται τη φυσιολογική φθορά του χρόνου.
Ο Δαρβίνος έγραψε πως η εξέλιξη είναι η επιβίωση του πιο ευπροσάρμοστου.
Αντίθετα με τους Coaches γράφω στο βιβλίο μου πως:
Μπορεί αν δεν ξέρεις που πηγαίνεις, κανένας άνεμος να μην είναι ευνοϊκός αλλά ταυτόχρονα κανένας άνεμος δεν είναι αντίθετος.
Μπορεί αν δε βλέπεις που πηγαίνεις να πας εκεί που βλέπεις, αλλά τι πειράζει; Αν ξέρεις να ταξιδεύεις, καλά θα περάσεις όπου και να πας. Να είσαι ταξιδιώτης, όχι τουρίστας.
Δεν έχει τόση σημασία ο προορισμός, αλλά το ταξίδι. Το πώς ζεις τη ζωή σου, όχι το που θα φτάσεις και τι θα πετύχεις. Ας σκεφτούμε λίγο με κριτική σκέψη επιτέλους. Πέρα από όλα τα τσιτάτα.
Πάρε τη βοήθεια του κοινού
Αν μια κατάσταση μπορεί να ελεγχθεί, οι Δυτικοί θέλουν να έχουν προσωπικό έλεγχο της κατάστασης. Να είναι κύριοι του εαυτού τους. Αντίθετα οι Ασιάτες νιώθουν καλύτερα έχοντας ανθρώπους γύρω τους που θα τους βοηθήσουν να αποκτήσουν κάποιο έλεγχο.
Οι Ασιάτες πιστεύουν ότι τα πράγματα θα είναι καλύτερα αν είναι στην ίδια βάρκα με άλλους. Να μοιράζονται την κατάσταση.
Η Δυτική ψυχολογία φαίνεται πως επιβεβαιώνει την Ανατολική στάση ζωής εδώ, όταν όπως έχω ξαναγράψει, ένα από τα ισχυρότερα ευρήματα της είναι πως ο βασικότερος παράγοντας ευτυχίας είναι οι καλές ανθρώπινες σχέσεις.
Συμπέρασμα
Στη Δυτική κουλτούρα είναι φυσική μας ανάγκη να προσπαθούμε να ελέγξουμε τα πάντα και να έχουμε διαρκώς τον έλεγχο της ζωής μας. Και σε ένα βαθμό είναι σαφώς πάρα πολύ χρήσιμο. Όμως, συχνά ξεχνάμε πως η ζωή είναι απρόβλεπτη και πολύπλοκη.
Τις στιγμές που δυσκολευόμαστε πολύ ίσως να μας βοηθήσει η Ανατολική στάση ζωής. Ας θυμηθούμε πως δεν μπορούμε να ελέγξουμε τα πάντα. Είναι αδύνατον. Αντί να ελέγξουμε την κατάσταση πάσει θυσία, ας εστιάσουμε ΚΑΙ στο πώς να προσαρμοστούμε στα νέα δεδομένα. Δεν είναι ντροπή, ούτε ήττα. Και ας το κάνουμε με παρέα. Ας βρούμε ανθρώπους να μας βοηθήσουν και να το περάσουμε μαζί.
Η αρχαία Κινέζικη φιλοσοφία δίνει μια εναλλακτική οπτική ζωής, που μπορεί να μας φανεί χρήσιμη.
Την επόμενη φορά που θα νιώσεις πανικό επειδή χάνεις τον έλεγχο, λοιπόν, κάνε λίγο τον Κινέζο.
(Το άρθρο βασίζεται στο βιβλίο: The Geography of Thought, Richard Nisbett)
