Η ΔΡΑΜΑ ΤΟΥ 1929. Μια εγκαταλειμμένη πόλη
που ενώ πνίγονταν από τα νερά της
οι κάτοικοι στερούνταν πόσιμο νερό.
Έρευνα –επιμέλεια Ιωάννης Στ. Σταυρίδης
Οι κάτοικοι της Δράμας εγκαταλειμμένοι από τις εκάστοτε κυβερνήσεις πασχίζουν να κρατηθούν στα …..πόδια τους.
Η Μικρασιατική καταστροφή, που οδήγησε χιλιάδες πρόσφυγες σε τούτον τον τόπο, η έλλειψη κάθε κρατικής παρέμβασης για την λύση προβλημάτων, και άλλα πολλά δημιουργούν μια απαράδεκτη εικόνα για την Δράμα.
Χωρίς δρόμους, με πληθώρα μικρομάγαζων που ο ανταγωνισμός δεν επιτρέπει ένα αξιοπρεπές μεροκάματο, με τους αγρότες μας να προσπαθούν αλλά η παραγωγή τους να είναι ελάχιστη, με σπίτια παμπάλαια που δίνουν την εικόνα ενός Τουρκομαχαλά, συνθέτουν μια απογοητευτική πραγματική εικόνα.
Αλλά το μεγαλύτερο πρόβλημα εστιάζεται στην έλλειψη πόσιμου νερού. Ενώ η Δράμα πνίγεται από τα αναβλύζοντα νερά της εν τούτοις πόσιμο νερό δεν έχει. Και αυτό, συνεχίστηκε μέχρι και τα μέσα του 1950. Θυμάμαι πως για πόσιμο νερό χρησιμοποιούσαμε το νερό της Αγίας Βαρβάρας, του «ζυρνόβου», όπως αποκαλούσαμε μια φυσική ροή, καθώς επίσης από κεντρικές κοινόχρηστες βρύσες που είχε κατασκευάσει ο Δήμος που και αυτές «έτρεχαν» έχοντας κάποιο ωράριο.
Ο δημοσιογράφος – περιηγητής Τ. Κ. Ντόκος που επισκέφθηκε την πόλη μας το 1929 με δημοσίευμά του στην εφημερίδα «ΑΚΡΟΠΟΛΙΣ», επισημαίνει με ακρίβεια τους λόγους που θεωρεί την Δράμα ως την πλέον εγκαταλειμμένη πόλη της Αν. Μακεδονίας και Θράκης. Κάτι φυσικά που συμβαίνει και σήμερα και ας διανύουμε το 2015. Η Δράμα εξακολουθεί να χαροπαλεύει και να αγωνιά για την επιβίωσή της και κανενός αυτί δεν ιδρώνει από τους καρεκλοκένταυρους των Αθηνών.
Να δούμε λοιπόν πως περιγράφει την κατάντια της Δράμας εκείνη την εποχή;
Η παρουσία των ταξί ανθούσε στη δεκαετία του 1920. Όχι γιατί τα ….οικονομούσαν οι ιδιοκτήτες τους, αλλά γιατί δεν υπήρχε η κρατική συγκοινωνία. Και όπως μας λέει ο δημοσιογράφος της εφημερίδας, οι ταξιτζήδες ότι βγάζανε τα έδιναν για τα λάστιχά τους και τα ανταλλακτικά που ήταν και τότε πανάκριβα.
Θα είναι χίλιες φορές προτιμώτερον διά τον ταξειδιώτην τον περαστικόν από την Δράμαν, να μη απομακρυνθή εις μεγάλην ακτίνα από το σταθμόν. Έτσι και μόνον υπάρχει ελπίς ν’ αποκομίση κάπως καλές εντυπώσεις δια την Μακεδονικήν αυτήν πόλιν.
Γύρω από τον σταθμόν και εώς την πόλιν δένδρα ωραία, υψίκορμα και παχύσκια πλάι από τα οποία τρέχουν διάφορα φλοισβίζοντα νερά, δίδουν την απατηλήν εντύπωσιν ότι όλα είναι εξίσου ωραία, καθαρά, ευπρεπή.
Ατυχώς, εις την πραγματικότητα, δεν είναι έτσι. Μόλις πλησιάσετε προς την πόλιν και αρχίζετε να εισέρχεσθε εις αυτήν και να περιελίσσεσθε μέσα εις τους καλντεριμωτούς, καμπύλους, ανωμάλους και στριφογυριστούς δρόμους, τι αντίθεσις πλήρης, τι φοβερό κοντράστο εντυπώσεων!
Δεν επιθυμούμεν να κακολογήσωμεν την πόλιν και δεν έχομεν ουδέ την ελάχιστην πρόθεσιν να αποδώσωμεν μομφήν εις τους κατοίκους της δια μιαν κατάστασιν, διά την οποίαν εκείνοι είναι τελείως ανεύθυνοι. Η αλήθεια όμως είναι αυτή. Καμμία Μακεδονική ή Θρακική πόλις δεν είναι τόσον εγκαταλειμμένη, ώστε να φέρη ακόμη αμείωτα και αμετάβλητα όλα τα χάλια και τας ελλείψεις μιας τουρκικής πόλεως, όσον η Δράμα. Τα πάντα εκεί είναι πεπαλαιωμένα, σκωληκόβρωτα και αφαντάστως πτωχά.
ΔΙΑΤΙ ΤΑ ΣΠΙΤΙΑ ΕΙΝΕ ΠΑΜΠΑΛΑΙΑ
Και πρώτα – πρώτα ας δούμε την κατάστασιν των σπιτιών εις τα οποία ζουν και διαμένουν οι κάτοικοι της Δράμας. Ε, λοιπόν, η αθλιότης των οικημάτων αυτών, παμπαλαίων κατά πλειονότητα, είναι απερίγραπτος. Επειδή κατά τα τέσσερα έκτα τα σπίτια της Δράμας προέρχονται εξ ανταλλαγής (είναι δηλαδή οικήματα τα οποία ανήκον προηγουμένως εις τουρκικούς ιδίως, και εν μέρει εις βουλγαρικούς πληθυσμούς), δεν γίνεται εις τα σπίτια αυτά ούτε η παραμικροτέρα επισκευή ή μετατροπή. Και αυτό διατί; Διότι η περιουσιακή κατάστασις των οικημάτων αυτών είναι πολύ μπερδεμένη. Εκείνοι που κάθηνται εις αυτά σήμερον, δεν έχουν καμμίαν βεβαιότητα ότι θα παραμείνουν και αύριον. Μιαν καλήν πρωίαν ημπορεί η Εθνική Τράπεζα να τα πωλήση, οπότε θα ευρεθούν εις τον δρόμον. Λοιπόν, με τι όρεξιν να προσθέσουν έστω και ένα καρφί;
Η Εθνική Τράπεζα πάλιν, επειδή προτίθεται να τα πωλήση, δεν κάμνει ούτε εκείνη επισκευάς. Και έτσι όλο και σαραβαλιάζονται περισσότερον.
Ευτυχώς ότι η ιδιωτική πρωτοβουλία εις την ανοικοδόμησιν νέων κτιρίων έχει κάμει και εις την Δράμαν θαύματα. Το μόνον κακόν εν προκειμένω είναι ότι τα νέα οικήματα κτίζονται εκτός της πόλεως πράγμα το οποίον συντελεί εις το να εκτείνεται η πόλις κατά τρόπον άρρυθμον, ανώμαλον και με μικροσυνοικισμούς εδώ και εκεί, οι οποίοι φυσικά αδυνατούν να θεραπεύσωσι μόνοι των όλον το πλήθος των αναγκών των.
ΤΟ ΕΡΓΟΝ ΤΟΥ ΔΗΜΟΥ
Αλλά δεν είναι μόνον αυτά. Δεν υπάρχει καμμία ανάγκη της πόλεως Δράμας, ως πόλεως, εις την οποίαν να μην υστερή κατά τρόπον σημαντικόν.
Νερά η Δράμα, παραδείγματος χάριν, έχει άφθονα, αλλά η Δράμα διψά. Και διψά φοβερά. Αυτό συμβαίνει, μας εξηγούν οι ειδότες, διότι τα νερά είναι χαμηλότερα από τα επίπεδα της πόλεως. Βέβαια, η δυσκολία αυτή εις άλλα μέρη, όπου τα μηχανικά μέσα της απωθήσεως των υδάτων εις υψηλά επίπεδα είναι τελειοποιημένα, δεν σημαίνει τίποτε. Εις την Δράμαν όμως…
Δι’ αυτό και μια από τις πιο μεγάλες πληγές της Δράμας είναι η έλλειψις ποσίμου νερού το καλοκαίρι, την οποίαν έλλειψιν μάταια προσπαθούν νεροκουβαλητάδες με βαρέλλες να αναπληρώσουν. Όσον δια το ζήτημα του καθαρισμού του πληθυσμού με την τόσην ανεπάρκειαν ύδατος, αυτό παραμένει αίνιγμα και μυστήριον.
Ας ελπίσουν οι πολυπαθείς κάτοικοι της Δράμας, ότι με τα νέα μηχανήματα που παρήγγειλεν η δημοτική των αρχή, και τα οποία συντόμως θα αρχίσουν να λειτουργούν, θα ανελκύεται ικανή ποσότης νερού, που να μετριάση το μαρτύριόν των.
Εις τον φωτισμόν η κατάστασις είναι κάπως καλλιτέρα. Υπάρχουν εγκαταστάσεις θερμικαί παράγουσαι ρεύμα 800 περίπου ίππων. Και όμως υπάρχει ένα ποτάμι που βγαίνει μέσα από την πόλιν της Δράμας, τα «Τσάγια», καθώς και τα νερά της Αγίας Βαρβάρας, τα οποία θα ημπορούσαν να δώσουν και 1200 και 1500 ίππους. Αν και κάπως αργά, παρόμοιον σχέδιον ήρχισε να μελετάται, θα στοιχίση δε εν συνόλω περί τα 16 εκατομμύρια. Δεν θα είναι όμως μόνον δι’ ηλεκτρισμόν, αλλά και δι’ ύδρευσιν και κίνησιν βιομηχανικήν. Τέλειον έργον και πλήρες που ασφαλώς θ’ αλλάξη την όψιν της πόλεως.
ΤΙ ΕΠΕΤΕΛΕΣΘΗ ΜΕΧΡΙ ΤΟΥΔΕ
Και ερωτάται: Δεν κάμνει άραγε τίποτε ο Δήμος της Δράμας; Βεβαίως κάτι κάμνει, αναλόγως άλλως τε των πόρων του. Είναι όμως πολλά, πάρα πολλά αυτά που πρέπει να εκτελεσθούν, δια να γίνη η Δράμα ευπρεπής, ωραία και ευχάριστος η διαμονή της εις τους κατοίκους της, οι οποίοι ανέρχονται εις 32 ολόκληρους χιλιάδας.
Παραθέτομεν τελείως ασχολίαστα τα κατώτερα εκ των εκτελεσθέντων δημοτικών έργων, αφίνοντες εις τους Δραμαίους, ως αρμοδιωτέρους, να κρίνουν εάν ειργάσθη ή όχι καλώς ο νυν δήμαρχος των κ. Παρμενίδης. Τα έργα αυτά είναι:
- Κατασκευή διαφόρων υπονόμων εις την πόλιν και τους συνοικισμούς αξίας 130 χιλιάδων δραχμών.
- Κυβολιθόστρωσις των περί την κεντρικήν πλατείαν δρόμων, ήτις εστοίχισεν 24 χιλιάδας.
- Επισκευαί και λιθοστρώσεις διαφόρων οδών αξίας 250 χιλιάδων.
- Κατασκευή μιας παλαιάς γέφυρας εις το Γενή – Τσιφλίκ (18 χιλ.) επισκευή του υδραγωγείου Ραββίκας (100.000), διεύρυνσις των πεζοδρομίων της οδού Μεγάλου Αλεξάνδρου και κατασκευή διαφόρων βεσπασιανών και ενός στεγνωτηρίου δερμάτων εις τα σφαγεία.
Επίσης ελιθοστρώθησαν διάφοροι δρόμοι εντός της πόλεως και αμμοχαλικοστρώθησαν άλλοι (Φιλίππου, Προποντίδος, Προκοπίου Προύσσης – Φιλίππων), με δαπάνας εν συνόλω 600 χιλιάδων δραχμών.
Κατασκευάσθησαν υπόνομοι εις τας οδούς Σπετσών, Ρεύματος, Γαληνού, Αφροδίτης και Θερμοπυλών με δαπάνην 200 χιλιάδας δραχμών και τέλος εγένοντο διάφορα μικροέργα.
Ως κατακλείδα θ’ αναφέρωμεν και την σύνταξιν υπό του αρχιτέκτονος κ. Ι. Μακρή, του σχεδίου της πόλεως, απαραιτήτου πλέον, και όποιον θα τεθή πολύ συντόμως εις εφαρμογήν.
ΜΑΣΤΙΖΕΤΑΙ Η ΔΡΑΜΑ ΑΠΟ ΚΡΙΣΙΝ;
Και τώρα έχει η πόλις της Δράμας κρίσιν; Έχει και παραέχει.
«Είναι περιφέρεια καπνική, μας λέγει ο διευθυντής του Εμπορικού Επιμελητηρίου κ. Αθανασιάδης, δι’ αυτό επειδή υπάρχει καπνική κρίσις, υποφέρει και όλος ο αστικός και αγροτικός πληθυσμός της περιφέρειας Δράμας».
Με την θέσιν του αγροτικού πληθυσμού θα ασχοληθώμεν εις το επόμενον άρθρον μας. Σήμερον θα περορισθώμεν με την κρίσιν του αστικού πληθυσμού της πόλεως. Και η κρίσης αυτή είναι σοβαρά.
«Δεν ημπορεί πια να μας θρέψη ο τόπος, μας λέγει άλλος αρμοδιώτατος να μας διαφωτίση εν προκειμένω, ο κ. Ζιώγας, πρόεδρος του Εμπορικού Συλλόγου Δράμας. Εγέμισεν ο κόσμος από παράγκες και μικροεπαγγελματίας που δεν βγάζουν ούτε τα έξοδα που απαιτούνται δια την συντήρησίν των».
Πράγματι, ολόκληρος η Δράμα είνε γεμάτη από μικροπαντοπωλεία, καφενεία ψιλικατζίδικα και τα παρόμοια. Τα περισσότερα αυτά διαγράφουν συνήθως έναν φαύλον κύκλον εργασιών και κλείνουν. Ιδού δε ποίος είναι ο φαύλος κύκλος. Όταν ανοίγονται, ανοίγουν με πιστώσεις. Δια να εργασθούν είνε υποχρεωμένα να κάμουν και εκείνα πιστώσεις. Επειδή όμως ο κόσμος – και ιδίως οι αγρόται – δυστυχεί, δεν πληρώνει. Και το αποτέλεσμα: πτώχευσις και κλείσιμον του καταστήματος.
Άλλως τε, και μόνον το γεγονός ότι, εντός ολίγων μηνών τελευταίως εγένοντο 6 πτωχεύσεις, δεν είνε αρκετόν δια να χαρακτηρίση την κατάστασιν;
Δια τούτο λοιπόν ζητεί ο επαγγελματικός και εμπορικός κόσμος της πόλεως, αναθεώρησιν της φορολογικής κλάσεως, εις την οποίαν κατετάχθησαν μέχρι τούδε οι διάφοροι επαγγελματίαι.
-Αφ’ ότου μας κατέταξαν φορολογικώς μέχρι σήμερον, μου είπον πλείστοι επαγγελματίαι, ήλλαξεν η θέσις μας. Η κρίσις που μαστίζει από καιρού ήδη τον τόπον, περιώρισε σημαντικώτατα τον κύκλον των εργασιών μας. Πως λοιπόν είνε δυνατόν να πληρώνωμεν φόρους που ανταποκρίνονται προς μίαν κατάστασιν πραγμάτων, ανεπιστρεπτεί, φαίνεται, παρελθούσαν; Πολύ συχνά μας φέρουν τα διπλότυπα δια να πληρώσωμεν, ημείς δεν έχομεν και αμέσως μας προσωποκρατούν.
Το ζήτημα είνε σπουδαιότατον και πρέπει να εξετασθή με πολλήν προσοχήν.
Και θα τελειώσωμεν με μίαν άλλην οικτρότητα, η οποία χωρίς ν’ αποτελή φρούτον αποκλειστικόν της Δράμας, όμως καλλιεργείται εκεί επιμελέστατα παρ’ όλον ότι έχει εξεγείρη ολόκληρον τον πληθυσμόν κατά των ενόχων. Εννοούμεν τας πυρκαϊάς ή, σαφέστερα, τους εμπρησμούς, που κάθε τόσον πυρπολούν τα κτίρια της Δράμας, προς είσπραξιν των ασφαλίστρων.
Η πενία γεννά τέχνας, ως γνωστόν. Εδώ γεννά προ παντός εμπρησμούς. Κάθε λίγο και λιγάκι και από μια πυρκαϊά βαλτή.
Έχει όμως και τούτο ένα καλόν: Ότι αποτελεί τον μόνον τρόπον δια να φύγουν από την μέσην όλα εκείνα τα παληόσπιτα που κατασχημίζουν την πόλιν και να κτισθούν νέα.
Τ.Κ. ΝΤΟΚΟΣ
Η αρχή δεν ήταν το ήμισυ του παντός για τον ξένο επισκέπτη στη Δράμα. Φθάνοντας στη πόλη μας με το τραίνο η πρώτη εντύπωση ήταν, πως πράγματι βρίσκονταν σε μια πανέμορφη πόλη. Με το που έπαιρνε όμως τον δρόμο της Εθνικής Αμύνης (σήμερα) και έφθανε στην πλατεία η Δράμα του θύμιζε μια Τουρκόπολη.
