Είναι σήμερα τα παιδιά
μας εθισμένα στις οθόνες;
Γράφει η Παπαδοπούλου Χριστίνα*
Εθισμός στο Διαδίκτυο, εθισμός στα κινητά, εθισμός στα βιντεοπαιχνίδια, όπως και να το ονομάσουμε υπάρχει μια μεγάλη μερίδα γονέων που ισχυρίζονται ότι τα παιδιά τους είναι εθισμένα στις οθόνες. Αυτά τα οποία τους ανησυχούν κυρίως είναι: οι αρκετές ώρες που αφιερώνουν τα παιδιά στις οθόνες και η μεγάλη τους αντίσταση να μειώσουν αυτόν τον χρόνο. Οι γονείς έρχονται καθημερινά σε αντιπαράθεση με τα παιδιά ακόμα και για πολύ απλά πράγματα όπως το να αφήσουν τις συσκευές τους και να έρθουν στο τραπέζι για φαγητό, να κλείσουν την κονσόλα και να κάνουν τα μαθήματά τους, να σταματήσουν να σκρολάρουν στα social media και να ετοιμαστούν για τις εξωσχολικές τους δραστηριότητες.
Ακόμα όμως και τα ίδια τα παιδιά φαίνεται ότι αντιλαμβάνονται σε μεγάλο βαθμό το πρόβλημα που τους δημιουργεί αυτή η πολύωρη ενασχόληση με τις οθόνες. Σε έρευνα που πραγματοποιήθηκε στην Ελλάδα το 2019 από το Κέντρο Ασφαλούς Διαδικτύου σε δείγμα 14.000 μαθητών μεταξύ 10-17 ετών, έδειξε ότι το 24% παραδέχεται ότι αντιμετωπίζει πρόβλημα εθισμού είτε δεν γνωρίζει αν έχει πρόβλημα εθισμού. Την ίδια στιγμή το 34% των μαθητών νιώθει ότι παραμελεί τις δραστηριότητές του για χάρη του ψηφιακού κόσμου.
Τι είναι όμως στ’ αλήθεια ο εθισμός στο Διαδίκτυο;
Επίσημα, η επιστημονική κοινότητα δεν δέχεται προς το παρόν τον όρο «εθισμός στο Διαδίκτυο» καθώς θεωρεί ότι δεν πρόκειται για μια κλινική διάγνωση ψυχικής φύσεως αλλά για μια συμπεριφορά με εθιστικά χαρακτηριστικά τα οποία τείνουν να ανατρέψουν την ψυχική ισορροπία και ευημερία των παιδιών. Ωστόσο, οι ίδιοι επιστήμονες ισχυρίζονται ότι ο εθισμός στο Διαδίκτυο μπορεί να θεωρηθεί ψυχική διαταραχή όταν η συμπεριφορά του παιδιού θέσει σε κίνδυνο την σωματική του ακεραιότητα ή ακόμα και την ζωή του.
Θα πρέπει λοιπόν να είμαστε προσεκτικοί με τον όρο εθισμός και να μην σπεύδουμε να χαρακτηρίσουμε οποιαδήποτε ενασχόληση των παιδιών μας με τις οθόνες ως εθισμό. Ίσως είναι καιρός να αποδεχτούμε το γεγονός, ότι η νέα γενιά σήμερα έχει αλλάξει τον τρόπο με τον οποίο συνδέεται και ψυχαγωγείται. Τα παιδιά πλέον χρησιμοποιούν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης για να επικοινωνήσουν μεταξύ τους, τα βιντεοπαιχνίδια για να παίξουν με τους φίλους τους και τα βίντεο στο Youtube για να περάσουν ευχάριστα την ώρα τους. Πολλές φορές εμείς οι ενήλικες, ειδικά όσοι από εμάς γνωρίσαμε τον κόσμο πριν το Διαδίκτυο και τα smartphones, πέφτουμε στην παγίδα να θεωρούμε τη συμπεριφορά των παιδιών προβληματική ενώ αυτό που στην ουσία κάνουν είναι το αναμενόμενο για την ηλικία τους. Αυτό που έχει αλλάξει όμως και δικαίως μας προβληματίζει πολλές φορές, είναι ο τρόπος και ο χρόνος που αφιερώνουν τα παιδιά στο μέσο (κινητό, κονσόλα, tablet) για να επικοινωνήσουν και να συνδεθούν. Η συναναστροφή με συνομηλίκους, η ακρόαση μουσικής, η παρακολούθηση ταινιών, το παιχνίδι, ήταν και τα δικά μας ενδιαφέροντα πριν μερικά χρόνια. Η διαφορά όμως του τότε με το τώρα είναι ότι τα παιδιά σήμερα χρειάζονται μόνο μια συσκευή για να τα κάνουν όλα αυτά.
Από την άλλη όσο δύσπιστοι και αν είμαστε με την έννοια του εθισμού, άλλο τόσο σε εγρήγορση θα πρέπει να βρισκόμαστε για πιθανές αρνητικές επιπτώσεις από τη χρήση των οθονών. Άλλωστε, κορυφαία στελέχη που εργάζονται σε εταιρίες-κολοσσούς των social media έχουν παραδεχτεί δημοσίως ότι τα κινητά και οι εφαρμογές τους έχουν σχεδιαστεί με τέτοιο τρόπο ώστε να μας κρατούν όσο το δυνατόν περισσότερο χρόνο συνδεδεμένους. Είναι μάλιστα οι ίδιοι άνθρωποι που έχουν δηλώσει ότι τα κινητά και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης δημιουργήθηκαν για ενήλικες και όχι για παιδιά. Αν λοιπόν είναι τόσο δύσκολο για εμάς ως ενήλικες να διαχειριστούμε τον χρόνο μας στις συσκευές μπορούμε πολύ εύκολα να φανταστούμε πόσο δύσκολο μπορεί να είναι αυτό για τα ίδια τα παιδιά.
Την ίδια στιγμή όλο και περισσότερες έρευνες υποστηρίζουν ότι η πολύωρη ενασχόληση με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης σχετίζεται με την αύξηση του άγχους και της κατάθλιψης, καθώς οι έφηβοι, ιδιαίτερα τα κορίτσια, συγκρίνονται με τους συνομηλίκους τους και ανησυχούν σε υπερβολικό βαθμό για την εικόνα τους. Από την άλλη, το υπερβολικό Gaming σχετίζεται με υψηλά ποσοστά άγχους, κατάθλιψης και χρήσης ουσιών. Σύμφωνα μάλιστα με τα στοιχεία από την Γραμμή Βοήθειας Help Line το 2019 το 35% των κλήσεων αφορούσε την υπερβολική ενασχόληση και εξάρτηση των παιδιών από τα βιντεοπαιχνίδια.
Ποια είναι όμως εκείνα τα σημάδια που μπορεί να εντοπίσει ένας γονέας ή ακόμα και ένας εκπαιδευτικός για να θεωρήσει ότι ένα παιδί βρίσκεται στα όρια του εθισμού;
- Δεν μπορεί να ελέγξει τον χρόνο που δαπανά στο Διαδίκτυο.
- Αφιερώνει συνεχώς όλο και περισσότερο χρόνο online.
- Απομονώνεται από το οικογενειακό και φιλικό του περιβάλλον.
- Μειώνεται η σχολική του επίδοση.
- Είναι ανήσυχο ή θλιμμένο όταν βρίσκεται εκτός Διαδικτύου.
- Αισθάνεται ευδιάθετο και ευτυχισμένο μόνο όταν βρίσκεται online.
- Γίνεται επιθετικό και αντιδρά άσχημα όταν του λένε να σταματήσει την online δραστηριότητα.
- Ψεύδεται για τον πραγματικό χρόνο που αφιερώνει στο Διαδίκτυο.
Πέρα όμως από τα κοινωνικό-συναισθηματικά συμπτώματα υπάρχουν και τα σωματικά συμπτώματα που θα πρέπει να μας προειδοποιήσουν για ενδεχόμενο εθισμό στο Διαδίκτυο.
- Πόνοι στην μέση
- Πονοκέφαλος
- Αϋπνία
- Κακή διατροφή
- Κακή προσωπική υγιεινή
- Προβλήματα όρασης
- Αύξηση ή απώλεια βάρους
Μια από τις βασικότερες μεθόδους αντιμετώπισης του εθισμού ή της πολύωρης έκθεσης στις οθόνες είναι η πρόληψη. Πριν ακόμα το παιδί ξεκινήσει την οποιαδήποτε online του δραστηριότητα, θα πρέπει να λάβουμε ως γονείς τα μέτρα μας και να προβούμε σε κάποιες απαραίτητες ενέργειες.
- Βοηθάμε τα παιδιά να αυτό-διαχειρίζονται τον χρόνο που αφιερώνουν στο Διαδίκτυο, τονίζοντάς τους ότι καμία διαδικτυακή δραστηριότητα δεν μπορεί να αντικαταστήσει την οικογένεια, τους φίλους και όλα όσα αγαπούν να κάνουν.
- Δεν χρησιμοποιούμε ποτέ σαν ανταμοιβή ή τιμωρία την πρόσβαση στο Διαδίκτυο.
- Εξετάζουμε το ενδεχόμενο μήπως εμείς οι γονείς αποτελούμε ένα κακό πρότυπο ως προς την ενασχόληση μας με το Διαδίκτυο.
- Αποφεύγουμε να έχουμε υπολογιστές και κονσόλες στα υπνοδωμάτια των παιδιών αλλά σε κοινόχρηστους χώρους του σπιτιού για να έχουμε καλύτερο έλεγχο της κατάστασης.
- Εγκαθιστούμε φίλτρα γονικού ελέγχου σε όλες τις συσκευές που έχουν πρόσβαση στο διαδίκτυο και χρησιμοποιούνται από τα παιδιά.
- Περνάμε ποιοτικό χρόνο με τα παιδιά μας συζητώντας και κάνοντας κοινές δράσεις.
- Ενθαρρύνουμε τα παιδιά να ασχοληθούν με νέες δραστηριότητες και χόμπι που τους αρέσουν.
Οι προκλήσεις της σύγχρονης ψηφιακής εποχής ιδιαίτερα για εμάς του γονείς είναι πολλές και δύσκολες. Το καλύτερο όπλο λοιπόν για να τις αντιμετωπίσουμε είναι η σωστή ενημέρωση και η επένδυση στην καλλιέργεια ενός κλίματος εμπιστοσύνης ανάμεσα σε εμάς και τα παιδιά μας.
* Εκπαιδευτικός
MSc στις Νέες Τεχνολογίες στην Εκπαίδευση
