Η επικινδυνότητα του ελεύθερου νου
Γράφει η Νόπη Χατζηιγνατιάδου
«Ο λαός σώπαινε, και κανείς δε μιλούσε, γιατί ήταν φοβισμένος και έβλεπε πως οι συνωμότες ήταν πολλοί» (Θουκυδίδης )
«Τα δαιμόνια επιτίθενται στους φοβητσιάρηδες» (Ινδική παροιμία)
«Όταν φοβάται κανείς κάποιον, είναι εύκολο να πιστέψει ό,τι κακό λέγεται γι’ αυτόν» (Marcel Ragnol)
«Το μόνο πράγμα που πρέπει να φοβόμαστε είναι ο ίδιος ο φόβος» (Φραγκλίνος Ρούζβελτ)
«Αν μπορείς κοίταξε τον φόβο κατάματα και ο φόβος θα φοβηθεί και θα φύγει» (Νίκος Καζαντζάκης)
«Όποιος φοβάται τους άλλους, γίνεται δούλος χωρίς να το καταλάβει» (Αντισθένης)
Ανέκαθεν ο φόβος ήταν μέσο καταδυνάστευσης. Ανατρέχοντας στο παρελθόν παρατηρείται ο φόβος ως εργαλείο στα χέρια πολιτικών, οικονομικών και θρησκευτικών συστημάτων. Ο φόβος ήταν και είναι το πρωταρχικό συναίσθημα του ανίσχυρου, του δυστυχισμένου, του ανήμπορου, του αρνητικού και κατηφή ανθρώπου. Ο στόχος είναι να αποδυναμωθεί η μάζα, ούτως ώστε να επικρατήσουν τα συμφέροντα των εξουσιαστών.
Στις δημοκρατικές μέρες που διανύουμε απρόσωπα συστήματα τροφοδοτούν τον φόβο με διάφορους τρόπους. Συντηρείται καλώς και θεριεύει ο φόβος με ελεγχόμενες, εκβιαστικές και απειλητικές μεθόδους. Το κράτος, η κυβερνητική εξουσία, η εφορία, οι τράπεζες, εμπορικοί κολοσσοί, τα μέσα μαζικής εξαθλίωσης κ.α. διαδραματίζουν ρόλο εξουσιαστή και δυνάστη έναντι του ποτισμένου με φόβο και τρόμο πολίτη. Ελέγχεται κάθε κίνηση των άκρων του, ελέγχονται τα βήματά του, οι ανάσες του, καθώς κι οι καρδιακοί του παλμοί. Τίθενται όροι, οι οποίοι εάν δεν τηρηθούν ή εάν δε γίνουν αποδεχτοί, ανάλογα με τις περιπτώσεις, θα χάσει ο εκφοβισμένος όλα του τα υπάρχοντα, τον αέρα που ανασαίνει, τη γη που πατά, τον ύπνο του, τον ενδεχόμενο ουρανό που ονειρεύεται να πετάξει. Ο εντεταλμένος δημοσιογράφος θα τρομοκρατήσει, προμηνύοντας σεισμούς, λιμούς και καταποντισμούς. Απειλή, τρόμος, άσχημες ειδήσεις, αγχόνη, ανησυχία για το μέλλον και το άγνωστο, αβεβαιότητα, δεσμά δυσβάσταχτα που δεν αντέχει ο φοβισμένος.
Ανθρωπάκια παραδομένα και υπάκουα εξυπηρετούν το κεφάλαιο, την αγορά, την εξουσία. Η αύξηση υπόδουλων τρέφει πάντα το οποιοδήποτε αδηφάγο σύστημα. Η χειραγώγηση της κοινής γνώμης έχει πολλά πρόσωπα και τεχνικές, όπως δημιουργία τεχνιτών προβλημάτων, πλαστοί φόβοι, η προώθηση και η προβολή του μέτριου και του φτηνού (έλλειψη ποιότητας και αισθητικής), η ενοχοποίηση του πολίτη, ο αποπροσανατολισμός της σκέψης, η αναβολή των θεμάτων, η υποτίμηση της νοημοσύνης, η άγνοια των πολιτών για όσα τους ίδιους αφορούν. Ο χειραγωγημένος είναι πηλός εύπλαστος που αποκτά το οποιοδήποτε επιθυμητό σχήμα. Σε τούτο το έδαφος ο πανικός κι ο τρόμος είναι σπόρος αποδοτικός που ευδοκιμεί κι ανθίζει. Ο εκφοβισμένος είναι όργανο και υποχείριο που λειτουργεί επιτυχώς και που επιτυγχάνει τους σκοπούς, καθώς και τις επιθυμίες των εξουσιαστών. Ο αδύναμος είναι επιθυμητός και σαφέστατα βολεύει το σύστημα.
Αντίθετα, ο ελεύθερος άνθρωπος είναι επικίνδυνος. Ο αποδεσμευμένος, ο αχειραγώγητος, ο ακέραιος άνθρωπος φέρει σημάδια ανεξαρτησίας από οποιαδήποτε εξουσία. Ο ελεύθερος άνθρωπος είναι εκείνος που δε θα επηρεαστεί από τα τεχνιτά τερτίπια κανενός. Είναι ανεπιθύμητος, παρείσακτος και παράσιτο, γιατί δεν καθοδηγείται, δεν υπόκειται σε εξαναγκασμό και δεν υπακούει τυφλά. Είναι επικίνδυνος, γιατί δεν υιοθετεί δίχως να επεξεργαστεί τη γνώση και τα δεδομένα, αλλά οδηγείται σε συμπεράσματα μέσα από βιώματα, από πνευματική διαύγεια και σκέψη κριτική. Ο ελεύθερα σκεπτόμενος αναλύει, επεξεργάζεται, κινητοποιείται και κινητοποιεί. Δεν αποδέχεται ακατέργαστα. Διαθέτει το προσόν της αμφισβήτησης για το εκάστοτε σύστημα, καθώς και το προσόν της αναζήτησης της αλήθειας και μάλιστα της αλήθειας που τον αφορά. Δεν υποτάσσεται σε σωτήρες, σε ήρωες, σε αυθεντίες. Δεν έχει χαρακτήρα αδρανή, παθητικό κα υποταγμένο. Δε συμμορφώνεται αδούλευτα σε υποδείξεις και σε επιταγές ανορθόδοξες. Άκρως επικίνδυνος ο ελεύθερος άνθρωπος για τους ισχυρούς του κόσμου.
Σήμερα, όσο ποτέ άλλοτε ίσως, είναι απαραίτητα στην κοινωνία τα ελεύθερα σκεπτόμενα μυαλά, εκείνα που μάχονται για να αποκόψουν τα δεσμά της σύγχρονης δουλείας και αιχμαλωσίας. Είναι αναγκαίες οι ψυχές που δε φοβούνται, γιατί «στον φόβο μας ποντάρουν» (Ρίτσος) και γιατί «θέλει τόλμη κι αρετή η ελευθερία» (Κάλβος).
