Καμιά άμεση σχέση με το Βυζάντιο όταν ιδρύθηκε
Η Μονή Κορυλόβου αφιερωμένη
στον Σωτήρα Χριστό και οι δυσκολίες
της σωστικής ανασκαφής
Μιλάει στον «Π.Τ.» ο κ. Κ. Τσουρής, Ομότιμος Καθηγητής Βυζαντινής Αρχαιολογίας του Δ.Π.Θ.
Του Θανάση Πολυμένη
ΣΤΗΝ ΚΟΡΥΦΗ του Κορυλόβου της Δράμας, υπάρχει ένας αρχαιολογικός χώρος, της μεσοβυζαντινής περιόδου, με ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Πρόκειται για ένα μικρό μοναστήρι, το οποίο φέρεται να ιδρύθηκε περί το 1193 μ.Χ., αφιερωμένο στον Σωτήρα Χριστό και να εγκαταλείφθηκε για αγνώστους μέχρι στιγμής λόγους, λίγο πριν την έλευση των Οθωμανών στην περιοχή της Δράμας.
Την ανασκαφή πριν από μερικά χρόνια έκανε ο Αρχαιολόγος και Ομότιμος Καθηγητής Βυζαντινής Αρχαιολογίας του Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης κ. Κωνσταντίνος Τσουρής, μαζί με την σύζυγό του κα. Ευαγγελία Παπαθεοφάνους, Επίτιμη Έφορο Αρχαιοτήτων.
Οι ανασκαφικές εργασίες έγιναν υπό τη διεύθυνση της 12η Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων Καβάλας που εκείνη την εποχή ήταν αρμόδια Εφορεία για την Αν. Μακεδονία και Θράκη. Ο κ. Τσουρής ήταν ο συντονιστής της σωστικής ανασκαφής, την οποία πραγματοποίησε η Αρχαιολόγος κα. Χρύσα Μυρσίνογλου.
Μια πρώτη παρουσίαση είχε γίνει στο Αρχαιολογικό Μουσείο Δράμας, το Νοέμβριο του 2018, από τον ίδιο τον κ. Τσουρή και την κα. Παπαθεοφάνους. Σήμερα, οι εργασίες αυτές έχουν πλέον ολοκληρωθεί και σύντομα στο επόμενο χρονικό διάστημα, πρόκειται να ανακοινωθούν στοιχεία για τα νεότερα ευρήματα στον χώρο.
Ένα βυζαντινό μοναστήρι στον Κορύλοβο
Ο «Π.Τ.» μίλησε με τον Αρχαιολόγο κ. Τσουρή, ο οποίος αναφέρθηκε αναλυτικά σχετικά με το μικρό μοναστήρι στην κορυφή του Κορυλόβου, επισημαίνοντας αρχικά ότι, σύμφωνα με τα μέχρι τώρα στοιχεία που υπάρχουν, «είναι του 1193 -1194 μ.Χ.».
Όπως, εξηγεί «είναι το τέλος της Μεσοβυζαντινής περιόδου και είναι η βασιλεία των Αγγέλων, η οποία κράτησε για 20 χρόνια. Είναι η τελευταία εικοσαετία του 12ου αιώνα, που η Κωνσταντινούπολη υποτάχθηκε στους Φράγκους το 1204 εξαιτίας της Δυναστεία των Αγγέλων».
Ερωτώμενος για το πότε κτίστηκε η μονή, σημειώνει ότι «δεν ξέρουμε από ποιους κτίστηκε η μονή. Λέγονται διάφορα, όμως νομίζω ότι κτίστηκε από ντόπιους οι οποίοι δεν είχαν καμιά σχέση με το Βυζάντιο έξω από τη Δράμα. Δεν ήταν άνθρωποι ευκατάστατοι ή πολύ πλούσιοι. Διότι γράφονται διάφορα πλέον και μεταξύ άλλων έχει γραφτεί ότι είχαν και σχέσεις με την αυτοκρατορική αυλή της Κωνσταντινούπολης και άλλα. Ή ότι στη Δράμα ήταν εξορισμένος ένας άνθρωπος της αυτοκρατορικής οικογένειας κτλ. Η πιο απλή λογική λέει ότι δεν σε στέλνουν ποτέ εξορία, εκεί που έχεις τα κτήματά σου».
Λατρευτικοί λόγοι
Ερωτώμενος αν όντως έγινε για καθαρά τοπικούς λατρευτικούς λόγους, ο κ. Τσουρής σημειώνει ότι, «πρόκειται για τη μοναστική οργάνωση της Δράμας. Να έχετε υπόψη σας, ότι υπάρχουν περιοχές οι οποίες έχουν πολλά μοναστήρια ή έχουν κάποιο μοναστικό κέντρο. Η Δράμα και η Καβάλα δεν είχαν πολλά μοναστήρια, ή τουλάχιστον δεν τα ξέρουμε εμείς».
Αναφερόμενος στα μοναστήρια της περιοχής, εξηγεί ότι εκείνα τα χρόνια, «το μοναστήρια στον κάμπο της Δράμας ήταν η Εικοσιφοίνισσα, ο Άγιος Γεώργιος του Βρανοκάστρου, το ασκηταριό πάνω από τη Δράμα που δημοσιεύει ο Ευάγγελος Παπαθανασίου, στα Κοκκινόγεια ένα ερείπιο, μια εκκλησία η οποία δεν ξέρουμε αν ήταν μοναστήρι ή ενοριακή εκκλησία. Το τελευταίο που ξέρω, είναι ο Άγιος Παντελεήμονας της Προσοτσάνης, που έχουμε ενδείξεις σαφείς οι οποίες μας λένε ότι ήταν μοναστήρι.
Επίσης, υπήρχε ένα μοναστήρι, η Παναγία η Κορυγιώτισσα το οποίο δεν ξέρουμε σε ποιο σημείο του κάμπου της Δράμας βρισκόταν. Ίσως προς την περιοχή των Σερρών. Όταν λέμε κάμπο της Δράμας εννοούμε κάμπο Φιλίππων κτλ. γύρω από τα βουνά (Παγγαίο, Μενοίκιο, Λεκάνη, Φαλακρό)».
Μικρό μοναστικό ίδρυμα
Δίνοντας περισσότερα στοιχεία, σημειώνει ότι «το μοναστήρι στον Κορύλοβο ήταν μικρό μοναστικό ίδρυμα. Τα μοναστήρια στο Βυζάντιο ήταν όλα μικρά. Τα μεγάλα που ακούμε όπως τον Όσιο Λουκά στη Φωκίδα, όπως η Πάτμος και τα μεγάλα του Αγίου Όρους, αυτά ήταν η απόλυτη εξαίρεση. Τα συνηθισμένα μοναστήρια είχαν από 10 έως 20 το πολύ καλογήρους και την ανάλογη έκταση. Ένα μοναστήρι με 10 ανθρώπους δεν μπορούσε να έχει μεγάλη έκταση».
Ερωτώμενος αν ήταν ανδρικό ή γυναικείο μοναστήρι, μας λέει ότι δεν υπάρχουν ανάλογα στοιχεία και ότι ήταν αφιερωμένο στον Σωτήρα Χριστό.
Η εγκατάλειψη
Ερωτώμενος ο κ. Τσουρής για το πότε περίπου εγκαταλείφθηκε, μας λέει: «Αυτό για μένα ως ανασκαφέα στην Ανατολική Μακεδονία και τη Θράκη, είναι το σημαντικότερο πρόβλημα και χαίρομαι που το θίξατε.
Εγκαταλείφθηκε στο τέλος της βυζαντινής κυριαρχίας ή στην αρχή της οθωμανικής κυριαρχίας. Επειδή τα ευρήματα δεν μας βοηθούν ιδιαίτερα, πρέπει να τα εκτιμήσουμε. Η δική μου εκτίμηση είναι ότι, όταν οι Οθωμανοί εγκαταστάθηκαν και κατέλαβαν την περιοχή της Δράμας, το μοναστήρι ήταν εγκαταλελειμμένο. Αυτή είναι η δική μου εκτίμηση.
Επειδή τα ευρήματα δεν είναι πολλά – αυτά δηλαδή που χρειάζονται για να έχουμε μια άποψη για τον χρόνο της εγκατάλειψης – μπορεί να έχουμε μια λανθασμένη εκτίμηση ή να υπάρχει μια καλύτερη εκτίμηση.
Η δική μου είναι ότι, με βάση την κεραμική, τον 15ο αιώνα η Μονή ήταν εγκαταλελειμμένη. Αυτό είναι το απολύτως σίγουρο. Θα πρέπει να ξέρουμε ότι δεν καταστράφηκε, ούτε από ανθρωπογενή παράγοντα, ούτε από φυσικό παράγοντα όπως σεισμό, πυρκαγιά, πλημμύρα κτλ. Και δεν υπάρχουν επίσης στοιχεία ότι καταστράφηκε από άνθρωπο. Εγκαταλείφθηκε και σιγά – σιγά καταχώθηκε. Εάν αυτό έγινε πριν έρθουν οι Οθωμανοί ή αφού ήρθαν οι Οθωμανοί, νομίζω ότι έγινε πριν έρθουν».
Αρχιτεκτονικά στοιχεία
Αναφορικά με τα αρχιτεκτονικά στοιχεία του μικρού μοναστηριού, ο κ. Τσουρής εξηγεί ότι πρόκειται για ένα μονόχωρο ναό, μια μικρή αίθουσα με νάρθηκα, ενώ στην ερώτηση για το αν υπάρχουν άλλα κτίσματα γύρω του, σημειώνει:
«Υπάρχουν σίγουρα. Ένα μικρό πρόσκτισμα, του οποίου δεν είναι σαφής ο προορισμός του. Ήταν ακριβώς στη νότια πλευρά του καθολικού, ενώ στη βόρεια πλευρά του υπήρχε μια δεξαμενή ορθογώνια τετράγωνη η οποία ανασκάφηκε μέχρι ένα ορισμένο βάθος, αλλά δεν μπορέσαμε να προχωρήσουμε. Στη βόρεια πλευρά του καθολικού και πολύ κοντά, υπάρχει μια δεξαμενή ορθογώνια, η οποία είναι κλασικός τύπος και δεν ξέρουμε τι βάθος είχε».
Οι δυσκολίες της ανασκαφής
Ερωτώμενος για το πώς ξεκίνησε η σωστική ανασκαφή, ο κ. Τσουρής επισημαίνει ότι αυτή ξεκίνησε εξαιτίας μια διαπίστωσης που είχε κάνει πριν από χρόνια ο διευθυντής του Δήμου Δράμας κ. Κώστας Τριανταφυλλίδης: «Κάποια στιγμή ο κ. Κώστας Τριανταφυλλίδης, από το Δήμο Δράμας, διαπίστωσε ότι έγινε μια λαθρανασκαφή και ειδοποίησε την υπηρεσία. Να σας πω την αλήθεια, τα χρήματα που είχαμε για σωστική ανασκαφή, δεν περίσσευαν. Το ότι ξεχωρίσαμε αυτά τα χρήματα ήταν θαύμα.
Ανασκάφηκε πλήρως το καθολικό και με ρωτάνε οι συνάδελφοι αν έκανα έρευνα σε μεγαλύτερο βάθος να δω αν υπάρχουν προηγούμενες φάσεις από αρχαιότερα μνημεία ή όχι. Δεν έκανα κάτι τέτοιο. Σταμάτησα εκεί που είναι το δάπεδο της εκκλησίας και δεν πήγα παρακάτω γιατί δεν ήθελα να ρισκάρω να χάσω κι αυτά τα χρήματα που είχα στη διάθεση μου και να βρεθώ στον αέρα με τη συνέχιση της ανασκαφής. Το ανέσκαψα όλο, βρήκα ένα κομμάτι από το τείχος της Μονής, βρήκα τα δύο προσκτίσματα, έχει καλής ποιότητας γλυπτά, αλλά είναι μόνο στις τρεις πόρτες».
Χαρακτηριστικά σημειώνει μάλιστα, ότι, «η πρώτη λαθρανασκαφή εκεί έγινε το 1976 και η ανασκαφική έρευνα το 2000. Από το 1996 οι προτεραιότητες δεν καθορίζονται από εμάς. Λέμε σωστική ανασκαφή, αλλά άλλο πράγμα είναι να περιμένει η Εγνατία Οδός να κάνει τη δουλειά της, άλλο πράγμα είναι να στηθεί μια γέφυρα στο Στρυμόνα, άλλο πράγμα είναι να σκάψω τα θεμέλια για το σπίτι μου και να βρεθούν αρχαία και άλλο ο Κορύλοβος για τον οποίο δεν υπήρχε κανένας ενδιαφερόμενος. Ο μόνος ήταν ο Κώστας Τριανταφυλλίδης και ο τότε δήμαρχος Δράμας κ. Μαργαρίτης Τζίμας, ο οποίος επέμεινε να γίνει η ανασκαφή».
Αναφορικά με το ζήτημα των χρημάτων, ο κ. Τσουρής διευκρινίζει: «Θα πρέπει να έχετε υπόψη σας ότι, σ’ αυτή την ιστορία, τα χρήματα που έχεις στη διάθεσή σου για μια σωστική ανασκαφή, είναι δεδομένα. Δεν μπορείς να πεις ότι θα κάνεις σωστική ανασκαφή μέχρι να βρεις τον τάφο του Μεγαλέξανδρου! Έχεις τόσα χρήματα, τα οποία με τόσους εργάτες, φτάνουν για τρεις μήνες παράδειγμα. Μετά πρέπει να βρεις χρήματα για να συνεχίσεις την ανασκαφή.
Οι συστηματικές ανασκαφές που έχουν σταθερή χρηματοδότηση, είναι πολύ σημαντικές. Συστηματική ανασκαφή είναι στους Φιλίππους, στην Αμφίπολη και στη Θάσο. Αυτή τη στιγμή, αυτές είναι συστηματικές ανασκαφές οι οποίες χρηματοδοτούνται ετησίως».
