Η θέση της Ποντίας
στον Πόντο
Του κ. Γ. Κ. Χατζόπουλου, τ. Λυκειάρχη
Σωρεία επικρίσεων για αιώνες, αλλά κι ακόμη και σήμερα, διατύπωσε και διατυπώνει το κατ’ ευφημισμόν ισχυρό φύλο κατά του ασθενούς φύλου.
Το επικρίνει για εξαπάτηση (βιβλική Εύα)[1], απιστία (Κλυταιμνήστρα)[2], εκδικητικότητα (Μήδεια)[3], φιλαρέσκεια, εγωισμό, σπατάλη, φιληδονία.
Δυστυχώς παραβλέπει τις αρετές της γυναίκας, όπως φιλόπονη, οικονόμα, πιστή σύντροφος, στοργική μητέρα, πειθαρχική, ορθή διαχειρίστρια τα του οίκου (αιδοίη ταμίη), αλλά και θυσιαζόμενη για το κοινωνικό[4] και εθνικό συμφέρον[5].
Και δεν αρκέσθηκε μόνο στη διατύπωση των επικρίσεων, αλλά, εκμεταλλευόμενο τη μυϊκή του δύναμη, πέτυχε να την καταστήσει υποχείριό του, ασκώντας εναντίον της λεκτική και σωματική βία, μεταβάλλοντάς την σε τes[6] κατά τους ρωμαϊκούς χρόνους με δικαίωμα ζωής και θανάτου επ’ αυτής.
Αλλά και κατά τη διάρκεια της αθηναϊκής δημοκρατίας είχε το δικαίωμα να αποπέμψει τη νόμιμη σύζυγο με απλή διαδικασία, ζητώντας δηλαδή προφορικά την αποπομπή της. Σ’ αυτήν όμως την περίπτωση είχε υποχρέωση να επιστρέψει την προίκα, που έλαβε από αυτήν, αυξημένη κατά 18%. Αυτή η υποχρέωση ήταν ο μόνος φραγμός για την έκδοση διαζυγίου[7].
Δε λείπουν βέβαια και οι περιπτώσεις εξύμνησης, και είναι πολλές, των αρετών της γυναίκας, αρχόμενες από τα ομηρικά χρόνια. Στο έπος Οδύσσεια εξαίρεται η συζυγική αφοσίωση, η καρτερικότητα και η νοικοκυροσύνη της ιθακήσιας βασίλισσας Πηνελόπης, ενώ στο ίδιο έπος εξαίρεται η ορθή διαχείριση της ανακτορικής οικονομίας. Πρόκειται για την αιδοίη ταμίη (= σεβαστή οικονόμα)[8].
Ο τραγικός ποιητής Ευριπίδης εξαίρει τη μέχρι εκούσιου θανάτου αφοσίωση της βασίλισσας Άλκηστης[9] στην ομώνυμη τραγωδία του, ενώ ο Σοφοκλής στην τραγωδία του Αντιγόνη[10] αναφέρεται με θαυμασμό στην ηρωίδα του Αντιγόνη, η οποία σεβόμενη τον άγραφο θεϊκό νόμο και το έντονο αδελφικό φίλτρο εκπληρώνει το χρέος της με την καταδίκη της σε θάνατο, ενώ ο Ευριπίδης στην τραγωδία του Ιφιγένεια η εν Αυλίδι[11] εγκωμιάζει τη θυσία της ηρωίδας του για εθνικό σκοπό.
Στα ιστορικά δημοτικά μας τραγούδια εξαίρονται η αυτοθυσία της γυναίκας για χάρη της ελευθερίας, η συζυγική αφοσίωση (επιστροφή ξενιτεμένου), το αδελφικό φίλτρο, η μητρική αγάπη κ.ά.
Στα δημοτικά τραγούδια ο ποιητής λαός στιγματίζει ακόμη τη συζυγική απιστία, αλλά και τη μητρική εγκληματικότητα.
Ο Πόντιος λαϊκός ποιητής εξαίρει την αδελφική αγάπη στο τραγούδι «τη Τρίχας το Γεφύρι(ν)», αλλά και τη θυσία της ηρωίδας για υψηλό κοινωνικό σκοπό.
Στο δημοτικό τραγούδι του Πόντου «ο Μάραντον»[12] ανασταίνεται μέσα από την ομίχλη του χρόνου η ομηρική Πηνελόπη στο πρόσωπο της ηρωίδας του τραγουδιού, η οποία δηλώνει αποφασισμένη να μην υποκύψει στον πειρασμό ενός νέου γάμου, αλλά να παραμείνει ισόβια πιστή, αναμένοντας την επιστροφή του συντρόφου της.
Αλλά και η μυθική ηρωίδα Άλκηστη έρχεται από την αχλύ των αιώνων να εκφραστεί στο πρόσωπο της γυναίκας του πρωταγωνιστή του δημοτικού τραγουδιού «ο Γιάννες ο Μονόγιαννες»[13].
[1] Βίβλος.
[2] Αισχύλου, Αγαμέμνων.
[3]Ευριπίδου, Μήδεια και Μπίμπη – Παπασπυροπούλου, Μήδεια η Δέσποινα των Κόλχων, η πολυφάρμακος, Αρχείον Πόντου, τόμ. 41ος, Αθήνα 1987.
[4]Η γυναίκα του πρωτομάστορα (Τη Τρίχας το γεφύρι (ν)).
[5] Ευριπίδου, Ιφιγένεια η εν Αυλίδι.
[6]Ζέρομ Καρκοπίνο, Η καθημερινή ζωή στη Ρώμη, μετάφρ. Κ. Παναγιώτου, σσ. 105-134, χ.χ.
[7]Robert Flaceliere, Ο Δημόσιος και Ιδιωτικός βίος των αρχαίων Ελλήνων, μετάφρ. Γεράσ. Δ. Βανδώρου, σσ. 87-88, χ.χ.
[8] Ζ., 381, 390, α 139, β 345.
[9]Ευριπίδου, Άλκηστις και Ν. Π. Ανδριώτη, Ο μύθος της Άλκηστης στη δημοτική ποίηση του Πόντου. Ημερολόγιον της Μεγάλης Ελλάδος, Αθήναι 1930.
[10]Σοφοκλέους, Αντιγόνη.
[11]Ευριπίδου, Ιφιγένεια η εν Αυλίδι.
[12] Πάνου Λαμψίδη, Δημοτικά Τραγούδια του Πόντου, Αθήναι 1960.
[13] Του Ίδιου, ό.π., σ. 43.
