Μετακινήσεις κατοίκων

του Οροπεδίου Κάτω

Νευροκοπίου 1900-1940

Του κ. Γεώργιου Μουρουζίδη

Η περιοχή του Ζιρνόβου γνώρισε οικονομική άνθηση μέχρι και την δεκαετία του 1890. Κύριες ασχολίες των κατοίκων ήταν η κτηνοτροφία, η γεωργία, αλλά κυρίως η μεταλλουργία. Με την ανάπτυξη του σιδηροδρόμου στην ευρύτερη περιοχή, το Νευροκόπι έμεινε μακριά από τους σύγχρονες άξονες μεταφορών, με αποτέλεσμα το μεταφορικό κόστος να επιβαρύνει τον ανταγωνισμό. Πλέον αυτού και οι θρησκευτικές και στη συνέχεια οι προκαλούμενες από αυτές εθνοτικές και εθνικές συγκρούσεις επηρέασαν την κοινωνική και πολιτική συνοχή και σταθερότητα στην περιοχή, η οποία την εποχή εκείνη περιλάμβανε 44 οικισμούς.

Τα όρια της περιοχής αντιστοιχούν με εκείνα της επαρχίας Ζυρνόβου του 1928. Οι γλώσσες που ομιλούνταν εδώ ήταν πέντε : Ελληνική, Σλαβική, Τουρκική, Τσιγγάνικη και Βλάχικη. Το Κάτω Νευροκόπι αποτελεί συνέχεια της επαρχίας Ζυρνόβου, το οποίο μετονομάσθηκε το 1928. Οι κάτοικοι ήταν μουσουλμάνοι, χριστιανοί (πατριαρχικοί και εξαρχικοί), λίγοι βλάχοι και λίγοι τσιγγάνοι. Ο πληθυσμός της περιοχής Ζυρνόβου την τελευταία περίοδο της οθωμανικής διοίκησης, δηλαδή πριν την απελευθέρωση και τη συνθήκη του Βουκουρεστίου με την οποία καθορίστηκαν τα σύνορα (1913), ήταν 29.500 άτομα από τα οποία: 14.200 χριστιανοί, 15.150 μουσουλμάνοι, 300 Βλάχοι και 150 Τσιγγάνοι. Με τη συνθήκη του Αγίου Στεφάνου το 1870 που αποσκοπούσε και στην προσπάθεια δημιουργίας της μεγάλης Βουλγαρίας, πολλοί χριστιανοί κάτοικοι της περιοχής ασπάσθηκαν την Βουλγαρική Εξαρχία – Εκκλησία (απόσχιση από το Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης). Η πλειοψηφία των Εξαρχικών πριν και μετά τη συνθήκη του Νεϊγύ (1919)  μετανάστευσαν εκόντες άκοντες στη Βουλγαρία.  Το σύνολο των μουσουλμάνων έφυγε μέχρι το 1924 στην Τουρκία, με βάση τη Σύμβαση Περί Ανταλλαγής της Συνθήκης της Λωζάνης (1923). Από την άλλη εγκαταστάθηκαν σε 30 οικισμούς της περιοχής, σύμφωνα με στοιχεία του 1926 της Επιτροπής Αποκαταστάσης Προσφύγων (ΕΑΠ), 2.323 οικογένειες προσφύγων ή 8.334 άτομα. Κρίνεται σκόπιμο να αναφερθεί ότι η ανταλλαγή με την Τουρκία ήταν υποχρεωτική [1] με βάση το θρήσκευμα όπως προέβλεπε η συνθήκη της Λωζάνης, ενώ η ανταλλαγή με τη Βουλγαρία ήταν εθελοντική [2] όπως προέβλεπε η συνθήκη του Νεϊγύ. Ένας λαός σε ένα τόπο που αναφέρεται από τη μυθική εποχή, αφού διαιρέθηκε θρησκευτικά (με ή χωρίς τη θέληση του) υποχρεώθηκε να διαιρεθεί και εθνικά (με ή χωρίς τη θέληση του) και στη συνέχεια να διασκορπιστεί (με ή χωρίς τη θέληση του) στο βωμό των γεωπολιτικών συμφερόντων και των κρατικών λογικών.

Μετά την ολοκλήρωση της ανταλλαγής των πληθυσμών μεταξύ Ελλάδας – Βουλγαρίας και Ελλάδας – Τουρκίας, κατά την απογραφή του 1928 υπήρχαν στην περιοχή 30 οικισμοί, αφού 14 οικισμοί είχαν εγκαταλειφθεί. Ο πραγματικός πληθυσμός της επαρχίας Νευροκοπίου το 1928 ήταν 13.164 άτομα. Από αυτά 9.377 ήταν πρόσφυγες, εκ των οποίων 605 είχαν έλθει πριν την μικρασιατική καταστροφή και 8.772 μετά τη μικρασιατική καταστροφή. Από τους πρόσφυγες 72 % ήταν Πόντιοι, 14 % Μικρασιάτες, 8 % Θρακιώτες, 6 % πατριαρχικοί εκ Βουλγαρίας.

Αξίζει να σημειωθεί ότι η επίσημη γλώσσα της περιοχής της ΒΔ κοιλάδας του Νέστου ποταμού από τη Βροντού μέχρι το Ραζλόγκ, η οποία αναφέρεται από την εποχή του Ηροδότου, κατά τη διάρκεια των αυτοκρατορικών διοικήσεων (Μακεδονική, Ρωμαϊκή, Βυζαντινή) και πριν την Οθωμανική Αυτοκρατορία ήταν η ελληνική, όπως αποκαλύπτει και η αρχαιολογική σκαπάνη στη Νικόπολη. Όλες οι ανακατατάξεις προκλήθηκαν εξαιτίας του γεωπολιτικού ανταγωνισμού των μεγάλων δυνάμεων.

Οι κοινότητες και οι οικισμοί αυτών μετονομάστηκαν με το Διάταγμα 76/1927 (ΦΕΚ). Η επαρχία Ζιρνόβου συστήθηκε το 1920 με 44 οικισμούς. Η σχετική πολιτική ηρεμία, η αύξηση του ποσοστού των γεννήσεων  και η συνεχής εγκατάσταση προσφύγων και μετά το 1923, επέφερε την εκρηκτική αύξηση του πληθυσμού στις 24.475 το 1940. Στα τέλη της δεκαετίας του 1930 ο αριθμός των μαθητών δημοτικού (μέχρι την ηλικία των 15 ετών) αποτελούσε σχεδόν το 20% του πληθυσμού. Αναλυτικά στοιχεία για την πληθυσμιακή εξέλιξη της περιοχής από τα τέλη της δεκαετίας του 1930  υπάρχουν στο pamenevrokopi

[1] Βάσει του πρώτου άρθρου της Σύμβασης, επιβαλλόταν «από της 1ης Μαΐου 1923 […] η υποχρεωτική ανταλλαγή των Τούρκων υπηκόων, ελληνικού ορθοδόξου θρησκεύματος, των εγκατεστημένων επί των τουρκικών εδαφών, και των Ελλήνων υπηκόων, μουσουλμανικού θρησκεύματος, των εγκατεστημένων επί των ελληνικών εδαφών»

[2]  Η Συνθήκη του Νεϊγύ προέβλεπε την εθελοντική και αμοιβαία μετανάστευση των γλωσσικών, θρησκευτικών και εθνοτικών μειονοτήτων ανάμεσα στη Βουλγαρία και την Ελλάδα

Αναλυτικά τα στοιχεία για κάθε οικισμό της περιοχής Ζυρνόβου κατά τη διάρκεια των ανακατατάξεων έχουν όπως παρακάτω : 

Βέζμη (Εξοχή) : 1234 άτομα το 1900, 1.004 άτομα το 1913, 1.185 άτομα το 1920, 657 το 1928 (όλοι πρόσφυγες).

Βίρσαν (Βήρσανη) : 184 άτομα το 1900, 144 άτομα το 1913, 110 άτομα το 1920. Το σύνολο του πληθυσμού έφυγε το 1924 στην Τουρκία.

Βίτοβο (Δέλτα) : 340 άτομα το 1900, 318 άτομα το 1913, 305 άτομα το 1920, 102 άτομα το 1928 (όλοι πρόσφυγες).

Βούλκοβο (Χρυσοκέφαλος) : 1.055 άτομα το 1913, 789 άτομα το 1920, 587 άτομα το 1928 (όλοι πρόσφυγες).

Βώλακας :  894 άτομα το 1913, 806 το 1920, 918 άτομα το 1928.

Γκιουρετζίκ (Γρανίτης) : 500 άτομα το 1900, 481 άτομα το 1913, 387 άτομα το 1920, 385 άτομα το 1928.

Γκιουστερέκ (Χάρακας) : 200 άτομα το 1900, 378 άτομα το 1913, 328 άτομα το 1920, 57 άτομα (όλοι πρόσφυγες) το 1928. Ο οικισμός ερημώθηκε πριν τον Β΄Π.Π.

Λακάβιτσα (Μικροκλεισούρα):  500 κάτοικοι το 1900,  326 άτομα το 1913, 390 άτομα το 1920, 214 άτομα το 1928 (όλοι πρόσφυγες).

Ζίρνοβο (Kάτω Νευροκόπιον) : 2.120 άτομα το 1900, 2.105 άτομα το 1913, 2.186 άτομα το 1920, 2.060 άτομα το 1928.

Ίζμπιστα (Αγριοκερασιά):  440 κάτοικοι το 1900, 650 άτομα το 1913, 584 άτομα το 1920, 136 άτομα  το 1928 (όλοι πρόσφυγες). Το χωριό ερημώθηκε το 1951.

Ιστρανέ (Πέρασμα):  284 κάτοικοι το 1900, 282 άτομα το 1913,  196 άτομα το 1920, 17 (όλοι πρόσφυγες) το 1928. Στην απογραφή του 1951 το χωριό βρέθηκε προσωρινά εγκαταλειμμένο.

Καράκιοϊ (Κατάφυτον): 2.000 κάτοικοι το 1905, 1.153 άτομα το 1913, 975 άτομα το 1920, 453 άτομα το 1928.

Κάσιστα (Κριθαρίστρα):  303 άτομα το 1913, 214 άτομα το 1920. Το χωριό εγκαταλείφθηκε το 1928.

Κοστέν (Ψυχρόν) :  205 άτομα το 1913, 129 άτομα το 1920. Το χωριό εγκαταλείφθηκε το 1928.

Κουμανίτσι (Δασωτό):  750 κάτοικο το 1900, 820 άτομα το 1913, 466 άτομα το 1920, 477 άτομα το 1928.

Λακκούδα (Λακάβιτσα) : 326 άτομα το 1913, 390 άτομα το 1920, 46 το 1928. Το χωριό ερημώθηκε τη δεκαετία του 1960.

Λιβαδάκιον (Λιβάντιστα): 656 άτομα το 1905,  482 άτομα το 1913, 265 άτομα το 1920, 123 άτομα το 1928 (όλοι πρόσφυγες)  .

Λίσε (Οχυρόν) :  1.409 άτομα το 1913, 1.001 άτομα το 1920, 984 άτομα το 1928.

Λόζνα (Κρεμαστά) :  Το 1900 είχε 219 ντόπιους κατοίκους οι οποίοι εγκατέλειψαν το χωριό.

Λόφτσα (Ακρινό) : 1.155 άτομα το 1913, 981 άτομα το 1920, 198 άτομα (όλοι πρόσφυγες) το 1928. Το χωριό ερημώθηκε το 1951.

Μαλούσιστα (Μελισσόμανδρα) :  423 άτομα το 1913, 309 άτομα το 1920, 78 άτομα το 1928. Το χωριό ερημώθηκε το 1951.

Μαχαλετζίκ (Άνω Μυλόρρευμα) :  352 άτομα το 1913, 199 άτομα το 1920, 110 άτομα (όλοι πρόσφυγες) το 1928. Το χωριό ερήμωσε το 1957.

Μοναστιρτζίκ (Εκκλησάκι) :  308 άτομα το 1913, 178 άτομα το 1920, οι οποίοι έφυγαν στην Τουρκία. Το χωριό εγκαταλείφθηκε το 1928.

Μουζντέλ (Μυλόπετρα) :  395 άτομα το 1913, 292 άτομα το 1920, 88 (όλοι πρόσφυγες) το 1928. Το χωριό ερήμωσε το 1951.

Μπελοτίντσα (Λευκόγεια) : 1.361 άτομα το 1913, 1.183 άτομα το 1920, 1.068 κάτοικοι το 1928 (εκ των οποίων 90% πρόσφυγες).

Μπλάτσεν (Αχλαδιά) : 339 άτομα το 1913, 270 άτομα το 1920, 127 κάτοικοι το 1928.

Μπόροβο (Ποταμοί) :1.045 άτομα το 1913, 650 άτομα το 1920, 432 (όλοι πρόσφυγες) το 1928.

Μπουρατζίκ (Βραχοχώρι) : 373 άτομα το 1913, 156 άτομα το 1920. Το χωριό εγκαταλείφθηκε το 1928.

Μπουτίμ (Κριθαράς) : 504 κάτοικοι το 1900, 329 άτομα το 1913, 198 άτομα το 1920 οι οποίοι έφυγαν στη Βουλγαρία. Στο χωριό εγκαταστάθηκαν 26 πρόσφυγες (10 οικογένειες) οι οποίοι σύντομα εγκατέλειψαν το χωριό το 1928.

Ντεμπρετζίκ (Αχλαδομηλιά) : 550 κάτοικοι το 1900, 220 άτομα το 1913, 212 άτομα το 1920,  89  (όλοι πρόσφυγες) το 1928. Στην απογραφή του 1951 το χωριό βρέθηκε προσωρινά εγκαταλειμμένο.

Λακάβιτσα (Μικροκλεισούρα) : 657 άτομα το 1913, 680 άτομα το 1920, 46 (όλοι πρόσφυγες) το 1928.

Ντόλνο Μπρόντι (Κάτω Βροντού): 1.437 άτομα το 1913, 1.102 άτομα το 1920, 844 (εκ των οποίων πρόσφυγες το 90%) το 1928.

Ντόμπλεν (Διπλοχώρι): 544 άτομα το 1913,  313 άτομα το 1920, 94 «παρόντες δημότες» το 1928. Στο χωριό εγκαταστάθηκαν 21 προσφυγικές οικογένειες. Το χωριό εγκαταλείφθηκε το 1981.

Οστίτσα (Μικρομηλέα): 587 άτομα το 1913, 417 άτομα το 1920, 130 (όλοι πρόσφυγες) το 1928.

Πεπελές (Μυρσίνερο):  746 άτομα το 1913, 542 άτομα το 1920, 79 το 1928. Το χωριό ερημώθηκε το 1951.

Πότσαν :. 330 άτομα το 1913, 146 άτομα το 1920, όλοι έφυγαν στην Τουρκία. Το χωριό ερημώθηκε το 1924.

Ράκιστεν (Κατάχλωρον):  1.043 άτομα το 1913, 698 άτομα το 1920, 200 το 1928. Το χωριό ερημώθηκε το 1951.

Σιδέροβο (Μεσοβούνι): 296 άτομα το 1913, 247 άτομα το 1920, 85 άτομα το 1928. Το χωριό ερημώθηκε με τον Β΄Π.Π.

Σουρντίλοβο (Σιρτίλοβα): 232 άτομα το 1913, 144 άτομα το 1920. Το 1924 το χωριό ερημώθηκε. Ο πληθυσμός έφυγε στην Τουρκία.

Στάρετζικ (Πολύλιθον):  108 άτομα το 1913, 64 άτομα το 1920. Το σύνολο του πληθυσμού έφυγε στην Τουρκία και ο οικισμός ερημώθηκε το 1928.

Στάρτσιστα (Περιθώριο) :  2.518 κάτοικοι το 1900, 1.951 άτομα το 1913, 1.539 άτομα το 1920. 1.337 το 1928.

Τερλίς (Βαθύτοπος):  2.270 κάτοικοι το 1905, 1.360 άτομα το 1913, 1.191 άτομα το 1920, 681 το 1928.

Τίσοβο (Μαυροχώρι):  682 άτομα το 1913, 405 άτομα το 1920, 159 το 1928. Το χωριό εγκαταλείφθηκε το 1951.

Τσερέσοβον (Παγονέρι):  1.092 άτομα το 1913, 668 άτομα το 1920, 341 το 1928.

Πλούσιο σε διάσπαρτους οικισμούς φαίνεται το Βόρειο Ανατολικό τμήμα της επαρχίας, προφανώς διότι ήταν αναπτυγμένη η κτηνοτροφία και επιπλέον διότι η απόσταση από τα κέντρα διοίκησης παρείχε προστασία από τους διώξεις των Οθωμανών μετά το 1383 όταν κατακτήθηκε το Οροπέδιο.