ΒΑΒΕΛ
Θανάσης Πολυμένης
Μη τυχόν και μου λες ψέματα…
«Κάθε άνθρωπος πρέπει να επιλέγει πόση αλήθεια μπορεί να αντέξει», έγραφε ο γνωστός ψυχαναλυτής και συγγραφέας Ίρβινγκ Γιάλομ στο περίφημο βιβλίου του, «Όταν έκλαψε ο Νίτσε».
Είναι … αλήθεια! Πόση αλήθεια μπορούμε να αντέξουμε; Μέχρι πού μπορεί να μας φτάσει η … μανία μας να μαθαίνουμε τις αλήθειες των γύρω μας; Και πόσο πραγματικά θα μας ενοχλούσαν οι αλήθειες τους; Θα κατέρριπταν τους μύθους που έχουμε χτίσει ο ένας για τον άλλον;
«Τα ψεύτικα τα λόγια τα μεγάλα, μου τα ’πες με το πρώτο σου το γάλα», έγραφε σε ένα εξαιρετικό τραγούδι ο μεγάλος Νίκος Γκάτσος. Πολιτικοί στίχοι κυρίως, που αναφέρονται στην κοινωνική ιστορία και όχι μόνο της Ελλάδας.
Η αλήθεια σήμερα σε γενικά επίπεδα είναι καταδικασμένη. Το ψέμα βρίσκεται σε καθημερινή ημερήσια διάταξη και κυρίως στον χώρο της ειδησεογραφίας και εκεί θέλω να σταθώ για άλλη μια φορά.
Και η ρήση του Γιάλομ έρχεται στο μυαλό μου, όχι για το πόση αλήθεια θα μπορούσαμε να αντέξουμε, αλλά για το ότι «κάθε άνθρωπος πρέπει να επιλέγει πόση αλήθεια μπορεί να αντέξει». Και εδώ βρίσκεται το μεγάλο μυστικό.
Από τα πρώτα μας γράμματα ακόμα, περιχαρακωνόμαστε σε πλαίσια αλήθειας και ψεύδους. Μεγαλώνουμε, ωριμάζουμε, καθοδηγούμενοι από τις δικές μας αλήθειες, από τις ψευδαισθήσεις μας. Από τα πολύ απλά, που ξεκινούν από την οικογένεια, όπως για παράδειγμα ποιον είναι το παρελθόν του πατέρα και της μητέρας και τι πραγματικά γνωρίζουμε γι’ αυτούς, ποιες είναι οι αλήθειες και οι ψευδαισθήσεις που μας ακολουθούν γι’ αυτούς, την ψευδαίσθηση ή την αλήθεια που γνωρίζει μια μητέρα για το παιδί της, μέχρι την εικόνα που έχουμε για την κοινωνία γύρω μας, την πολιτική κατάσταση και τις πολιτικές – κοινωνικές ιδεολογίες που ακολουθούμε.
Το πρόβλημα απασχολεί τον άνθρωπο από αρχαιοτάτων χρόνων. Η ύπαρξή μας συνυπάρχει με την αλήθεια και την αληθοφάνεια, με το ψεύδος και τις ψευδαισθήσεις. Η αλήθεια δεν υπάρχει, έλεγε κάποτε ο Πλάτωνας, τον 4ο π.Χ. αιώνα. Δίδασκε στους μαθητές του, ότι οι άνθρωποι δεν μπορούμε να διακρίνουμε τις αλήθειες, τις άφθαρτες μορφές που συγκροτούν την κοινωνία των ιδεών.
Σε κάθε εποχή, οι αλήθειες είναι διαφορετικές. Άλλη ήταν η αλήθεια στην ελληνική αρχαιότητα και άλλη στη Μόσχου του Στάλιν για παράδειγμα ή στην ναζιστική Γερμανία του Χίτλερ. Άλλη είναι σήμερα η αλήθεια στην εποχή μας, με το διαδίκτυο και τα λεγόμενα κοινωνικά δίκτυα του Facebook, του Twitter και άλλων, να κατακλύζουν ή και να καταδυναστεύουν ολοκληρωτικά πλέον την καθημερινότητά μας, την σκέψη μας, τους τρόπους συμπεριφοράς μας. Προφανώς, κάθε εποχή κατασκευάζει τις αλήθειες που της ταιριάζουν.
Σε τι δεν έχουμε πιστέψει σήμερα; Οι πολιτικές ψευδαισθήσεις που έπεφταν μέσα από την πολιτική καθημερινότητα στην Ελλάδα για παράδειγμα, οδήγησαν μεγάλες μάζες της κοινωνίας να πιστέψει ότι «λεφτά υπάρχουν»! Και αργότερα, πιστέψαμε ότι «με ένα νόμο και ένα άρθρο» και σε μια νύχτα, θα μπορούσε να σχιστεί το μνημόνιο και να διαγραφεί το χρέος της χώρας. Χωρίς να υπολογίσουμε τις προθέσεις των δανειστών… οι οποίοι σαφώς είχαν τις δικές τους αλήθειες να πουν και ορίσουν!
Το 2016, λίγο πριν πεθάνει, ο μεγάλος φιλόσοφος Ουμπέρτο Έκο, είχε πει: «παλαιότερα ο ανόητος του καφενείου αισθανόταν αδύναμος». Εύκολα συμμορφωνόταν με τις κυρίαρχες αλήθειες όταν έβλεπε να τις διατυπώνουν και να τις υποστηρίζουν οι εξουσίες της επιστήμης, της πολιτικής, της οικονομίας, της θρησκείας, των θεσμών, του πολιτισμού και του Τύπου. Σήμερα ο ίδιος ανόητος, φτωχότερος και οργισμένος, συμμαχεί στα social media με άλλους ομοϊδεάτες με αποτέλεσμα να αισθάνεται ισχυρός και να περιφρονεί τις αλήθειες που διακινούν τα κάθε λογής «κατεστημένα». «Κρατήστε την αλήθεια σας για τον εαυτό σας», κραυγάζει. «Εμείς έχουμε τη δική μας αλήθεια».
