Μνημόσυνο για τους πεσόντες του Μακεδονικού Αγώνα στην Προσοτσάνη
Η αποτυχία των σχεδίων των Βουλγάρων
στην περιοχή της Προσοτσάνης οφείλεται
κυρίως στη δράση της «Φιλεκπαιδευτικής Αδελφότητας Ηώς»
ΣΤΗΝ ΠΡΟΣΟΤΣΑΝΗ Δράμας πραγματοποιήθηκε την Κυριακή 9 Οκτωβρίου, το μνημόσυνο στη μνήμη των πεσόντων του Μακεδονικού Αγώνα. Η διοργάνωση ανήκει στο Δήμο Προσοτσάνης και στο Μουσικοχορευτικό Σύλλογο Προσοτσάνη «Ο Μέγας Αλέξανδρος». Σύμφωνα με το πρόγραμμα, αρχικά τελέστηκε μνημόσυνο στον Ιερό Ναό Εισοδίων της Θεοτόκου και στη συνέχεια ακολούθησε κατάθεση στεφάνων στο μνημείο Μακεδονομάχων του Δήμου Προσοτσάνης.
Σύμφωνα με τα ιστορικά στοιχεία, στην Προσοτσάνη εκείνη την εποχή κατοικούσαν περί τις 400 οικογένειες Τούρκων και 450 χριστιανικές. Μετά το Σχίσμα του 1870 άρχισαν στην Προσοτσάνη και στα γύρω χωριά, ένας τρομερός αλληλοεξοντωτικός διωγμός των κατοίκων, με επίκεντρα τις εκκλησίες και τα σχολεία, που διεξήγαγαν και οι δύο παρατάξεις, Πατριαρχικοί και Εξαρχικοί. Το 1902 ο αγώνας αυτός προσέλαβε αιματηρή μορφή με την εμφάνιση Βουλγάρων Κομιτατζήδων, οι οποίοι προς τρομοκράτηση των Ελλήνων άρχισαν να φονεύουν τους Έλληνες προκρίτους κάθε χωριού.
Οι διαμάχες για την απόκτηση των υπαρχόντων σχολείων και εκκλησιών διήρκησαν μέχρι το 1910. Η αποτυχία των σχεδίων των Βουλγάρων στην περιοχή της Προσοτσάνης οφείλεται κυρίως στη δράση της «Φιλεκπαιδευτικής Αδελφότητας Ηώς» που ιδρύθηκε το 1873 με έμβλημά της την εικόνα της Ζωοδόχου Πηγής. Σε αυτή συμμετείχαν πρόκριτοι, δημογέροντες και πολλοί απλοί Έλληνες κάτοικοι της Προσοτσάνης. Σκοπός της αδελφότητας ήταν να διατηρήσει ζωντανό το φρόνημα των Ελλήνων κατοίκων της Προσοτσάνης και των γύρω χωριών και να καλλιεργήσει την Ελληνική παιδεία.
Από τα πρώτα μελήματα της οργάνωσης ήταν η αγορά οικοπέδου όπου άρχισε η οικοδόμηση καινούργιας εκκλησίας και σχολείου. Τα χρήματα για την αγορά του οικοπέδου συγκεντρώθηκαν από τις εισφορές όλων των κατοίκων της Προσοτσάνης. Χτίστηκε εκκλησία (στο χώρο δίπλα στο Α΄ Δημοτικό Σχολείο) αφιερωμένη στα “Εισόδια της Θεοτόκου” και αποτελούσε για πολλά χρόνια το καμάρι της Προσοτσάνης, που όμως είχε τραγική κατάληξη, αφού το 1949 κάηκε ολοσχερώς. Στον ίδιο χώρο κατασκευάστηκε κτίριο το οποίο χρησίμευε ως σχολείο (παρθεναγωγείο και αρρεναγωγείο). Το 1903 ξεκίνησε η κατασκευή, στον ίδιο χώρο, νέου σχολείου με την Αδελφότητα να πρωτοστατεί, ενώ σημαντική ήταν και η βοήθεια του Εθνομάρτυρα Μητροπολίτη Δράμας Χρυσοστόμου, καθώς και του ιδρύματος Μελά. Τα εγκαίνια του σχολείο έγιναν την 15η Σεπτεμβρίου 1909.
Γνωστοί πρόεδροι της Αδελφότητας αναφέρονται ο Κων/νος Βουλτσιάδης, ο γιατρός Νικόλαος Λιάμης (λόγω της δράσης του Βούλγαροι πράκτορες προσπάθησαν να τον σκοτώσουν την Μ. Πέμπτη του 1878), ο Γεώργιος Παπούλης και ο Λεωνίδας Βουλτσιάδης. Άλλες δραστηριότητες της οργάνωσης ήταν η δημιουργία φιλαρμονικής με περισσότερα από 30 όργανα, η ίδρυση βιβλιοθήκης στο Αναγνωστήριο (το μετέπειτα καφενείο “Καζίνο”) και η δημιουργία θεατρικής ομάδας.
Επίσης, άξιοι αγωνιστές ανεδείχθησαν ακόμη οι: Ιωάννης Παπαοικονόμου, Γεώργιος Βουλτσιάδης, Κων/νος Ράγιας, Λεωνίδας Βουλτσιάδης, Χατζηλεωνίδας Στοϊμένου, Γιαννάκης Βασιλείου ή Νάκας, Γεώργιος Κωνσταντίνου ή Φαβρικάνος, Αδάμ Μακρής, Ιωάννης Καραγιάννης, Γεώργιος Τριανταφυλλίδης, Χαράλαμπος Λαδιάς, Κώττας Νάκου, Νικόλαος Κατσιγιάννης ή Κολιαμάνης, Κων/νος Κατσιγιάννης και Παπαδημήτριος Νάκας Αρχιμανδρίτης.
Πρόεδρος της Επιτροπής Αμύνης της Προσοτσάνης ορίστηκε ο Παππούλης Γεώργιος, γραμματέας ο Αδάμ Μακρής και ταμίας ο Παπαδημήτρης Βογιατζής. Ο τελευταίος γεννήθηκε στην Προσοτσάνη το 1882. Το 1902 διορίστηκε δάσκαλος στο σχολείο του Βώλακα από τον Μητροπολίτη Δράμας Χρυσόστομο. Ταυτόχρονα, ορίστηκε και τοποτηρητής του Κέντρου Δράσεως Βώλακα, για την οργάνωση του Μακεδονικού Αγώνα στο χωριό. Το 1923 χειροτονήθηκε ιερέας στην Προσοτσάνη (αργότερα προήχθη σε αρχιμανδρίτης). Την ομάδα εκτελεστών στην Προσοτσάνης είχαν αναλάβει οι: 1) Χρήστος Βογιατζής Νάκος, 2) Ιωάννης Μίντσης, 3) Ευστάθιος Τέγος, 4) Στέργιος Καραΐσκου, 5) Στέργιος Σακάρης, 6) Κωνσταντίνος Παράσχου, 7) Κωνσταντίνος Παπάζογλου, 8) Κωνσταντίνος Κίτσος, 9) Αβραάμ Τσάλας, 10) Νικόλαος Αστεριάδης. Τα όπλα μετέφεραν από Καβάλα και Δράμα οι: Κωνσταντίνος Κίτσος, Ευστάθιος Τέγος και Χρήστος Βογιατζής.
Τα ιστορικά στοιχεία προέρχονται από το Κέντρο Πολιτιστικής Ανάπτυξης Ανατολικής Μακεδονίας.
