Μια διάλεξη στον χώρο πολιτισμού Σαντιρβάν της Raycap
«Mr Byzantoine: Το Βυζάντιο
στις συλλογές
του Αντώνη Μπενάκη»
Μιλάει στον «Π.Τ.» η καθ. Βυζαντινής Αρχαιολογίας και Τέχνης κα. Δρανδάκη
Του Θανάση Πολυμένη
ΟΠΩΣ είναι γνωστό, πριν από λίγο καιρό ολοκληρώθηκε με επιτυχία η έκθεση με αντικείμενα του μεγάλου Έλληνα ζωγράφου Χατζηκυριάκου – Γκίκα και πλέον την επόμενη εβδομάδα ετοιμάζεται να ανοίξει, στις 13 τρέχοντος, η έκθεση «Διαδρομές εικόνων, 17ος – 19ος αιώνας. Τέχνη και τεχνολογία», στον χώρο πολιτισμού Σαντιρβάν της Raycap.
Το βράδυ της Πέμπτης 5 Δεκεμβρίου, πραγματοποιήθηκε στο Σαντιρβάν, η διάλεξη με θέμα «Mr Byzantoine: Το Βυζάντιο στις συλλογές του Αντώνη Μπενάκη», από την κα. Αναστασία Δρανδάκη, Αναπλ. Καθ. Βυζαντινής Αρχαιολογίας και Τέχνης – ΕΚΠΑ & Επιστημονική Σύμβουλο, Μουσείο Μπενάκη.
Επί της ουσίας, η διάλεξη αυτή προηγείται ώστε να ετοιμάσει τους επισκέπτες της έκθεσης, για όσα θα δουν στη συνέχεια, ενώ η ίδια η κα. Δρανδάκη είναι και η επιμελήτρια αυτής.
Δρανδάκη: Το Βυζάντιο ως μέρος διαλόγου
Για τη διάλεξή της μίλησε στον «Π.Τ.» η κα. Δρανδάκη, η οποία επεσήμανε στην αρχή ότι, «η διάλεξη αυτή είναι αφιερωμένη στον τρόπο με τον οποίο ο Αντώνης Μπενάκης, ιδρυτής του Μουσείου, έβλεπε το Βυζάντιο και το παρουσίαζε στις συλλογές και στο Μουσείο».
Όπως σημειώνει, «το θέμα έχει ενδιαφέρον, γιατί όταν ο Μπενάκης ανοίγει το Μουσείο του, είναι η εποχή που αρχίζει το Βυζάντιο να απασχολεί το ελληνικό κράτος, τα ελληνικά Μουσεία και τους συλλέκτες και να στήνονται πλέον και οι Βυζαντινές Σπουδές στα ελληνικά Πανεπιστήμια, Αρχαιολογική Υπηρεσία κτλ.
Επομένως είναι μια περίοδος πολύ δυναμική και ο Μπενάκης έχει τη δική του ιδιαίτερη ματιά στο Βυζάντιο, γιατί έρχεται από ένα περιβάλλον διαφορετικό, από την Αλεξάνδρεια και φέρνει μαζί του και έναν κοσμοπολιτισμό, μια αντίληψη για το Βυζάντιο, ως μέρος ενός διαλόγου πολλών πολιτισμών της Ανατολικής Μεσογείου, μέσα στην οποία το Βυζάντιο είναι πρωταγωνιστής».
Αυτό που εξηγεί η κα. Δρανδάκη, είναι ότι «αυτή η ματιά του, που ακούγεται σήμερα πάρα πολύ μοντέρνα μετά από σχεδόν 100 χρόνια, εξακολουθεί να είναι μια φρέσκια αντίληψη για το Βυζάντιο και τους συνομιλητές του».
Όπως τονίζει χαρακτηριστικά, «από μια διαφορετική σκοπιά, η διάλεξη είναι και προετοιμασία για την έκθεση που θα ανοίξει την άλλη εβδομάδα, γιατί ένα μέρος της αφορά στις εικόνες, που είναι ένα πολύ βασικό κομμάτι στις συλλογές του Μπενάκη – η μεγάλη του αγάπη – πάλι με πρωτοπορία για την εποχή. Η έκθεση που θα ανοίξει την άλλη εβδομάδα, είναι αφιερωμένη στις εικόνες και μάλιστα σε μια περίοδο που ήταν στην καρδιά του ενδιαφέροντος των συλλεκτών, αυτό που θα λέγαμε σήμερα όψιμες εικόνες, όχι του 14ου αι., αλλά του 17ου, 18ου και 19ου αι.»
Τα καθημερινά αντικείμενα
Ερωτώμενη από τον «Π.Τ.», για το ποιο είναι το χαρακτηριστικότερο ίσως ενδιαφέρον του Μπενάκη που έδωσε έμφαση στο Βυζάντιο, η κα. Δρανδάκη απαντά:
«Θα έλεγα ότι τον ενδιέφεραν δύο πράγματα. Οι εικόνες είναι αναμφίβολα το ένα. Το άλλο ήταν τα αντικείμενα της καθημερινής ζωής. Δηλαδή αυτά που οι βυζαντινοί αρχαιολόγοι άρχισαν να μελετάνε τα τελευταία 25 χρόνια.
Ο Μπενάκης είχε μια μεγάλη αγάπη σε αντικείμενα που δεν ήταν μόνο πολυτελή όπως καταπληκτικά κοσμήματα, ελεφαντοστά, αλλά στα πιο ταπεινά αντικείμενα της καθημερινής ζωής, τα οποία όμως είχαν επάνω τους την φροντίδα του τεχνίτη. Την φροντίδα δηλαδή ενός κατασκευαστή, ο οποίος δεν βασιζόταν στα ομογενοποιημένα βιομηχανικά προϊόντα, αλλά σ’ αυτή την ιδιαιτερότητα που έχει το χειροποίητο. Και πάλι ήταν πολύ μπροστά με την πρωτοπορία της εποχής του, γιατί αυτή η αντίληψη συνάδει με ιδεολογικά ρεύματα στην Ευρώπη, τα οποία ακριβώς προσπαθούν ν’ απαντήσουν στην ισοπέδωση που έφερναν τα βιομηχανικά προϊόντα. Την ιδιαιτερότητα του καθημερινού. Αυτά τα δύο στοιχεία, εικόνες ως υψηλή τέχνη και καθημερινά αντικείμενα ως την τέχνη της καθημερινότητας».
Η έκθεση για τις «διαδρομές εικόνων 17ος – 19ος αιώνας»
Να σημειώσουμε εδώ, ότι η έκθεση με τίτλο: «Διαδρομές εικόνων 17ος – 19ος αιώνας» θα ανοίξει τις πύλες της στο Σαντιρβάν, την ερχόμενη Παρασκευή 13 Δεκεμβρίου και διοργανώνεται για άλλη μια φορά σε συνεργασία της εταιρείας Raycap με το Μουσείο Μπενάκη. Τα εγκαίνια της έκθεσης θα γίνουν την Παρασκευή 13 Δεκεμβρίου, ενώ θα παραμείνει ανοικτή για το κοινό από 14 Δεκεμβρίου 2024 έως και 21 Απριλίου 2025. Οι ώρες λειτουργίας θα είναι: Πέμπτη: 10:00-14:00 και 17:30-20:30, Παρασκευή: 10:00-14:00 και 17:30-20:30, Σάββατο: 10:00-14:00 και 17:30-20:30, Κυριακή: 11:00-14:00 και 17:30-20:30.
Η είσοδος είναι ελεύθερη για όλους.
Η ποικιλομορφία των εικόνων στον ελληνορθόδοξο χώρο
Σύμφωνα με όσα αναφέρονται στην σχετική ανακοίνωση του Μουσείου Μπενάκη για την έκθεση, αυτή διερευνά την τεχνοτροπική και τεχνική ποικιλομορφία των εικόνων που διακινούνταν στον ελληνορθόδοξο χώρο από τον 17ο έως τον 19ο αιώνα, μέσα από τις συλλογές του Μουσείου Μπενάκη.
Η έννοια του χώρου αντιμετωπίζεται όχι μόνο ως γεωγραφική ενότητα αλλά, κυρίως, ως κοινωνική κατασκευή την οποία συνέχει η αντίληψη της κοινότητας που δημιουργούσε η ορθόδοξη ταυτότητα και μοιράζονταν πληθυσμοί με διαφορετικές παραδόσεις, πολιτική υπόσταση, ακόμη και γλώσσα.
Το κοινό βυζαντινό υπόβαθρο δημιουργούσε μια ενιαία παρακαταθήκη εικονογραφικών θεμάτων και τεχνικών λύσεων που εμπλουτίζονταν διαρκώς και με ποικίλους τρόπους σε κάθε κέντρο παραγωγής, χωρίς ωστόσο να διαρρηγνύονται οι κοινές συνιστώσες που επέτρεπαν τη διακίνηση των εικόνων από τόπο σε τόπο και την κοινή χρήση τους στον ίδιο λατρευτικό χώρο από την Ρωσία και την Ουκρανία ως τα Επτάνησα, την Κρήτη και την Μικρά Ασία.
Μια ενότητα της έκθεσης είναι αφιερωμένη στην τεχνολογία και τη συντήρηση ρωσικών εικόνων και μεταλλικών έργων ιδιωτικής ευλάβειας, παρουσιάζοντας τα τελευταία πορίσματα του ευρωπαϊκού ερευνητικού προγράμματος ERC RICONTRANS.
