Ολοκληρώθηκαν οι διαλέξεις για τον πολιτισμό στο Σαντιρβάν
Ο Διονύσιος Σολωμός,
η επανάσταση
και η νέα ποίηση των Ελλήνων
► Μιλάει στον «Π.Τ.» ο υπεύθυνος του Τμήματος Εκδόσεων του Μουσείου Μπενάκη Δ. Αρβανιτάκης
► Από τις 16 Ιουνίου η έκθεση για τη νεοελληνική αργυροχοΐα στο Σαντιρβάν
Του Θανάση Πολυμένη
ΤΟ ΒΡΑΔΥ της περασμένης Παρασκευής 9 Ιουνίου, ολοκληρώθηκε η σειρά διαλέξεων του Μουσείου Μπενάκη για τον πολιτισμό, στον πολιτιστικό χώρο Σαντιρβάν της Raycap στη Δράμα.
Η τρίτη και τελευταία διάλεξη, δόθηκε από τον κ. Δημήτρη Αρβανιτάκη, ιστορικό και υπεύθυνο του Τμήματος Εκδόσεων του Μουσείου Μπενάκη με θέμα: «Ύμνος εις την Ελευθερίαν: Ο Διονύσιος Σολωμός, η επανάσταση και η νέα ποίηση των Ελλήνων».
Από τις 16 τρέχοντος, στον χώρο του Σαντιρβάν στη Δράμα, ανοίγει τις πύλες της για το κοινό η δεύτερη μεγάλη έκθεση του Μουσείου Μπενάκη με τίτλο: «Μ’ ασήμια και μαλάματα έκτακτα σκαλιγμένα» και αφορά στο νεοελληνικό κόσμημα. Η έκθεση παρουσιάζει ένα πανόραμα της νεοελληνικής αρχυροχοΐας και θα διαρκέσει μέχρι το τέλος Οκτωβρίου.
Ο Ύμνος εις την Ελευθερίαν
Μιλώντας στον «Π.Τ.» ο κ. Αρβανιτάκης, σημειώνει ότι η διάλεξη αυτή γίνεται με αφορμή τα 200 χρόνια από τη σύνθεση του «Ύμνου εις την Ελευθερίαν», και τονίζει: «Είναι ο Ύμνος, ο Σολωμός, η ποιητική του διαμόρφωση και ποιητική του ωρίμανση σε σχέση με την Επανάσταση και την προοπτική, τού πως η Επανάσταση βοήθησε να διαμορφωθεί η καινούρια ποίηση των Ελλήνων, μια ποίηση διαφορετική από την ποίηση του υπόδουλου λαού, μια ποίηση η οποία θέλει να εκφράσει πια, τις αρχές, τις ιδέες, τις σκέψεις, τις προοπτικές ενός ελεύθερου λαού, ενός ελεύθερου έθνους.
Οπότε το σκεπτικό στην ομιλία αυτή, είναι να δούμε πώς αυτή η Επανάσταση, ένα τόσο κομβικό γεγονός στην ελληνική ιστορία, δημιουργεί νέες προοπτικές στο μυαλό των ανθρώπων και ειδικά των ποιητών και πώς αυτή η τεράστια ρωγμή της Επανάστασης, επιτρέπει την ποιητική ωρίμανση των ανθρώπων, που αρκετοί απ’ αυτούς δεν ήταν προετοιμασμένοι για μια τέτοια εξέλιξη».
Όπως εξηγεί ο κ. Αρβανιτάκης, «ένας τέτοιος ποιητής είναι ο Σολωμός. Η προϊστορία του Σολωμού, η ποιητική του προϊστορία, δεν τον προετοίμαζε για να γίνει ένας εθνικός ποιητής αυτής της ολκής και αυτού του χαρακτήρα. Έτσι λοιπόν, το σκεπτικό είναι να δούμε, πώς γίνεται αυτή η εξέλιξη και αυτή η διαδικασία. Στη συνέχεια βλέπουμε θεματικά τον Ύμνο εις την Ελευθερίαν, ποιος είναι ο ρόλος του τη στιγμή που συντέθηκε, ποιος είναι ο ρόλος του για τον ίδιο τον ποιητή, αλλά και για τους Έλληνες επαναστατημένους του 1823 και στη συνέχεια, πώς ο ίδιος ο Σολωμός ως ποιητικά πιο ώριμος, ως ποιητικά πιο ωριμασμένος καλλιτέχνης, πώς μετατρέπει το λόγο περί Επανάστασης, σε ένα αυτόνομο ποιητικό λόγο που θέλει να εκφράσει καινούριους ποιητικούς προβληματισμούς, οι οποίοι πια αυτονομούνται από την ίδια την Επανάσταση ως γεγονός και θέλουν να εκφράσουν μια νέα ταυτότητα του ποιητή».
Στο σημείο αυτό ο κ. Αρβανιτάκης τονίζει ιδιαίτερα ότι, «ο Σολωμός κατά τη γνώμη μου και όχι μόνο – πιστεύω ότι σ’ αυτό συμφωνούν όλοι οι μελετητές – είναι ο πρώτος ποιητής Έλληνας, ο οποίος αισθάνθηκε, δούλεψε, πέτυχε και απέτυχε ως πραγματικά αυτόνομος ποιητής».
Πριν και μετά το Σολωμό
Ερωτώμενος για το ποια είναι η διαφορά στην ελληνική ποίηση, πριν και μετά τον Σολωμό και πώς αυτή διαμορφώνεται, ο κ. Αρβανιτάκης σημειώνει: «Η ποίηση η οποία γράφεται από Έλληνες, κυρίως Φαναριώτες, πριν την Επανάσταση του 1821, με βασικό εκφραστή τον Αθανάσιο Χριστόπουλο, είναι μια ποίηση που θα την λέγαμε ανακρεόντεια. Μια ποίηση η οποία είναι ερωτική, μια ποίηση η οποία εκφράζει έναν αρχόμενο αστισμό, μια ποίηση η οποία θέλει να μιλήσει για τον έρωτα, για τη ζωή, με ένα είδος όμως θυμοσοφίας, χωρίς να θέτει κομβικά ζητήματα όπως αυτά τα καινούρια που ήρθαν από την Ευρώπη με το Διαφωτισμό και τις εθνικές επαναστάσεις. Ήταν μια ποίηση προσαρμοσμένη στην κατάσταση των Ελλήνων ως υπόδουλων σε μια ξένη εξουσία».
Όπως τονίζει ο κ. Αρβανιτάκης, «αυτό που έρχεται με την Επανάσταση, αυτό που έρχεται και στους Έλληνες ποιητές με την Επανάσταση, είναι οι καινούριες συνειδητοποιήσεις που έχουν ήδη υπάρξει στην Ευρώπη με το Διαφωτισμό, με τη Γαλλική Επανάσταση, εκείνες του ανθρώπου ως πολιτικό υποκείμενο, του ανθρώπου ως πολίτη και της ποίησης ως μια λειτουργία στην κατεύθυνση καινούριων συνειδητοποιήσεων και πιο πολιτικών. Αυτή είναι η μεγάλη διαφορά που ορίζεται συμβολικά και στη δική μας περίπτωση με την Ελληνική Επανάσταση».
Ο Σολωμός ως εθνικός ποιητής
Στην ερώτηση, για ποιο λόγο ο Σολωμός έγινε ο εθνικός μας ποιητής, ποιο ήταν εκείνο το γεγονός που τον τοποθέτησε ιστορικά εκεί, ο υπεύθυνος των εκδόσεων του Μουσείου Μπενάκη σημειώνει: «Υπάρχει εδώ μια “ιστορική παρεξήγηση”. Ο πιο πολύς κόσμος, θεωρεί ότι ο Σολωμός έγινε εθνικός ποιητής, επειδή έγραψε ένα ποίημα, το οποίο έγινε ο Εθνικός Ύμνος των Ελλήνων. Αυτό είναι κάτι που μοιάζει εύκολο να το σκεφτεί κανείς για τον Σολωμό, ότι έγραψε το ποίημα αυτό, ο Ύμνος έγινε Εθνικός Ύμνος, άρα ο Σολωμός είναι εθνικός ποιητής. Αυτό είναι εν μέρει αλήθεια», λέει ο κ. Αρβανιτάκης και διευκρινίζει:
«Η ουσία, πιστεύω, η ουσία της έννοιας του εθνικού ποιητή όπως ο ίδιος ο Σολωμός την εκλάμβανε, ήταν ότι κατά την γνώμη του και κατά την γνώμη των ανθρώπων του 19ου αιώνα, ότι εθνικός ποιητής είναι αυτός ο οποίος εκφράζει πραγματικά το πνεύμα του λαού. Άρα δεν είναι επειδή έγραψε μόνο ένα ποίημα το οποίο έτυχε να γίνει ο Εθνικός Ύμνος. Θα μπορούσε και να μην γίνει. Όμως η ουσία της ποίησης του Σολωμού, δηλαδή η αναζήτηση της ελληνικότητας μέσα από την ποίηση – αυτό είναι κατά το Σολωμό και νομίζω ότι είχε δίκιο – που σε κάνει εθνικό ποιητή. Άρα λοιπόν έχουμε δύο επίπεδα εδώ. Το πρώτο είναι το αυτονόητο: ο άνθρωπος γράφει ένα ποίημα το οποίο γίνεται Εθνικός Ύμνος, είναι όμως το δεύτερο επίπεδο το υψηλότερο, εκείνο που δικαιώνει τον τίτλο του εθνικού ποιητή: εκείνος ο οποίος αναζητά να βρει την ουσία της ελληνικότητας μέσα από την ποίηση».
Η θέση του Σολωμού σήμερα
Ερωτώμενος τέλος για τη θέση του Σολωμού σήμερα στην σύγχρονη ελληνική ποίηση ο κ. Αρβανιτάκης τονίζει: «Ο Σολωμός έχει σήμερα θέση στη σύγχρονη ελληνική ποίηση και όχι μόνο ιστορική. Δεν είναι ένας ποιητής του 19ου αιώνα που μελετάμε και αναλύουμε. Είναι σίγουρο ότι ο Σολωμός άνοιξε μια γραμμή ποιητική, την οποία ακολούθησαν με τον άλφα ή βήτα τρόπο, παρά πολλοί νεοέλληνες ποιητές και ακόμα και σήμερα πιστεύω ότι μπορεί να αποτελεί ένα τρόπο έμπνευσης. Όχι βέβαια απευθείας από το έργο του γιατί οι συνθήκες έχουν αλλάξει, οι τρόποι της ποιητικής έχουν αλλάξει, αλλά πιστεύω περισσότερο στο αγώνα τον ποιητικό του. Ο αγώνας ο ποιητικός του, η αναζήτηση των εκφραστικών σχημάτων, η αναζήτηση των καινούριων στοιχείων της ποιητικής, πιστεύω ότι είναι αυτά τα οποία μπορούν να εμπνεύσουν σήμερα περισσότερο».
