Ο ρόλος της κοινωνίας στη μείωση
των ανθρωποκτονιών: εκπαίδευση,
κοινωνική στήριξη και αντιμετώπιση ανισοτήτων
Γράφει η Χρύσα Καλτσώνη
Κοινωνική Εγκληματολόγος – Εγκληματολογική Ψυχολόγος
Καθηγήτρια στην Αστυνομική Ακαδημία της Ελλάδος
Όπως είχε τονίσει και ο Πλάτωνας “Η τυραννίδα του θυμού και του φόβου, της ηδονής και της λύπης, του φθόνου και της επιθυμίας, που δημιουργείται στην ψυχή μας, ανεξάρτητα από το αν αυτός που διακατέχεται απ’ αυτήν βλάπτει ή όχι, ονομάζεται αδικία”.
Η εγκληματολογία και το έγκλημα ήταν δύο από τις πιο αναπτυσσόμενες βιομηχανίες του δεύτερου μισού του εικοστού αιώνα. Το έγκλημα και ο τρόπος αντιμετώπισης του είναι ένα άκρως καίριο και σημαντικό ζήτημα. Ενώ για πολλά χρόνια η αναζήτηση της αποσαφήνισης, κατανόησης και της εξήγησης του εγκλήματος ήταν μια σημαντική ενασχόληση της εγκληματολογίας, πλέον απασχολεί περισσότερο ο σωστός τρόπος αντιμετώπισης του καθώς επίσης και η πιο αποτελεσματική λειτουργία του συστήματος της ποινικής δικαιοσύνης. Η εγκληματολογία συχνά περιγράφεται ως ένα πολυεπιστημονικό πεδίο. Αυτό σημαίνει ότι ο κλάδος της εγκληματολογίας βασίζεται σε μια ποικιλία άλλων επιστημών, κυρίως την κοινωνιολογία όπου είναι η βάση της, την ψυχολογία, την ψυχιατρική, τη νομική, την ιστορία και την ανθρωπολογία. Είναι γεγονός ότι μια από τις σημαντικότερες δυναμικές της σύγχρονης θα λέγαμε εγκληματολογίας είναι ο συνδυασμός άλλων κλάδων και ιδεολογιών προκειμένου η κοινωνία να οδηγηθεί σε νέους τρόπους αντιμετώπισης του φαινομένου. Σε αυτούς τους συνδυασμούς εντάσσονται και οι κλάδοι της πληροφορικής, βιολογίας, της γεωγραφίας, των οικονομικών και των πολιτικών επιστημών, όπου οι επιστήμονες βάσει του αντίστοιχου σεβαστού επιστημονικού τους ενδιαφέροντος έχουν πραγματοποιήσει κατά καιρούς σημαντικές κοινωνικές έρευνες. Στη σημερινή εποχή, ο άνθρωπος στην αναζήτηση του για εξουσία, ξέχασε την προέλευση του με αποτέλεσμα να αλλοιώνονται συνεχώς οι εσωτερικές του ποιότητες. Για αυτό το λόγο η κοινωνία αντί να εξελίσσεται προς το θετικό, μένει στάσιμη, δημιουργώντας συγκρούσεις ανάμεσα σε ανθρώπους και εξάρσεις φαινομένων σε πολλές χώρες, όπως είναι η παραβατικότητα. Η μορφή του εγκλήματος αλλάζει συνεχώς, όπως και η κοινωνία. Το μέγεθος του εγκλήματος που θα διαπραχθεί καθορίζεται από κοινωνικούς παράγοντες. Κύριο παράδειγμα αποτελεί η χώρα μας, η Ελλάδα. Η Ελλάδα ανέκαθεν αντιμετώπιζε ζητήματα, όμως τα τελευταία χρόνια το φαινόμενο της παραβατικότητας βρίσκεται σε έξαρση. Αντιμετωπίζει πολύ περισσότερους κινδύνους από ότι συνέβαινε στο παρελθόν, όπου δεν υπήρχαν οι δυνατότητες θα λέγαμε του “σήμερα”. Πλημμύρες, φωτιές, έλλειψη σωστών υποδομών, ανεργία, έξαρση κακοποιητικών συμπεριφορών, αυτοκτονίες, μαζικές δολοφονίες κλπ. Η ανθρωποκτονία αποτελεί ένα μοναδικό έγκλημα και τα δύο τελευταία χρόνια έχει αυξηθεί σε μεγάλο ποσοστό. Όταν κάποιος στερεί την ζωή κάποιου ανθρώπου, αυτομάτως διαταράσσεται η φυσική τάξη και αναδεικνύεται η αδιαφορία ως προς την αξία της ύπαρξης της ανθρώπινης φύσης.
Παρόλα αυτά, το έγκλημα εξακολουθεί να συμβαίνει λόγω ότι δεν κοινωνικοποιούνται όλοι οι άνθρωποι με τις ίδιες νόρμες και αξίες Όταν οι άνθρωποι αναπτύσσουν τις εσωτερικές ποιότητες τους, αυτομάτως δίνεται υποσυνείδητα η ώθηση για ένα καλύτερο και υγιέστερο μέλλον. Η πρόληψη των ανθρωποκτονιών αποτελεί έναν κρίσιμο τομέα για τη διατήρηση της δημόσιας τάξης και ασφάλειας, αλλά και για την προστασία της ανθρώπινης ζωής. Η πρόληψή της επιτυγχάνεται μέσω μιας σειράς στρατηγικών που επικεντρώνονται στην πρόληψη των αιτιών που οδηγούν στην ανθρωποκτονία, καθώς και στην εφαρμογή προληπτικών μέτρων σε κοινωνικό, ψυχολογικό και νομικό επίπεδο. Όσον αφορά το νομικό πλαίσιο η αποτελεσματικότητα της δικαιοσύνης διαδραματίζει καθοριστικό ρόλο στην πρόληψη των ανθρωποκτονιών. Αυτό σημαίνει ότι η άμεση αλλά και δίκαιη απονομή δικαιοσύνης για εγκλήματα βίας, συμπεριλαμβανομένων των ανθρωποκτονιών, μπορεί να έχει αποτρεπτικό αποτέλεσμα, ειδικά αν οι δράστες αντιληφθούν ότι οι συνέπειες των εγκλημάτων τους είναι σοβαρές και αναπόφευκτες. Στις περιπτώσεις που αφορούν απειλές ανθρωποκτονίας, είναι απαραίτητη η εφαρμογή προστατευτικών μέτρων για τα θύματα καθώς με αυτόν τον τρόπο μπορεί να αποτραπεί η εκδήλωση βίαιων πράξεων. Κάποια από αυτά τα περιοριστικά μέτρα μπορεί να είναι ο περιορισμός των δραστών και η απομάκρυνση από το σπίτι. Η ενίσχυση όλων των προστατευτικών παραγόντων στους δήμους, όπως είναι οι πολιτιστικές δραστηριότητες, η οικογενειακή επικοινωνία – μέσα από ημερίδες, ειδικά σεμινάρια επιμόρφωσης – καθώς επίσης και η φροντίδα όσων έχουν ανάγκη υποστήριξης. Εκτός αυτού είναι απαιτητή η βελτίωση της κοινωνικής συνοχής όπως και η μείωση των κοινωνικών ανισοτήτων, που συχνά αποτελούν αιτίες για βίαιες αντιδράσεις. Αυτό μπορεί να πραγματοποιηθεί μέσα από διάφορα προγράμματα ευαισθητοποίησης και εκπαίδευσης. Πιο ειδικά, μέσα από τη δημιουργία δημόσιων εκστρατειών θα μπορεί να προαχθεί η ειρηνική διευθέτηση των διαφορών καθώς και η αποδοχή της διαφορετικότητας. Στο πλαίσιο αυτού, θα μπορεί να δοθεί βοήθεια και κατ’ επέκταση λύση για την πρόληψη της βίας, έτσι ώστε να γίνει συνεισφορά ως προς την ενίσχυση των κοινωνικών αξιών και του σεβασμού της ανθρώπινης ζωής. Στις στρατηγικές πρόληψης, εντάσσεται και η πρόληψη του σχολικού εκφοβισμού, ένα φαινόμενο που απασχολεί πολύ την ελληνική κοινωνία. Ο εκφοβισμός δύναται να αποτελέσει πηγή έντασης που οδηγεί σε βία και, σε ακραίες περιπτώσεις, μπορεί να οδηγήσει και στη διάπραξη ανθρωποκτονίας αν δεν υφίσταται η κατάλληλη πρόληψη. Σε αυτό το πλαίσιο, μπορούν να διοργανώνονται διάφορα εκπαιδευτικά προγράμματα τα οποία θα επικεντρώνονται στην πρόληψη του εκφοβισμού αλλά και την υποστήριξη των θυμάτων του που αποτελεί ζωτικής σημασίας. Ένα άλλο σημαντικό μέτρο πρόληψης αποτελεί ο σχεδιασμός στρατηγικών κινήσεων προκειμένου να μειωθούν οι κίνδυνοι όπως είναι οι πλημμύρες και οι φωτιές που έχουν γίνει μάστιγα τα τελευταία χρόνια στη χώρα, με αμέτρητες περιουσίες και ζωές να χάνονται. Εκτός αυτού, η ενίσχυση της ασφάλειας σε διάφορες περιοχές και κατοικήσιμες ζώνες θα βοηθήσει περισσότερο στην καταπολέμηση της εγκληματικότητας. Επιπλέον, η δημιουργία κοινοτικών δικτύων υποστήριξης μπορεί να μειώσει σημαντικά το επίπεδο εκδήλωσης σοβαρών αδικημάτων, όπως είναι η ανθρωποκτονία. Για αυτούς τους λόγους, καθοριστική σημασία διαδραματίζει η ενεργοποίηση των πολιτών και της εκάστοτε κοινότητας, όπως επίσης και η συμμετοχή τους στην πρόληψη των βίαιων εγκλημάτων, στην καταπολέμηση της βίας και την υποστήριξη των θυμάτων. Για να είναι αποτελεσματική η πρόληψη απαιτείται ο έγκαιρος εντοπισμός των κινδύνων, η ενίσχυση των θεσμών κοινωνικής στήριξης καθώς και των κοινωνικών και νομικών μηχανισμών για την προστασία της ανθρώπινης ζωής.
