Ο Υδρόμυλος Ζώνκε
Του Βασίλη Γ. Χατζηθεοδωρίδη
Κάποια σχόλια κάλυψαν την επικαιρότητα τις μέρες αυτές σχετικά με τον στοιχειωμένο πια υδρόμυλο Ζώνκε. Η Δράμα την οποία υπεραγάπησα και αφιέρωσα πολλά χρόνια της ζωής μου σ’ αυτήν με διάφορα κατά καιρούς δημοσιεύματά μου, πολλά από τα οποία συγκέντρωσα στο βιβλίο μου «Η Δράμα του 20ού αιώνα –Αναδρομή στο χώρο, στο χρόνο και τους ανθρώπους της», με απασχόλησε και ο εμβληματικός μύλος Ζώνκε. Είναι ο μόνος που σώζεται και προκαλεί την όραση κάθε Δραμινού και ξένου. Σώζεται και ο μύλος Δημηρόπουλων, αλλά είναι κρυμένος μέσα στην άγρια βλάστηση της Αγίας Βαρβάρας. Μόνο το φθινόπωρο είναι ορατός πίσω από τα γυμνά κλαδιά των δέντρων.
«Το μύλο Ζώνκε συναντούμε μετά τη δεύτερη γέφυρα της οδού Π. Διονυσίου και πριν από την αρχή του ανήφορου, στον αριθμό 8. Κερδίζει κυριολεκτικά την οπτική παράσταση του περαστικού.
Μέχρι μετά την Κατοχή ήταν ιδιοκτησία του Δημήτρη Ναούμ.
Ως το 1924, φέρονταν στην κατοχή των μωαμεθανών Νουχ Μπέη και Παρμαξίζ Χασάν. Από αυτούς πέρασε στην Εθν. Τράπεζα το 1926, για να μετατραπεί στη συνέχεια σε ανταλλάξιμη περιουσία.
Το 1928, νομοθετικά κίνητρα συμβάλλουν στον εκσυγχρονισμό των μύλων.
Δόθηκε δυνατότητα στους ασχολούμενους με την επεξεργασία των σιτηρών να συνάψουν δάνεια από την Εθνική Τράπεζα, με σκοπό την ανακαίνιση και τον εκσυγχρονισμό των εγκαταστάσεων των μύλων. Η πλειοψηφία των ιδιοκτητών πήραν σημαντικά χρηματικά ποσά τα οποία διέθεσαν στο σκοπό αυτό.
Δράμα 12-6-1997. Ο χρόνος έχει καταστήσει δυσανάγνωστο το όνομα του ιδιοκτήτη ΜΥΛΟΙ Δημ. Γ. Ζώνκε.
Διακρίνονται 4 καμάρες.
Σε καθεμιά αντιστοιχούσε μια φτερωτή και ένα ζευγάρι συνεργαζόμενες για την άλεση μυλόπετρες.
Προσαρμόστηκε η λειτουργία των μύλων με τους νόμους. Τηρήθηκαν οι όροι και οι προϋποθέσεις βάσει των οποίων επιτρέπονταν η συμμετοχή των ασχολούμενων με την αλευροποιία να λαμβάνουν μέρος σε μειοδοτικούς διαγωνισμούς για να αλέθουν σιτάρια.
Τα περισσότερα δάνεια εγκρίθηκαν στη δεκαετία του τριάντα και μέχρι την κήρυξη του Πολέμου, πληρώθηκαν ελάχιστες δόσεις.
Μια παραγραφή γεωργικών χρεών αμέσως μετά τον Πόλεμο, έβγαλε από το μεγάλο αδιέξοδο τους μυλωνάδες που κατάφεραν να προσκομίσουν στην Τράπεζα δικαιολογητικά γεωργικής ιδιότητας. Φαίνεται πως ο Ναούμ δεν μπόρεσε να υπαχθεί στις ευεργετικές διατάξεις του νόμου για παραγραφή γεωργικών χρεών προς το Δημόσιο. Δεν άργησε να έρθει η κατάσχεση και ο μύλος περιήλθε στην κυριότητα της Εθνικής Τράπεζας.
Ύστερα από σχετικό πλειστηριασμό μεταβιβάστηκε η κυριότητα του μύλου στο Γεώργιο Ζώνκε από την Καλλιθέα.
Μετά το θάνατο του πατέρα του ο Δημήτρης Ζώνκες τον διατήρησε στην αναχρονιστική μορφή του πετρόμυλου με 4 πέτρες στη σειρά. Και επειδή στην κατάσταση αυτή δεν του παρείχε τη δυνατότητα να μετέχει στον ανταγωνισμό με τους άλλους μύλους, άλεθε μόνο γιαρμάδες, δηλ. χονδροκομμένα αλέσματα κατάλληλα για τροφή ζώων.
Τον δούλευε ο Ναούμ με τον αδελφό του τον Άγγελο. Μετά το θάνατο του πρώτου, ο δεύτερος συνέχιζε να ασχολείται με το μύλο και με το διπλανό πατσατζήδικο. Στο μύλο τον βοηθούσαν μέχρι τελευταία και οι δυο αδελφές τους.
Δράμα 12-6-1997. Μια πανοραμική άποψη του μύλου Ζώνκε και του χώρου, που δικαιώνει τη συνολική ανάπλαση του χώρου. Τρία αναπαλαιωμένα κτίσματα του συγκροτήματος με τη γέφυρα και δίπλα τα νερά της Αγίας Βαρβάρας.
Το επίπεδο εισόδου βρίσκεται δυο μέτρα περίπου χαμηλότερα από το οδόστρωμα της διπλανής γέφυρας. Η παρέμβαση του Δήμου στο κτίσμα και το χώρο αποδείχτηκε ευεργετική. Πρόκειται για δικαιωμένη προσπάθεια που, αν και δεν έχει ακόμη ολοκληρωθεί, αξίζει τον κόπο να επαναληφθεί και σε άλλες περιπτώσεις. Δίνει αληθινή ανάσα στο γραφικό τοπίο, εκτός από τη διατήρηση της λαϊκής παράδοσης.
Ο μύλος, το σπίτι και πίσω η αποθήκη μέσα στα νερά. Μόνο δυτικά ακουμπά το οικόπεδο στην ξηρά. Η συνολική έκταση του οικοπέδου είναι μικρή. Από τα συμβόλαια ιδιοκτησίας Ζώνκε στους οποίους μεταβιβάστηκε ο μύλος το 1958 μαθαίνουμε ότι έχει έκταση 411 τ.μ. και 123 τ.μ. ακάλυπτο χώρο. Η εξωτερική ομορφιά του μύλου σπρώχνει ανυπόμονα τον επισκέπτη να λύσει την περιέργειά του για τα μυστικά του εσωτερικού χώρου. Δε θα ήταν καθόλου υπερβολή να ισχυριστεί κανείς ότι αναστήλωση και αναπαλαίωση αυτής της μορφής, αποτελεί τέλεια έκφραση ανθρωπιστικού και πολιτιστικού εκσυγχρονισμού.
Δύσκολα θα μπορούσε ένα σύγχρονο έργο να υποκαταστήσει στη θέση αυτή την αισθητική του χώρου που εκπέμπεται και ανακλάται γύρω από τη δομική σύνθεση του οπτικού αυτού συνόλου, όσο εμπνευσμένο και πρωτότυπο κι αν είναι.
Η εικόνα είναι μοναδική και ανεπανάληπτη. Μοιάζει με σκηνή φυσιολογικής γέννας της φύσης με όλες τις ψυχικές, κοινωνικές, και φιλοσοφικές προεκτάσεις που μπορεί να συνεπάγεται.
Αντίθετα, ενοχλεί, κουράζει, και εξοργίζει η εικόνα της αφθονίας των αδρανών υλικών που στοιβάχτηκαν απλόχερα και προκλητικά στο χώρο των εγκαταστάσεων της «Ατλαντίδας» και του «Υδράματος». Έστω και μια οφθαλμαπάτη με γήινα χρώματα, θα ήταν ελπίδα για μείωση της νευρικής έντασης».
(Από το βιβλίο του «Η Δράμα του 20ού αιώνα» 2η έκδοση ΔΕΚΠΟΤΑ 2013, σελ. 247-249).
Η αδιαφορία, η αβελτηρία, η αναποφασιστικότητα και οι κατά καιρούς προφάσεις εν αμαρτίες των υπευθύνων για τη μοίρα των Δραμινών, άφησαν τον παραδοσιακό αυτόν υδρόμυλο, σ’ ένα σημείο κυριολεκτικά πέρασμα της πόλης να μένει αναξιοποίητο. Ο γεωγραφικός χώρος από τα σύνορα με την Τουρκία ως τη Θεσσαλονίκη, επιβάλλεται να σεβαστεί επιτέλους τη βιοτεχνολογική ιστορία των ανθρώπων της περιοχής. Είναι όχι απλά υποχρέωση αλλά καθήκον μας να αφήσουμε στις γενιές που έρχονται ίχνη του παρελθόντος που σημάδεψαν αποφασιστικά τη ζωή των προγόνων τους. Φτάνει πια. Καλούνται οι πολιτικές και διοικητικές αρχές του τόπου μαζί με τους ιδιοκτήτες, να αρθούν στο ύψος των περιστάσεων, να αξιοποιήσουν την οικονομική δυνατότητα που παρέχεται από σχετικά προγράμματα της Ευρωπαϊκής Ένωσης (όπως έγινε στη Δυτική Μακεδονία) και να αναστηλώσουν το μύλο. Τα παιδιά της Πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης της Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης, με τις επισκέψεις τους στον μουσειακό αυτό χώρο, όχι μόνο θα αποσβέσουν το οικονομικό κόστος του εγχειρήματος, αλλά θα προσφέρουν πολύ περισσότερα στον εαυτό τους, στην πόλη της Δράμας και στην ευρύτερη περιοχή της πατρίδας τους με την οποία θα συνδέονται περισσότερο συναισθηματικά, ιστορικά και πολιτιστικά.
