Τι έδειξε η αρχαιολογική σκαπάνη το 2023 στη Δράμα
Οι αρχαιολογικοί
θησαυροί των ελληνιστικών
και ρωμαϊκών χρόνων στη Δράμα
Ανακοινώθηκε τον Απρίλιο στην 36η Επιστημονική Συνάντηση Αρχαιολογικού Έργου Μακεδονίας – Θράκης στη Θεσσαλονίκη
Του Θανάση Πολυμένη
ΤΑ ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ χρόνια στη Δράμα, παράγεται ένα σημαντικό αρχαιολογικό έργο. Ο «Π.Τ.», όλα αυτά τα χρόνια, προσπαθεί να ενημερώνει τους Δραμινούς και όχι μόνο, με εμπεριστατωμένα κείμενα, μέσα από τα οποίο αναδεικνύεται η ιστορία της πόλης και του Νομού Δράμας.
Η δουλειά της Εφορείας Αρχαιοτήτων Δράμας, κάνει ιδιαίτερα μεγάλες προσπάθειες με τους αρχαιολόγους που εργάζονται σ’ αυτήν και έχουν την αυτεπιστασία των έργων. Τα ευρήματα αυτά είναι ιδιαίτερα σημαντικά και δεν είναι η πρώτη φορά που το αναφέρουμε μέσα από συγκεκριμένα δημοσιεύματα.
Ο «Π.Τ.» γράφει για την ελληνιστική Δράμα από πολύ παλαιότερα όπως με τα πρόσφατα δημοσιεύματα και συνεντεύξεις, τόσο το 2022, όσο και το 2023, κυρίως για τα ευρήματα που έχουν προέλθει από τα έργα της εγκατάστασης του δικτύου φυσικού αερίου.
Τα αρχαιολογικά στοιχεία που έχουν βρεθεί τόσο το 2022 όσο και το 2023 μέσα από το συγκεκριμένο έργο, τοποθετούν πλέον την περιοχή της Δράμας ξεκάθαρα στην ελληνιστική όσο και στη ρωμαϊκή περίοδο, όπου φαίνεται ότι υπήρχε ένας σημαντικός οικισμός. Αν και παλαιότερα ο οικισμός αυτός μπορούσε απλά και μόνο να υπάρχει ως υπόθεση παλαιότερα, εντούτοις τα νέα ευρήματα, οριστικοποιούν πλέον την ύπαρξη του οικισμού αυτού.
Αν και τα στοιχεία που βρίσκονται δια μέσω της πορείας του έργου του δικτύου φυσικού αερίου είναι σπαράγματα, είναι κομμάτια από διάφορα αντικείμενα, εντούτοις αυτό μας δείχνει ξεκάθαρα την πραγματικότητα, ότι η περιοχή της Δράμας την ελληνιστική περίοδο, αλλά και στη συνέχεια τη ρωμαϊκή περίοδο, είχε αναπτυγμένο οικισμό με εμπόριο και όχι μόνο.
Και φυσικά για να φτάσει ως εκεί, σημαίνει ότι πριν υπήρχε μια αρκετά αναπτυγμένη κώμη την περίοδο των χρόνων του Φιλίππου Β΄ ως αποικία των Φιλίππων. Βέβαια, μην ξεχνάμε ότι μετά το τέλος των ρωμαϊκών χρόνων, η Δράμα ήταν μια μικρή πόλη καθ’ όλη τη βυζαντινή περίοδο.
Από τα έργα φυσικού αερίου το 2023
Στις 28 και 29 Μαρτίου 2024, στην 36η Επιστημονική Συνάντηση που έγινε στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, παρουσιάστηκε το Αρχαιολογικό Έργο στη Μακεδονία και τη Θράκη. Όπως ήδη έχουμε δημοσιεύσει, η Εφορεία Αρχαιοτήτων Δράμας παρουσίασε εκεί τρεις ανακοινώσεις.
Η πρώτη ανακοίνωση παρουσιάστηκε από τους αρχαιολόγους Β. Πουλιούδη και Α. Σαλονικιό και είχε θέμα: «Αρχαιολογικά ευρήματα και στοιχεία κατά την ανάπτυξη του δικτύου φυσικού αερίου στην πόλη της Δράμας το 2023».
Η δεύτερη ανακοίνωση έγινε από την αρχαιολόγο Κ. Αμοιρίδου και είχε θέμα: «Ευρήματα ελληνιστικών και ρωμαϊκών χρόνων από τις ανασκαφικές εργασίες στον Ιερό Ναό Αγίας Σοφίας Δράμας».
Τέλος, η τρίτη ανακοίνωση έγινε από την Π. Παπασωτηρίου με θέμα: «Προστασία και ανάδειξη αρχαιολογικού χώρου ακρόπολης Πλατανιάς».
Στο σημερινό δημοσίευμα θα αναφερθούμε στις δύο πρώτες, καθώς ο συνδυασμός των δύο, μας δίνει σημαντικά σημεία, μέσα από τα οποία διαφαίνεται ότι στην εποχή των ελληνιστικών χρόνων η Δράμα είχε ζωή, εμπόριο, πολιτισμό.
Από την ανακοίνωση των Πουλιούδη – Σαλονικιού στη Θεσσαλονίκη στις 28 Μαρτίου, βλέπουμε ότι βρέθηκαν ιδιαίτερα σημαντικά ευρήματα. Τον Ιούλιο και τον Αύγουστο του 2023 στον οδό Ε. Χρηστάκη-Γεωργιάδου 1Β, δίπλα στην πρώην καπναποθήκη Γρηγοριάδη, η ανασκαφική έρευνα έφερε στο φως τμήμα απορριμματικού λάκκου. Ο λάκκος ήταν σκαμμένος σε σκληρό καστανέρυθρο φυσικό χώμα και περιείχε σκούρο καστανό χώμα, λίγους αργούς λίθους διαφόρων μεγεθών, θραύσματα κεράμων, κάρβουνα και όστρακα αγγείων ελληνιστικής εποχής. Ο λάκκος συνέχιζε δυτικά υποκείμενος μεταγενέστερου λιθόκτιστου τοίχου κατεύθυνσης Β-Ν και νότια εισχωρούσε στην παρειά της τομής. Δίπλα και βόρεια του περιχειλώματος του λάκκου εντοπίστηκε λακκοειδής ταφή ρωμαϊκών χρόνων, σκαμμένη στο ίδιο φυσικό χώμα.
Τον Οκτώβριο του 2023 στην οδό Αρτέμιδος 5-7, στην περιοχή της Ταξιαρχίας, εντοπίστηκαν και διερευνήθηκαν τρεις απορριμματικοί λάκκοι της ελληνιστικής εποχής. Οι λάκκοι ήταν σκαμμένοι σε σκληρό καστανέρυθρο χώμα, με διάμετρο περίπου 1,50μ. στο επίπεδο του περιχειλώματος. Περιείχαν σκούρο καστανό χώμα, αργούς λίθους διαφόρων μεγεθών, θραύσματα κεράμων, οικοδομικούς πηλούς, λίγα ζωϊκά οστά, στάχτη, κάρβουνα και αρκετά όστρακα αγγείων. Επίσης από την εσωτερική επίχωση των λάκκων περισυνελέγησαν πήλινα αγγεία, όπως μελαμβαφής λύχνος και κυάθιο και αγγεία σε θραύσματα, όπως μελαμβαφείς κάνθαροι και αβαφής σκύφος. Ανάμεσα στα ευρήματα συγκαταλέγονται μια σιδερένια τριποδική πυροστιά, υάλινο αμφιπρόσωπο περίαπτο, υφαντικά βαρίδια και χάλκινα νομίσματα του 3ου αι. π.Χ.
Για τα ευρήματα αυτά είχε αναφερθεί ο κ. Σαλονικιός μιλώντας στον «Π.Τ.» τον Ιανουάριο ενώ είχε κάνει παρόμοιες ανακοινώσεις και στα εγκαίνια της περιοδικής έκθεσης στο Αρχαιολογικό Μουσείο το Δεκέμβριο 2023.
Επίσης, πολλά ευρήματα έχουν βρεθεί στην οδό Χρηστάκη-Γεωργιάδου 1Β όπως τμήματα τοιχογραφιών, λάκκος οθωμανικής περιόδου κ.α. Στην οδό Παπανδρέου 38 είχε βρεθεί ρωμαϊκός τάφος και νομίσματα ρωμαϊκής περιόδου [ο «Π.Τ.» είχε προβεί σε σχετικά δημοσιεύματα τότε (Μάρτιος 2023)].
Επίσης στην οδό Αρτέμιδος 5-7 βρέθηκαν λάκκοι ελληνιστικής περιόδου, τα περισσότερα ευρήματα των οποίων παρουσιάστηκαν ήδη στην περιοδική έκθεση του Αρχαιολογικού Μουσείου Δράμας από το Δεκέμβριο 2023 έως τον Φεβρουάριο του 2024.
Όσον αφορά στο Βυζαντινό τείχος της Δράμας έχουν βρεθεί διάφορα σημεία του Δυτικού, του Ανατολικού και μέρος του Νότιου. Τα τμήματα αυτά βρέθηκαν επί των οδών Βενιζέλου κυρίως, οδού Σολωμού και επί της οδού Αγίας Βαρβάρας.
Επίσης, έχουν βρεθεί τμήματα λιθόστρωτου δρόμου επί των οδών Αγίας Βαρβάρας, Σίνα, Κανάρη και από την οδό Τομπάζη μέχρι Χατζηανέστη. Τμήματα κτιστού αποχετευτικού αγωγού βρέθηκαν επί των οδών Βενιζέλου, Ναβαρίνου, Κοραή και απορριμματικοί λάκκοι σε διάφορα σημεία στην οδό Βότση.
Στοιχεία ελληνιστικών και ρωμαϊκών χρόνων κάτω από τον Ι.Ν. της Αγίας Σοφίας
Από τα πλέον ιδιαίτερα και εντυπωσιακά στοιχεία που είδαν το φως της δημοσιότητας το 2023, είναι και αυτά που έφερε στο φως η αρχαιολογική σκαπάνη του έργου ανάδειξη του μεσοβυζαντινού ναού της Αγίας Σοφίας.
Την αντίστοιχη ανακοίνωση στη Θεσσαλονίκη, έκανε η αρχαιολόγος της Εφορείας Αρχαιοτήτων Δράμας, κα. Κωνσταντίνα Αμοιρίδου. Η ανακοίνωσή της αφορούσε τα ευρήματα ελληνιστικών και ρωμαϊκών χρόνων, τα οποία έχουν προέλθει από την ανασκαφή στον περιβάλλοντα χώρο του Ναού της Αγίας Σοφίας. Όπως είναι γνωστό, το έργο είναι ενταγμένο σε πρόγραμμα ΕΣΠΑ 2014-2020, εκτελείται με αυτεπιστασία από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Δράμας και τιτλοφορείται «Αποκατάσταση – ανάδειξη Ιερού Ναού Αγίας Σοφίας Δράμας».
Μιλώντας στον «Π.Τ.» η κα. Αμοιρίδου, σημειώνει αρχικά ότι, «στο πλαίσιο αυτού του έργου, χρειάστηκε να γίνουν ανασκαφικές εργασίες περιμετρικά∙ έχουμε ήδη πει ότι έχει βρεθεί ένα κομμάτι του βυζαντινού νεκροταφείου, η ανακοίνωση όμως η δική μου επικεντρώνεται στο σύνολο των ευρημάτων ελληνιστικών και ρωμαϊκών χρόνων».
Όπως μας εξηγεί η κα. Αμοιρίδου, «τα ευρήματα χρονολογούνται από τον 4ο αι. π.Χ. έως και τον 3ο-4ο αι. μ.Χ. και περιλαμβάνουν εκτός από την κεραμική – όπου έχουμε χαρακτηριστική χρονολογημένη κεραμική στα ελληνιστικά χρόνια – έχουμε ένα τμήμα κεφαλιού πήλινου ειδωλίου ανδρικής γενειοφόρας μορφής. Στα πήλινα επίσης έχουμε έξι πήλινες αγνίθες (τα εργαλεία που χρησιμοποιούν για να υφαίνουν, ενώ στα λίθινα ευρήματα περιλαμβάνεται ένα τμήμα μαρμάρινης αναθηματικής στήλης αυτοκρατορικών χρόνων (2ος – 3ος αι. μ.Χ.), δύο θραύσματα από σαρκοφάγους πιθανότατα ή πλάκες με λατινικές επιγραφές στην ανασκαφή και ένα μικρό λίθο με καταδεσμική μαγεία, ο οποίος μελετάται και θα δημοσιευτεί όταν έρθει ο σωστός χρόνος. Περιέχει κείμενα στα ελληνικά, και πρόκειται για μια κατάρα, ενώ θεωρείται αρκετά σημαντικό, δεδομένου ότι βρέθηκε μέσα στην ανασκαφή. Δεν είναι από παράδοση, δεν είναι από συλλογή, δεν είναι τυχαίο εύρημα, αλλά βρέθηκε μέσα σε αρχαιολογικό στρώμα. Οπότε μπορούμε να βγάλουμε πολλά συμπεράσματα γι’ αυτό».
Αυτό που τονίζει επίσης η ίδια, είναι ότι «είναι λίγα τα ευρήματα των προχριστιανικών χρόνων. Παρ’ όλα αυτά, η εξέταση της κεραμικής από την οποία προήλθε αυτό το σύνολο, δεν έχει ολοκληρωθεί. Η ανακοίνωση είναι μια προκαταρκτική έρευνα γι’ αυτά. Θα υπάρχουν συνολικά συμπεράσματα όταν ολοκληρωθεί η εξέταση του συνόλου της κεραμικής που έχει βγει από τις ανασκαφές στον περιβάλλοντα χώρο».
Ερωτώμενη αν όταν ξεκινούσαν οι ανασκαφές στον συγκριμένο χώρο, φανταζόντουσαν οι αρχαιολόγοι ότι θα είχαμε τόσο σημαντικά ευρήματα, ώστε να υποθέτουμε ότι εκείνα τα χρόνια η περιοχή της Δράμας είχε έναν σημαντικό οικισμό, η κα. Αμοιρίδου απαντάει:
«Ναι, φυσικά! Το σύνολο των ανασκαφών που έχει γίνει μέσα στη Δράμα – στην ανακοίνωση έχει γίνει μια πορεία στο χρόνο των ανασκαφών –πώς άρχισαν να βρίσκουν ελληνικά όστρακα και παλαιότερα το 1972, το 1979 με τον Τάφο της οδού Τροίας και στη συνέχεια όποτε υπήρχαν ευκαιρίες για ανασκαφή – ακόμα και τώρα με το φυσικό αέριο – πάντα υπάρχουν ευρήματα ελληνιστικών χρόνων. Αυτό σημαίνει ότι υπάρχει ένας αρχαίος οικισμός. Δεν ξέρουμε πού ήταν, όμως ήταν μέσα στη Δράμα, εμείς βρίσκουμε μόνο σπαράγματα που προσπαθούμε να ενώσουμε για να βγάλουμε πληροφορίες για την χρονολόγηση και το εύρος του».
Επισκεψιμότητα και ξενάγηση
Τέλος, η κα. Αμοιρίδου υπενθυμίζει τα εκπαιδευτικά προγράμματα που γίνονται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Δράμας κάθε Τετάρτη και Παρασκευή για την Πρωτοβάθμια και Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση, ενώ οι ενδιαφερόμενοι μπορούν να επισκέπτονται το αρχαιολογικό έργο της Αγίας Σοφίας κάθε Τρίτη και Πέμπτη από 10.30 έως 14.00, όπου μπορούν να ξεναγηθούν από ένα άτομο του προσωπικού και να ενημερωθούν για ό,τι έχει βρεθεί, αλλά και για την πορεία του έργου.
