Αν  η ουτοπία σε ωθεί να προχωράς,

τότε τι γίνεται με τη  δυστοπία;

Γράφει ο Θανάσης Πολυμένης

«ΠΡΟΟΔΟΣ είναι η υλοποίηση της μιας μετά την άλλη ουτοπίας», έγραφε ο Όσκαρ Ουάιλντ. Αν λοιπόν η ουτοπία σε ωθεί να προχωράς μπροστά, τότε τι γίνεται αλήθεια με τη δυστοπία;

Μπορεί οι λέξεις να ηχούν όμορφες στ’ αφτιά μας, μπορεί η ουτοπία και η δυστοπία να είναι έννοιες που μπορούν να χρησιμοποιηθούν αναλόγως σε ένα κείμενο για να εκφράσουν απόψεις, όμως τελικά η πραγματικότητα είναι αυτή που μετράει.

Στο έργο του, «Η Ψυχή του Ανθρώπου στο Σοσιαλισμό», έγραφε ο Όσκαρ Ουάιλντ: «Ένας χάρτης του κόσμου που δεν περιέχει την ουτοπία, δεν αξίζει να τον κοιτάξεις καν, γιατί αφήνει έξω τη μόνη χώρα όπου η Ανθρωπότητα πάντα θα προσγειώνεται. Κι όταν προσγειωθεί, κοιτάζει πέρα και, βλέποντας μια καλύτερη χώρα, ξεκινάει για εκεί. Πρόοδος είναι η υλοποίηση της μίας μετά την άλλη ουτοπίας».

Πώς θα μπορούσαμε να παρομοιάσουμε τον κόσμο μας σήμερα; Υπάρχει κάπου σ’ αυτόν τον χάρτη όπως το έλεγε ο μεγάλος ποιητής, ένας τόπος ουτοπίας; Υπάρχουν έστω ψήγματα τα οποία θα μπορούσαν να αναδειχθούν. Δεν μπορώ παρά ερωτήματα να θέτω και αναρωτιέμαι συνεχώς, αν και κατά βάθος ξέρω μέσα μου, ότι αυτός ο κόσμος είναι δυστοπικός, όπως και το μέλλον του – μέλλον μας.

Μήπως το να προσπαθήσεις να κατακτήσεις την ουτοπία, είναι μια απλή φαντασιοπληξία; Είναι ένα όνειρο που δεν μπορεί να υλοποιηθεί; Το θέμα δεν είναι βέβαια να φανταστείς πώς ακριβώς ή στο περίπου, μπορεί να είναι ένας ουτοπικός κόσμος.  Το θέμα είναι το πώς θα μπορούσαμε να ξεκινήσουμε για να κάνουμε τον κόσμο μας ουτοπικό. Το θέμα είναι, πώς θα μπορούσαμε και από πού, να ξεκινήσουμε ώστε να κάνουμε αυτόν τον κόσμο, να μην είναι τουλάχιστον δυστοπικός.

Θα μπορούσε κανείς να συγκρίνει την προσπάθεια να κάνει έναν κόσμο ουτοπικό, να μοιάζει με τον Δονκιωτισμό. Ο μεγάλος Ισπανός λογοτέχνης, ο Θερβάντης, βάζει τον Δον Κιχώτη να μας εξηγήσει ότι το να προσπαθήσεις να αλλάξεις τον κόσμο είναι δικαιοσύνη: «Τρέλα μπορεί να είναι το να εγκαταλείπουμε τα όνειρά μας (…) Και η μεγαλύτερη τρέλα απ’ όλες, να βλέπεις τη ζωή όπως είναι και όχι όπως θα έπρεπε να είναι (…) Να αλλάξει τον κόσμο φίλε μου Σάντσο, δεν είναι τρέλα, ούτε ουτοπία. Είναι δικαιοσύνη!»

Ο κόσμος γίνεται ολοένα και πιο δυστοπικός, ολοένα και πιο αδύναμος στις πλέον αρχέγονες και σκοτεινές δυνάμεις του ανθρώπινου είδους. Εκεί που είπαμε ότι η τεχνολογία θα μπορούσε να μας τραβήξει μπροστά, να δημιουργήσουμε ίσως κάποια ουτοπία, μας τραβάει πίσω. Ο λεγόμενος και «black mirror» – ο μαύρος καθρέφτης των κινητών τηλεφώνων, αναδεικνύει ένα σκοτεινό πλαίσιο γύρω από μια καθημερινότητα, η οποία πλέον καταντάει επικίνδυνη. Κυρίως για την ελευθερία της σκέψης και κατά πόσο, τελικά, πραγματικά ελεύθερος είναι κανείς να εκφραστεί, ή κατά πόσο πραγματική είναι η ψευδής αίσθηση της υποτιθέμενης ελευθερίας της έκφρασης του διαδικτυακών κοινοτήτων.

Μήπως όλα αυτά είναι τελικά μια ψευδαίσθηση; Τι μας προσφέρει η υψηλή τεχνολογία; Τίποτα περισσότερο από την ευκολία μιας καθημερινότητας, η οποία όμως ούτε τον κόσμο μας έχει αλλάξει σε σχέση με τα αρχέγονα ένστικτά του, και το χειρότερο δεν μας κάνει ευτυχισμένους. Η χαρά κρατάει ορισμένα μόνο λεπτά και από εκεί και πέρα, έχουμε χάσει την έννοια του τι είναι τελικά χρήσιμο, κατά πόσο είναι χρήσιμο και αν πραγματικά τα χρειαζόμαστε όλα αυτά.

Ο άνθρωπος αρέσκεται τελικά στο εφήμερο και φανερώνει την αδυναμία του να προσαρμοστεί στην πραγματικότητα. Κάνει ότι δεν την βλέπει, στρουθοκαμηλίζει και πλάθει γύρω του μια πλαστή εικόνα, η οποία στο τέλος αφήνει την άσχημη επίγευση της απογοήτευσης, της μελαγχολίας, της αβεβαιότητας και των ενοχών. Αρέσκεται ο άνθρωπος να ζει με τις ψευδαισθήσεις ότι βρίσκεται σε έναν ιδεατό κόσμο (κατέχοντας χρήμα και τεχνολογία) και χάνεται μέσα σε ένα πλαστό ουτοπικό όνειρο.

Τελικά έχει δίκιο ο Δον Κιχώτης του Θερβάντες, όταν λέει ότι το να αλλάξεις τον κόσμο είναι δικαιοσύνη,  μαζί με την προτροπή του Όσκαρ Ουάιλντ, ότι «πρόοδος είναι η υλοποίηση της μίας μετά την άλλη ουτοπίας».

Πώς όμως μπορεί ο κόσμος σήμερα να προχωρήσει ως εκεί, ώστε να δώσει ώθησε στις αλλαγές, όταν έχει γύρω του πολέμους, όταν έχει γύρω του πεινασμένους που δεν επαναστατούν, όταν έχει γύρω ύποπτες ενέργειες που τον καθηλώνουν;