ΠΑΛΙΑ ΔΡΑΜΑ
H Οθωμανική
κατάκτηση της Δράμας
Το ερώτημα πότε κατακτήθηκε η Δράμα
από τους Οθωμανούς ακόμη και σήμερα υπάρχει.
Οι ιστορικοί και οι ερευνητές παρά την προσπάθειά τους να μας δώσουν την οριστική χρονολογία της κατάληψης της Δράμας, αδυνατούν, γιατί και αυτοί αντλούν στοιχεία από διάφορους ιστορικούς ή περιηγητές εκείνης της εποχής, οι οποίοι είτε δε μας δίνουν συγκεκριμένες ημερομηνίες, είτε κάνουν λόγο για τη Δράμα και τη περιοχή της χωρίς να δίνουν ιδιαίτερη βαρύτητα, αποτέλεσμα να υπάρχουν κενά.
Ο αείμνηστος συμπολίτης μας Δικηγόρος – Συγγραφέας Βασίλης Πασχαλίδης, με δημοσίευμά του στον «ΠΡΩΙΝΟ ΤΥΠΟ» κάνει μια προσπάθεια εντοπισμού της χρονολογίας, παραθέτοντας τους ισχυρισμούς των ιστορικών εκείνης της εποχής.
Χρήσιμα στοιχεία για όσους ενδιαφέρονται για την περιοχή μας.
« Οι Μουσουλμάνοι ξεκινούσαν την αρχή της χρονολογίας τους, από το έτος της Εγίρας ( = μετανάστευσης ή αναχώρησης ή φυγής), του Προφήτη τους Μωάμεθ από την Μέκκα στην Μεδίνα.
Αυτό το περιστατικό έγινε στις 16 Ιουλίου 622 μ. Χ., όταν στο Βυζάντιο ήταν αυτοκράτορας ο Ηράκλειος Α’ (610-641 μ. Χ.). Έτσι, οι Βυζαντινοί όταν είχαν το έτος 623 μ. Χ., οι Μουσουλμάνοι διένυαν το 1ο έτος της Εγίρας. Με βάση το στοιχείο αυτό και σε συσχετισμό με το έτος Εγίρας 787, οπότε κυριεύθηκε η Δράμα από τους Οθωμανούς σύμφωνα με το κυριότερο χειρόγραφο του Εβλιά Τσελεμπή, η πόλη θα πρέπει να κατακτήθηκε το 1409 μ.Χ. (= 787 + 622= 1409). Η χρονολογία αυτή όμως είναι εντελώς απίθανη.
Το έργο του Τούρκου περιηγητή Εβλιά Τσελεμπή (17ος αιών.) διασώθηκε σε τρία χειρόγραφα τουλάχιστον για το βιβλίο του, που αναφέρεται στην Ανατ. Μακεδονία.
Στο κυριότερο απ’ αυτά αναφέρεται ότι η Δράμα καταλήφθηκε από τον Σουλτάνο Μουράτ τον Α΄στο έτος 787 Εγίρας (= 1384 ή 1385), σε ένα άλλο χειρόγραφο στο έτος 861 Εγίρας (=1457) και σε ένα ό τρίτο στο έτος 872 Εγίρας (= 1486).
Οι δύο τελευταίες χρονολογίες είναι φυσικά λαθεμένες και δεν μπορεί να γίνει γι αυτές καμιά συζήτηση επειδή η Δράμα όπως είναι γνωστό καταλήφθηκε πριν την άλωση της Κων/πόλεως. Στην πρώτη χρονολογία 787 Εγίρας (= 1384 ή 1385) υπάρχει κάποιο πρόβλημα για τον λόγο ότι αναφέρεται στο χειρόγραφο αυτό το όνομα του σουλτάνου Μουράτ του Α’ . Αναφέροντας όμως το όνομα του σουλτάνου αυτού ασφαλώς υπονοεί την εκστρατεία που πραγματοποίησε ο ίδιος στη Μακεδονία. Αλλά η εκστρατεία αυτή έγινε το 1373.
Ένας από τους πρώτους και κυριότερους σχολιαστές του Εβλιά Τσελεμπή, ο Νικηφ. Μοσχόπουλος, υποστηρίζει ότι η Δράμα δεν μπορεί να κατακτήθηκε ούτε στα 1457, ούτε στα 1468, αλλά και ούτε στα 1384, γιατί στις δύο πρώτες περιπτώσεις η Δράμα είχε καταληφθεί πολύ πριν από την κατάληψη της Κωνσταντινουπόλεως και στην τρίτη περίπτωση η Δράμα κατακτήθηκε από τους Τούρκους την εποχή του σουλτάνου Μουράτ του Α΄στα 1373.
Την χρονολογία 1373 ακολουθούν πολλοί νεότεροι ερευνητές: Ο Ευάγ. Στράτης, ο Χαρ. Εμμανουηλίδης, ο Νικόλαος Καπετανάκης – Ακρίτας, ο Σιον. Αναγνωστόπουλος, ο Τουριστικός Οδηγός του Ν. Δράμας, όπου αναφέρονται διαζευκτικά τα έτη 1371 και 1373, ο Φώτης Τριάρχης που στηρίζεται στον Τούρκο γεωγράφο Χατζή Κάλφα κ.ά.
Ο Νικόλαος Χειλαδάκης, μεταφράζοντας σε λογοτεχνική απόδοση τον Εβλιά Τσελεμπή γράφει ότι η Δράμα πρέπει να κατακτήθηκε από ς Οθωμανούς το 1373 και όχι το 1384, χρονολογία που την θεωρεί λαθεμένη γιατί η Δράμα υποδουλώθηκε στον Μουράτ τον Α’ το 1373 μ. Χ. μαζί με όλη την Μακεδονία.
Ο Τούρκος γεωγράφος Χατζή Κάλφα αναφέρει ότι η Δράμα κατακτήθηκε από τους Τούρκους το 1373. Ένας άλ Τούρκος, ο χρονικογράφος Γιαχσή Φακίχ, τοποθετεί την κατάληψη της Δράμας, της Ζίχνης και των Σερρών στα 1383.
Ο Βασίλης Δημητριάδης ερμηνεύοντας τον Εβλιά Τσελεμπή αναφέρει ότι το έτος 787 Εγίρας αντιστοιχεί στο έτος 1385, δηλαδή υπολογίζει ότι το έτος 1 Εγίρας αρχίζει το 598 μ. Χ. Ο ίδιος συγγραφέας όμως, αλλού υπολογίζει ότι το έτος Εγίρας αρχίζει στα 599 μ.Χ. (δέστε πιο κάτω).
Ο Ιωάννης Ψαράς στη μελέτη του, η Οθωμανική κατάκτηση της Μακεδονίας, που περιλήφθηκε σε συλλογικό έργο, τοποθετεί την κατάληψη της Δράμας στα 1384 και των Σερρών στα 1383.
Ο ιστορικός Απ. Βακαλόπουλος που στηρίζεται στον Εβλιά Τσελεμπή τοποθετεί την κατάληψη της Δράμας από τους Τούρκους στα 384.
Η χρονολόγηση της κατάκτησης της Δράμας από τους Οθωμανούς είναι ένα πολύπλοκο πρόβλημα για τον λόγο ότι δεν υπάρχουν ιστορικές πηγές που να τεκμηριώνουν την μια ή την άλλη άποψη.
Ο Εβλιά Τσελεμπή άφησε τρία χειρόγραφα. Και τα τρία δεν έχουν ταυτόσημη χρονολογία. Όλοι οι ερευνητές περίπου παίρνουν υπόψη τους την χρονολογία 787 Εγίρας που αναφέρεται στο κυριότερο από τα τρία χειρόγραφά του.
Αυτό είναι το ένα πρόβλημα.
Το άλλο είναι ότι ο Εβλιά Τσελεμπή δεν μπορεί να θεωρηθεί πως είναι αξιόπιστη ιστορική πηγή γιατί μπλέκει την ιστορία με τον μύθο και τους θρύλους.
Πολλές χρονολογίες που αναφέρονται στο έργο του δεν ανταποκρίνονται στην αλήθεια, και αυτή ακόμη η χρονολογία 787 Εγίρας που σημειώνεται στο κυριότερο χειρόγραφό του αμφισβητείται. Ο ίδιος περιηγητής επίσης συγχέει διάφορα ιστορικά γεγονότα, χρονικές εποχές, ονόματα βασιλέων, πασάδων, μπέηδων κ.λ.π.
Ένα άλλο πρόβλημα που προκύπτει επίσης από την έρευνα στο οδοιπορικό του Εβλιά Τσελεμπή (8ο βιβλίο σ. 123) είναι ότι εώ οι Οθωμανοί κατέλαβαν την Μακεδονία στα 1373 κατά την εποχή του Μουράτ Α΄(1360-1389) και τη Δράμα (Χατζή Κάλφα σ. 73), αυτός σημειώνει ότι η Δράμα κατακτήθηκε το 787 Εγίρας. Όμως το έτος 1373 δεν αντιστοιχεί στο έτος 787 Εγίρας του Εβλιά Τσελεμπή. Αλλά υπάρχει και ένα άλλο σημαντικό πρόβλημα.
Όλοι οι συγγραφείς, ιστορικοί και τουρκολόγοι δεν συμφωνούν στην μετατροπή και την αντιστοιχεία του έτους Εγίρας με την ιστορική χρονολογία.
Στα παραπάνω παραδείγματα που παρατέθηκαν μπορεί κανείς να συμπληρώσει και άλλο ένα, όπως ότι το 787 Εγίρας αντιστοιχεί στο έτος 1386.
Πολλές φορές όμως το έτος Εγίρας μπορεί να αντιστοιχεί με το χρονικό διάστημα από 3.7.1372 μέχρι τις 22.6.1373.
Οι περισσότεροι ιστορικοί συγγραφείς συμφωνούν στη διαπίστωση ότι οι Οθωμανοί κατακτητές κατέλαβαν τις Σέρρες, την Ζίχνη και τη Δράμα την ίδια εποχή.
Στο σημείο αυτό μπορεί κανείς να χρησιμοποιήσει και Ελληνικές πηγές μιας και οι Τουρκικές πηγές περιπλέκουν το ζήτημα. Οι Τούρκοι κατέλαβαν τις Σέρρες στις 19 Σεπτεμβρίου 1383 ,έπειτα τη Δράμα και τελευταία τη Ζίχνη.
Η κατάκτηση των Σερρών από τους Τούρκους που έγινε στις 19 Σεπτεμβρίου 1383 αν επιβεβαιωθεί και από άλλες πηγές και μάλιστα Ελληνικές, τότε θα πρέπει να αποτελέσει ένα πρώτης τάξεως σταθερό χρονικό όριο για τον προσδιορισμό και της χρονολογίας της κατάκτησης της Δράμας και της Ζίχνης. Και φυσικά δεν έχει καμιά σημασία ποια από τις τρεις αυτές πόλεις έχει καταληφθεί ενωρίτερα ή αργότερα από τους Τούρκους. Αρκεί ότι υπάρχουν δύο ιστορικά στοιχεία παραδεκτά από όλους τους ερευνητές. Και αυτά είναι, όπως αναφέρθηκε πιο πάνω: η σύγχρονη κατάληψη των πόλεων αυτών από τους Τούρκους και η ακριβής χρονολογία της κατάκτησης της μιας από τις τρεις αυτές πόλεις.
Οι Οθωμανοί κατέλαβαν τις Σέρρες στις 19 Σεπτεμβρίου 1383, όπως επιβεβαιώνεται από Ελληνικές πηγές. Υπάρχουν χρονικές ενθυμήσεις που γράφτηκαν από αγνώστους χρονικογράφους (κληρικούς ή λαϊκούς) στα παράφυλλα ή εσώφυλλα κωδίκων. Οι κώδικες αυτοί βρίσκονται ή σε Μονές του Αγίου όρους ή σε ξένες βιβλιοθήκες. Και στα χρονικά αυτά αναφέρεται ότι η κατάκτηση των Σερρών έγινε από τους Τούρκους στις 19 Σεπτεμβρίου 1383.
Αυτές όλες τις ενθυμήσεις τις παραθέτουμε πιο κάτω προκειμένου να διευκολυνθεί η ιστορική έρευνα πάνω στο θέμα του χρόνου της κατάληψης της Δράμας από τους Οθωμανούς.
Τα ιστορικά αυτά στοιχεία είναι αδιάβλητα και δεν μπορεί κανείς να τα αμφισβητήσει. Έτσι, αφού η κατάκτηση των Σερρών πραγματοποιήθηκε από τους Τούρκους στις 19 Σεπτεμβρίου 1383 και εφόσον το γεγονός αυτό, όπως αναφέρεται πιο πάνω, συντελέστηκε συγχρόνως την ίδια εποχή με τις καταλήψεις της Δράμας και της Ζίχνης, τότε πρέπει να συμπεράνει κανείς ότι η Οθωμανική κατάκτηση της Δράμας έγινε το ίδιο έτος 1383 ενωρίτερα ή αργότερα από την πιο πάνω ημερομηνία της κατάληψης των Σερρών ανάλογα φυσικά αν κατακτήθηκε η Δράμα πριν ή μετά από την άλωση των Σερρών.
Στην τελευταία αυτή περίπτωση ενδεχομένως μπορεί να καταλήφθηκε και σε χρόνο μεταγενέστερο ως τις αρχές του έτους 1384. Με την διαπίστωση ή, ότι οι Τούρκοι κατέλαβαν τη Δράμα το 1383 έρχεται να συμφωνήσει και ο τούρκος χρονικογράφος Γιαχσή Φακίχ, ο οποίος έγραψε πως οι Οθωμανοί κατέλαβαν τη Δράμα, τη Ζίχνη και τις Σέρρες το 1383.
Ένα άλλο πρόβλημα που πρέπει ν΄απασχολεί την ιστορική έρευνα είναι αν εκτός από την οριστική κατάκτηση της Δράμας το 1383 είχε προηγηθεί και άλλη προγενέστερη κατάληψή της. Και αν ναι, τότε πότε έγινε αυτή;
Στο σημείο αυτό σιωπούν οι ιστορικές πηγές. Το γεγονός όμως ότι οι Οθωμανοί κατακτητές κυρίευσαν δύο φορές τις Σέρρες αρχικά το 1371 και οριστικά το 1383 δημιουργεί ένα ερωτηματικό αν το ίδιο έχει συμβεί και στην περίπτωση Δράμας.
Οι Τούρκοι ιστορικοί Ασίκ Πασιά Ζαντέ και Νεσρί, που έζησαν τον 15ο αιώνα αναφέρουν ότι οι Οθωμανοί κατέκτησαν στην εκστρατεία τους στη Μακεδονία τις πόλεις Καβάλα, Δράμα, Ζίχνα, Σέρρες και Βέροια χωρίς να προσδιορίζουν χρονολογίες. Τοποθετούν απλώς τα γεγονότα αυτά, ανάμεσα στο χρονικό διάστημα από το έτος 783 Εγίρα (=1381) μέχρι το έτος 787 Εγίρας (= 1385). Ένας άλλος Τούρκος χρονικογράφος ο Μωχάμεντ Σααντεντίν που έζησε τον 16ο αιώνα προσδιορίζει επακριβώς ότι η εκστρατεία αυτή των Τούρκων για την κατάληψη των πιο πάνω πόλεων έγινε το έτος 775 Εγίρα (=1373).
Ο Διάσημος Τούρκος ιστορικός Χατζή Κάλφα που έζησε τον 17ο αιώνα τοποθετεί την πτώση των Σερρών κ.λ.π. επίσης στο έτος 775 Εγίρας (= 1373). Ο βυζαντινός ιστορικός Λαόνικος Χαλκοκονδύλης αναφέρει ότι λίγο πριν από την συνθήκη ανάμεσα στον Μουράτ Α΄και στον Ιβαν Σισμάν τον βούλγαρο ηγεμόνα του Τιρνόβου (1371 – 1343), οι Τούρκοι υποδούλωσαν τις Σέρρες, τη Ζίχνα και τη Δράμα (= Δίραμα). Η συνθήκη αυτή έγινε το 1375 και ασφαλώς η κατάληψη των πόλεων αυτών πρέπει να πραγματοποιήθηκε ορισμένους μήνες ή ένα ή δύο έτη ενωρίτερα από την σύναψή τους.
Πριν από τα γεγονότα αυτά, στις 26 Σεπτεμβρίου 1371 οι Οθωμανοί είχαν νικήσει τον Σερβικό στρατό Σμάχη του Εβρου (=Μαρίτσα) και είχαν ξεχυθεί στα εδάφη της Θράκης και της Μακεδονίας.
Και τώρα προκύπτει το ερώτημα, αν οι Οθωμανοί μετά την μάχη του Έβρου το 1371 προελαύνοντες δυτικότερα κατόρθωσαν να εκπορθήσουν ανάμεσα στις άλλες πόλεις ( φρούρια) και τη Δράμα το 1371;
Δεν υπάρχει κανένα πρόβλημα για τον προσδιορισμό της οριστικής κατάκτησης της Δράμας από τους Τούρκους το 1383. Το πρόβλημα υπάρχει μόνο στο εξής, αν η Δράμα καταλήφθηκε προσωρινά και για πρώτη φορά το 1371. Στη δεύτερη αυτή περίπτωση μπορεί κανείς να ισχυρισθεί με βάση τα στοιχεία που υπάρχουν ότι δεν αποκλείεται ούτε η θετική αλλ΄ ούτε και η αρνητική απάντηση στο ερώτημα αυτό. Στηριζόμενος κανείς ωστόσο στοιχεία που διαθέτουμε για τη Δράμα και τις Σέρρες είναι δυνατό με πιθανότητα να διατυπώσει και την άποψη ότι η Δράμα και οι Σέρρες μετά την απελευθέρωσή τους από τον Σερβικό ζυγό στο τέλος του 1371 και την παραμονή τους για δύο έτη στην εξουσία του Δεσπότη Μανουήλ Παλαιολόγου που αναγορεύθηκε αργότερα αυτοκράτορας στο Βυζάντιο ως Μανουήλ Β΄ Παλαιολόγος (1391 – 1425) να έχουν υποδουλωθεί στους Οθωμανούς για πρώτη φορά προσωρινά το έτος 1373 και αργότερα οριστικά το 1383.
Στην περίπτωση όμως αυτή πρέπει να αγνοηθεί εντελώς ο Εβλιά Τσελεμπή ο οποίος ενώ κάνει ρητή μνεία για την κατάληψη των Σερρών από τους Τούρκους το 1383 δεν ομιλεί καθόλου για ανακατάληψη της Δράμας το ίδιο έτος».
ΒΑΣ. ΠΑΣΧΑΛΙΔΗΣ
ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Το δημοσιευόμενο κείμενο, αποτελεί απόσπασμα από το νέο βιβλίο μου που αναφέρεται στην προϊστορία και ιστορία της Δράμας και της περιοχής της και εκτυπώνεται με τον τίτλο «Η ΔΡΑΜΑ 7.000 ΧΡΟΝΙΑ».
Στο παραπάνω απόσπασμα έχουν παραληφθεί οι βιβλιογραφικές παραπομπές και ορισμένοι παράγραφοι.
Β. Π.
