ΟΙ ΠΡΟΚΡΙΤΟΙ ΤΗΣ ΔΡΑΜΑΣ ΣΤΙΣ ΑΡΧΕΣ ΤΟΥ 1900.
« Αν εξαιρέσει κάποιος τη μελέτη του Ευάγγελου Στρατή « Η Δράμα και η Δραβήσκος « (1923), η οποία παρά τη δηλουμένη μονομέρειά της επεκτείνεται και σ΄ άλλα θέματα, η μελέτη του δημοσιογράφου Ν. Καπετανάκη – Ακρίτα «Ο Μαχμούτ πασάς Δράμαλης μετ΄ επιτόμου ιστορίας της πόλεως Δράμας» (1937) πρέπει να θεωρηθεί ως η πρώτη ιστορική μονογραφία που γράφηκε για την πόλη ( αναφέρομαι μόνο στο δεύτερο μέρος της μελέτης, στην επίτομη ιστορία). Παρά τις ελλείψεις και τα κενά που παρουσιάζει η μονογραφία αυτή ως προς τον τρόπο αξιοποίησής τους, δεν παύει ν΄ αποτελεί την αρχή για την συγγραφή ιστορικής μονογραφίας για τη Δράμα.
Ο Ν. Καπετανάκης – Ακρίτας δεν είναι ιστορικός επιστήμονας δεν είχε κάνει ιστορικές σπουδές, ήταν δημοσιογράφος και το ιστορικό του πόνημα για τη Δράμα δεν στερείται του δημοσιογραφικού ύφους. Κρινόμενο όμως από το πόνημα τούτο με κριτήρια της εποχής εκείνης και με το δεδομένο ότι ο Ν. Καπετανάκης – Ακρίτας δεν είχε τις απαραίτητες δυνατότητες να προχωρήσει σε πληρέστερη έρευνα λόγω επαγγελματικών και άλλων υποχρεώσεων στη Δράμα, δεν μένει παρά να επαινεθεί και να κριθεί μ΄ όλη εκείνη την συμπάθεια που κινάει από την αναγνώριση των ευγενών προθέσεων συνανθρώπου μας, που ανιδιοτελώς εκοπίασε με πενιχρότητα μέσα, για να φέρει σε πέρας χρήσιμο έργο και να προσφέρει στους άλλους πολύτιμη πληροφόρηση».
Τα παραπάνω γράφει μεταξύ άλλων ο αείμνηστος Νίκος Αθ. Κωνσταντινίδης, ένας φιλόσοφος άνθρωπος που γεννήθηκε και έζησε στη Δράμα, την αγάπησε, την λάτρεψε και μας άφησε τα βιβλία του, ως παρακαταθήκη μιας πλούσιας κληρονομιάς. Μιας κληρονομιάς που θα αποσπάσουμε, εμείς οι νεότεροι, με τον φωτεινό δρόμο που μας ανοίγουν τα βιβλία του χρήσιμα στοιχεία για το χθες, για την ιστορία μας, για τους αγώνες των προγόνων μας.
Θα αναρωτηθείτε τώρα, που τα γράφει.
Ο Νίκος Αθ. Κωνσταντινίδης είχε στα χέρια του ένα από τα λίγα εναπομείναντα – πιστεύω – έντυπα του Ν. Καπετανάκη – Ακρίτα που κυκλοφόρησε το 1937 με τον τίτλο « ΕΠΙΤΟΜΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΔΡΑΜΑΣ» και προφανώς στη προσπάθειά του να μη χαθεί, το ανατύπωσε δε 300 έντυπα με δικά του έξοδα και τα διέθεσε σε φίλους και γνωστούς.
Ένα τέτοιο έντυπο έδωσε και στον «ΠΡΩΙΝΟ ΤΥΠΟ» για την βιβλιοθήκη του.
Στις σελίδες 37, 38, 39, 40 και 41, καταγράφονται τα ονόματα των προκρίτων επί Οθωμανικής Αυτοκρατορίας που άρχισε να κλονίζεται η κυριαρχία της με τον Μακεδονικό αγώνα, την επανάσταση των Νεοτούρκων αλλά και άλλων γεγονότων για να φθάσουμε στους Βαλκανικούς πολέμους για να αναπνεύσουν πλέον ελεύθερα οι Έλληνες της Μακεδονίας.
Ποίοι ήταν λοιπόν αυτοί οι Έλληνες πρόκριτοι που ζούσαν και δραστηριοποιούνταν στη πόλη μας, και έδιναν τον δικό τους αγώνα για την επιβίωση του Ελληνισμού στα τέλη του 1800 με αρχές του 1900;
Χρήσιμο να τους μάθουμε όπως μας πληροφορεί ο Ν. Καπετανάκης – Ακρίτας.
«Διαρκούντος του αιματηρού τούτου φυλετικού αγώνος ( του Μακεδονικού αγώνα), εν Μακεδονία εξερράγη η επανάστασις των Νεοτούρκων (3 Ιουλίου 1908). Ο Ταγματάρχης Εμβέρ ανεκήρυξε το Σύνταγμα εις διαφόρους πόλεις της Μακεδονίας, ο δε Σουλτάνος πιεζόμενος υπό των Νεοτούρκων, επανέφερε το Σύνταγμα του 1878 (24 Ιουλίου 1908) κατήργησε την λογοκρισίαν και την κατασκοπείαν, εχορήγησε γενικήν αμνηστείαν και συνεκάλεσε την βουλήν. Πάντες ήλπισαν προς στιγμήν ότι νέα περίοδος εσωτερικής αναγεννήσεως και ειρήνης θα ήρχιζεν εν τη νέα Τουρκία και ότι η φυλετική σύγκρουσις θα ετερματίζετο εν Μακεδονία. Τίποτε όμως δεν μετεβλήθη εις την Τουρκίαν των Νεοτούρκων οίτινες ήρχισαν να εφαρμόζουν τας ιδίας μεθόδους και να κυβερνούν με τας αυτάς αντιλήψεις».
« Οι Βούλγαροι ήρχισαν να οργιάζουν και χωρίς να σεβασθούν την απόφασιν των Νεοτούρκων, όπως τηρηθή το μακεδονικόν καθεστώς αδιατάρακτον, μέχρις της συγκλήσεως τουρκικής βουλής, ίδρυσαν νέα σχολεία τον εκβουλγαρισμόν της πόλεως καίτοι η Δράμα δεν είχε κατοίκους Βουλγάρους και μόνο στην ύπαιθρον υπήρχον ολίγοι χωρικοί και εργάται Βούλγαροι. Εξ΄ άλλου οι Νεότουρκοι έθεσαν υπό δίωξιν το Ελληνικόν στοιχείον της Μακεδονίας και δη τους Έλληνας αρχιερείς εκδιώξαντες τον Χρυσόστομον, δολοφονήσαντες τον Μητροπολίτην Γραβενών το 1911 και απηνώς τρομοκρατούντες τους διδασκάλους και τον Ελληνικόν κλήρον.
Κατά του μόλις αναπτυσσομένου επαγγελματικού και εμπορικού κόσμου της Δράμας, εξαπελύθη τότε και το τρομερόν «μποϋκοτάζ» υπό των Νεοτούρκων του Εμβέρ και του Νιαζή. Εις ουδένα Τούρκον επέτρεπον ούτοι να συναλλάσσεται με Έλληνας ή να αγοράση έστω και το ελάχιστον αντικείμενον από ελληνικά καταστήματα, όργανα δε μυστικά του Κομιτάτου, περιτρέχοντα τα ελληνικά μαγαζιά, επέβλεπον την πλήρη εφαρμογήν του ε3ξωντοτικού μέτρου. Το «μποϋκοτάζ», διετηρείτο αμείλικτον επί μήνας ολοκλήρους, τούτο δε ηνάγκασε τους προκρίτους του ελληνικού στοιχείου της πόλεως να συνέλθουν εις την Μητρόπολιν και να συσκεφθούν περί του πρακτέου. Οι συνελθόντες εξέλεξαν επιτροπήν, εις την οποίαν ανέθηκαν την διαχείρισιν του όλου ζητήματος, εξουσιοδοτήσαντες αυτήν να μεταβή και εις Θεσ/νίκην εις περίπτωσιν καθ΄ ήν τα διαβήματα της παρά ταις τουρκικαίς αρχές της Δράμας, προς άρσιν του «μποϋκοτάζ» ήθελον παραμείνει άκαρπα.
Η επιτροπή εκείνη κατηυθύνθη μόλις συνεστήθη εις την εν πόλει Λέσχην του νεοτουρκικού Κομιτάτου ( η λέσχη ήτο εις το οίκημα όπου σήμερον η στρατιωτική Λέσχη) και εζήτησε να εμφανισθή προ του στρατ. Διοικητού της Δράμας, ούτος όμως δεχθείς την επιτροπήν, εξετράπη εις ύβρεις κατ΄ αυτής και εις απειλάς κατά του ελληνικού στοιχείου. ¨Και σείς» τους είπε «και οι γυναίκες σας και τα παιδιά σας ακόμη είσθε μόνον Έλληνες και τίποτε άλλο, μισείτε δε και τους Τούρκους εις τους κόλπους των ζήτε και τους άλλους λαούς της Βαλκανικής. Απόδειξις ότι φέρετε πάντοτε επάνω σας σήματα μπλέ και άσπρα, που είναι τα εθνικά σας σύμβολα και με τα ίδια χρώματα έχετε βάψει και τα μαγαζιά σας».
Τους επετίμησεν ακόμη διότι κατά τα εγκαίνια της εν Πλεύνα ελληνικής εκκλησίας, οι εκ Καβάλας ελθόντες να ιερουργήσουν ιερείς, έφερον επίσης κυανόλευκα άμφια και διότι κατά τας εκλογάς οι Έλληνες του Δοξάτου, της Χωριστής ( Τσατάλτζας) και άλλων χωρίων έφερον παελωρίας ελληνικάς σημαίας και πολύ μικράς Τουρκικάς. Εν τέλει, ο Τούρκος Διοικητής εδήλωσεν εις την επιτροπήν ότι το μποϋκοτάζ θα συνεχισθή ως παραδειγματική τιμωρία των τοιούτων εκδηλώσεων των Ελλήνων.
Η επιτροπή τότε, μετέβη εις Θεσσαλονίκην όπου κατόπιν μακράς παραμονής και μεγάλων ενεργειών παρά ταις εκεί τουρκικαίς αρχαίς κατόρθωσε να επιτύχη την άρσιν του αποπνικτικού μέτρου, που ηπείλει την εξόντωσιν του ελληνικού επαγγελματικού πληθυσμού της Δράμας.
Υπό τοιούτον διωγμόν, μισούμενοι υπό των Τούρκων, αντιμετωπίζοντες καθημερινώς το εγχειρίδιον των Βουλγάρων, έζων τας θλιβεράς ημέρας οι ολίγοι Έλληνες «ραγιάδες» της Δράμας κατά την τελευταία πεντήκοντα έτη της δουλείας των. Όπως και εις τας άλλας πόλεις του υποδούλου ελληνισμού, ούτω και εν Δράμα οι πρόκριτοι της εποχής εκείνης, οι ηγούμενοι του ολιγαρίθμου ελληνικού στοιχείου της πόλεως, επέδειξαν αξιοθαύμαστον εθνικήν αντοχήν και ιεράν συνοχήν εν τη επιδιώξει του κοινού σκοπού, όστις ήτο η απελευθέρωσίς των από τους δυνάστας των και η ένωσίς των μετά του ελευθέρου τμήματος της Μητρός Ελλάδος.
Μνημονεύομεν ενταύθα τα ονόματα των Ελλήνων προκρίτων της τελευταίας περιόδου της τουκοκρατούμενης Δράμας των προ της τελικής απελευθερώσεως Δραμηνών, οίτινες εν μέσω παντοειδών διώξεων, εν μέσω απειλών και μαρτυρίων, διετήρησαν εις την πόλιν του Μαχμούτ πασά Δράμαλη, άσβεστον το πυρ της ελληνικής εστίας και της ελληνικής των συνειδήσεως».
«Ούτοι είναι οι εξ’ ής: Θεμιστοκλή διάκονος άλλοτε αρχιγραμματεύς της Ιερ. Μητροπόλεως Δράμας και ήδη Σςβασμιώτατος Μητροπολίτης Καβάλλας Χρυσόδτομος, δεξιός βραχίων και σύμβουλος του τότε Μητροπολίτου Δράμας και είτα Σμύρνης, εθνομάρτυρος Χρυσοστόμου, πανοσ. Βαλιάδης, ήδη πρωθιερεύς εν ελλην. παροικία του εξωτερικού, οικογ. Αναστασιάδη, Αναστ. Αναγνώστου (ιατρός), Αθαν. Αναγνώστου, Θεοφ. Αθανασιάδης, Κ. Αναγνώστου, Χ. Α. και Κ. Αποστολίδη, Α. ΧηΑντωνίου, Αντωνιάδης (ιατρός), Α και Κ. Αναστασίου, Σ. και Μαργ. Αναγνωστόπουλοι, οικογ. Αγοραστού, Ιωάννης Αμπατζής, Δ. Ανθόπουλος, Δ. Αθανασιάδης, Α. Αργυρίου, Αθ. Αργυριάδης, Μ. Ανδρεάδης , Γ. Αμβάζης, οικογ. Βαλάνη, Νίκλης Βαλάνης, Ν. Βουλτσιάδης ( ιατρός), Δ. Βάντσης (ιατρός), Τάκης Δαβέλλας, Τ. Βογιατζής, οικογ. Βογιατζή, Αθ. Βαγενάς, Αθ. Βαλαβάνης, Β. Βάμβας, Αθ. και Κ. Βουγιουκλή, Β. Γρηγοριάδης, Χρ. Γεωργιάδης, Ελευθ. Γεωργιάδου, Ν. Γραμμενίδης, Ηρ. Γρηγορίου, Χρ. Γρίμπας, Κλ. Γρηγοριάδης, οικογ. Αθ. Γίτση, N. και Γ. Γαρέφη, Δ. Γάκης, Κ. Δαβέλλας, Δ. Δαυίδ, Θ. Δασούκης (ιατρός), Πολυχρ. Διονυσίου, Τάκης Δημητρίου, Γιάννης Δάκος, οικογ. Ε. Διάφα, Γρηγόριος Βουβαλίδης, Φ. και Γρ. Δημηρόπουλοι, Λαζ. Δανιηλίδης, Γ. Δαυϊδ, Ε. Δαυίδ, Στεφ. Δώδος (Δικηγόρος), Α. Δεϊμερτζόγλου, οικογ. Εξάρχου, Ι. Εξάρχου ( Δικηγόρος), Χρ. Ζαφειρίδης ( δικηγόρος), οικογ. Ζιώγα, Λυς. Ζέμος, οικογ. Δ. Ζάκα, Μιχ. Ζησόπουλος, Βας. Ζησόπουλος, Μ. και Δ Ζιρκόπουλοι, Κ. Ζαφείρης,Τάκης Ζωϊδης, Αδελ. Ζούρα, Γ. Ζαχαρόπουλος , Μαργ. Θεοδώρου, Κ. Θεοδώρου, Δ. Θεοχαρίδης, Κ. Ιωαννίδης, Π. Ιωάννου, Χάλτσιος Κουγιουμτζής, Αθ. Κουγιουμτζής, Ιωάννης Καραθάνος, αδελ. Καπανίκη, Ι. Καμπράνης, Ζιώγας, Κωτίστας, οικ. Δ. Κωνσταντίνου, οικ. Κυριαζοπούλου, Σωκρ. Κωντσταντίνου, Στεργ. Καραϊσκος, Χρ. Κρεωνίδης, Γερ. Κύρου, Αθ. Καμπράνης, Β. Καναράς, Κ. και Α. Κυργιάκη,Βασιλ. Γ. Κρασόπουλος, Φ. Καραγιάννης, οικογ. Κιοσέ, Α. και Κ. Καρακώστα, Χρ. Καραγεβρέκης ( ιατρός), Αν. Κοτσάμπασης, Γ. Κρασόπουλος, Β. Κουρμπέτης, Δ. Καρανίκας, Α. Κυμπάρης, Ν. Λιάμης, Δ. Λιάμης,, Δ. και Φ. Λαφαζάνη, Γ. Λεοντόπουλος, Γ. Λίτος, οικογ. Μανασή, οικογ. Μερκουρίου Κωνσταντινίδη, Αναστ. Μιχαηλίδη, Ε. Μπινόπουλος, Στ. Μερτζίδης (ιατρό0ς), οικογ. Μερσίνογλου, Κ. Μπρε΄σκας, Στ. Μπετζίκης, Χρ. Μπρέσκας, Στεργ. Μικρούλης, οικογ. Αδ. Μακρή, Γ. Μυλωτίδης, Δ. Μπέκος, Δ. Ματθαίου, Δ. Μανωλόπουλος, Διαμ. Μπαρδουκλής, Χρ. Μπούρας, Γ. Α. και ΤΆΚΗς Μπάλλα, Ζήσης Μπισογιάννης, Κ. Ματσής, Αντ. Μαργαρίτης, Α. Μακρής, Ι. Μαντζόρης, Ι. Μπιλιμάτσης, Ι. και Γ. Νάσση, οικογ. Νίτσιου, Δ. Ντάνης , Ν. Ντάνος,Χρ. Οικονομίδης (δικηγόρος), Νικ. Παρμενίδης, Π. Παναγιωτίδης (γραμ. τουρκ. Γραφείου Μητροπόλεως), Φώτης Πατρίκης, οικογ. Προκοπίου, Βάντσης Προκοπίου, Κ. Παπαβασιλείου, Γρηγ. Παζιώνης, Θ. Πάτσης, Ν. Παϊσίδης, οικογ. Πανταζίδου, Δ. Παπαδημητρίου, οικογ. Πιπέρη, Δημ. Πολυχρονιάδης, Ν. Πιπέρης, Ι. Πινάκας, Θ. Περδίκης, Χ. Παπαχρήστου, Δαν. Πέτρου, οικογ. Πέτσα, Ηλ. Παλιαγάδης, Αργ. Πιτσώρης, Ν. Πισπίρης, Χ. Παπαχαράλαμπος (ιερεύς), αδελφ. Τσίγκαρη, Κ. Πέκης, οικογ. Προδρόμου, Πανταζής, Πανταζίδης, Α. και Ι. Ρώσιου, Χ. Ρόντος, Δ. Ράπτης, οικ. Τσαπράζη, οικογ. Στολίγκα, Χριστ. Στολίγκας, Τάκης Στολίγκας, (αξιωμ. Πεζικού), Γ. Στολίγκας, Τάκης Στολίγκας, οικογ. Σκόρδα, Ι. Σκόρδας ( καθηγητής), Μιλτ. Σκόρδας (ιατρός), Στεργ. Στυλίδης, Α. Σίσκος, Σ. Σοφούρης, Ν. Σιδέρης, Aθ. Συνώκας, Α. Σιμόπουλος, Ι. Σιμόπουλος ( Δικηγόρος), Τάκης Σωτηρίου, Αθ. Σκίρτσας, Αθ. Σουμπίτης, Μ. Στυλιανού, Γ. Σταφάντης, Τάκης Σχινάς, Κ. Τσοτίδης, Ν. Τσούφας, Ν. Τρίζης, Χρ. Τέντζος ( δικηγόρος), Γ. και Β. Τσούκα, Α. Τσουμάνης, οικογ. Τζίμου, Ηλ. και Ι. Τζίμα, Αρ. Τριανταφυλλίδης, Γ. Τσοχατζής, Γ. Τζέγας, Κ. Φίτζος, Ι. Φούρης, Θ. Φαμπρικάνος, Κ. Φέσσας, Χαρίτωνος (ιατρός), Μασσάδης, Χρηστίδης, Ι. Χρηστίδης ( δικηγόρος), Κ. Χατζηπαναγιώτου, Μόσχου, αδελφ. Χατζηκυριάκου, Γ. Χρυσικός, Ν. και Β. Χασάπη, Ν. Χη Αθανασίου, κ.α. ως επίσης και οι Δραμηνοί Ισραηλίται Ραβ. Οβαδιά, Αλμ. Πεσάχ, Σολ. Μεζιάν, Μ. Ναφθαλή, Σαμ. Φαϊς, Αρών Χαϊμ, Κεμάλ, Μποχοράτσο, Αιμ. Κακής, Αρών Οβαδιά, Χαϊμ Πάσσα κ.α»
