Η Σαρκοφάγος
του Πριμιγενίου
(Από το βιβλίο της Νομαρχίας Δράμας «ΔΡΑΜΙΝΑ ΧΡΟΝΙΚΑ» 1980, σελ. 74 – 76).
Αρκετά χρόνια τώρα, στον περίβολο του ιερού Ναού Αγίας Σοφίας Δράμας, φυλάσσονται μερικά αρχαιολογικά αντικείμενα. Κιονόκρανα, σαρκοφάγοι, σπόνδυλοι κιόνων, ληνοί, επιγραφαί κ.ά.
Ιδιαίτερον ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι επιγραφές οι οποίες καλόν θα ήτο να καταγραφούν, να σχολιασθούν και να εκδοθούν, μαζί με άλλες επιγραφές, που υπάρχουν σκόρπιες σ’ όλο το νομό και ανήκουν στις διάφορες εποχές της Δραμηνής ιστορικής πορείας και να αποτελέσουν έτσι τους κόρπους των Δραμηνών επιγραφών.
Το σημερινό μας άρθρο είναι αφιερωμένο σε μια από αυτές και συγκεκριμένα στην επιγραφή που είναι χαραγμένη σε μια από τις πλατιές πλευρές της σαρκοφάγου του ΠΡΙΜΙΓΕΝΙΟΥ.
Προτού ασχοληθούμε με το περιεχόμενο της επιγραφής, θεωρούμε απαραίτητο να παραθέσουμε μερικά στοιχεία για τη σαρκοφάγο.
Η σαρκοφάγος του Πριμιγενίου βρέθηκε στις 7 Σεπτεμβρίου του 1930 κατά την εκσκαφή των θεμελίων της οικοδομής του Χρίστου Καφτατζή, που ευρίσκετο κοντά στο καφενείο «Τουλούμπα», δηλαδή στην αρχή της οδού Αγίας Σοφίας Δράμας.
Η σαρκοφάγος είναι κατασκευασμένη από τεράστιο ασβεστόλιθο και έχει μήκος 2,25 μ. πλάτος, 1,10 μ. βάθος, 0,63 μ. πάχος 0,14 μ. ύψος πλευρών 0,77 μ. πάχος πυραμοειδούς καλύμματος 0,22 με ελάχιστον 0,10 μ.
Μέσα στη σαρκοφάγο βρήκαν οι εργάτες δύο κρανία και οστά, μια λήκυθο με σκουρόγκριζο χρώμα και με στολισμένη την επιφάνεια, καθώς και εξ μικρά αγγεία. Τα αγγεία αυτά τα κατέστρεψαν οι εργάτες, διότι νόμισαν ότι περιείχαν χρήματα.
Στη δεξιά πλατιά πλευρά της είναι χαραγμένη σε δύο στίχους η ακόλουθη επιγραφή: «ΠΡΙΜΙΓΕΝΙΟΣ ΝΟΥΜΗΝΙΟΥ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΖΩΝ ΕΑΤΩ ΚΑΙ ΠΡΙΜΙΓΕΝΙΑ ΤΗ ΓΥΝΑΙΚΙ». Τα γράμματα της επιγραφής διατηρούνται πολύ καλά και έχουν ύψος του μεν πρώτου στίχου 0,6 μ. ενώ του δευτέρου 0,5 μ.
Από την παραπάνω επιγραφή πληροφορούμεθα ότι κάποιος Πριμιγένιος, δούλος κάποτε, γιος του δούλου Νουμηνίου, απέκτησε άγνωστον για ποιόν ακριβώς λόγο την ελευθερία του και ενώ ακόμη ζούσε, έδωσε εντολή στους κατασκευαστές σαρκοφάγων να κατασκευάσουν γι αυτόν και τη γυναίκα του, σαρκοφάγο αρκετά ακριβή για την εποχή του.
Πότε ακριβώς κατεσκευάσθη η σαρκοφάγος και συνεπώς πότε έζησε ο Πριμιγένιος δεν μπορούμε αυτή στιγμή να προσδιορίσουμε ακριβώς. Ο Θεόφιλος Αθανασιάδης, δήμαρχος Δράμας, που δολοφονήθηκε τον Σεπτέμβριο του 1941 από τους Βουλγάρους και που η προτομή του κοσμούσε κάποτε την πλατεία της Δράμας, αναφέρει στη σελίδα 13 του χρησίμου πάντοτε ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟΥ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ – ΘΡΑΚΗΣ ( έτος 1ον 1931), ότι η σαρκοφάγος ανήκει στη χρονική περίοδο από του Αυγούστου μέχρι των Αντωνίνων (1 π.Χ αιών – 2 μ.Χ. αι.). Την άποψίν του αυτή ο Θεόφιλος Αθανασιάδης τη στηρίζει στο σχήμα των γραμμάτων (κάθετα και κοίλα γράμματα).
Νομίζομε πως η σαρκοφάγος του Πριμιγενίου κατεσκευάσθη σε μεταγενέστερη χρονική περίοδο από αυτήν που υποστήριξε ο αείμνηστος Θεόφιλος Αθανασιάδης.αι συνεπώς ο Πριμιγένιος έζησε μετά τον 2ο μ. Χ. αιώνα. Την άποψή μας για τον χρόνο κατασκευής της σαρκοφάγου, τη στηρίζομε στο ίδιο όνομα του Πριμιγενίου. Αν ετυμολογήσουμε το όνομα Πριμιγένιος θα δούμε ότι τούτο προέρχεται από τις λέξεις πριμι (πρόκειται για δανεισμό της λέξεως πρίμους=Πρίμος= Πρώτος, από τη λατινική γλώσσα) και γένος.
Ο δε δανεισμός λατινικών λέξεων, οι οποίες συνηνώθησαν εν συνεχεία με ελληνικές, ώστε να αποτελέσουν μ΄ αυτές ενιαίες λέξεις, είναι γλωσσικό φαινόμενο μεταγενέστερο τουλάχιστον του 2ου μ. Χ. αιώνος.
Χαρακτηρίσαμε πιο πάνω τον Πριμιγένιο δούλο καταγόμενο από δούλο πατέρα. Τούτο συνάγεται από το ίδιο όνομα του πατέρα του, ο οποίος εκαλείτο Νουμήνιος. Κάθε δούλος στην αρχαία Ελλάδα, μετά την άφιξί του στο σπίτι των κυρίων του, έπρεπε να πάρη ένα παρατσούκλι. Συνήθως το παρατσούκλι ήταν σύντομο και δινότανε από το όνομα ενός ζώου ή από το όνομα του λαού, στον οποίο ανήκε ο δούλος, δηλαδή Σκύθης, Φρύγας, Θράκας κ.λ.π. ή αν αγοράσθηκε την πρώτη ημέρα του μηνός, που συνέπιπτε πάντοτε με το καινούργιο φεγγάρι, τον λέγανε Νουμήνιο.
Ακόμη το ότι ο Πριμιγένιος, υπήρξε κάποτε δούλος, συνάγεται το επίθετον απελεύθερος, που με ιδιαίτερη έμφασι προβάλλει μέσα από τη λιτότητα της βραχυτάτης επιγραφής.
Στον κάποτε λοιπόν δούλο Πριμιγένιο προσέφεραν ως αμοιβήν τα ελευθερία του ο κύριός τα, διότι τον είχε υπηρετήσει με πίστη. Δεν είναι καθόλου απίθανη η άποψι ότι την πολυπόθητη ελευθερία του την είχε προσφέρει η ίδια η Πολιτεία για τις ξεχωριστές υπηρεσίες τις οποίες της είχε προσφέρει αυτός. Πάντως ο Πριμιγένιος κατόρθωσε, με την σπουδαία προσφορά του στον κύριό του, ή την Πολιτεία να δή πραγματοποιούμενο το πιο ακριβό όνειρο των δούλων, δηλαδή να εισέλθη αυτόματα στην κατηγορία των μετοίκων, δηλαδή των ξένων εκείνων που ήλθαν από άλλους τόπους και ησχολούντο με το εμπόριο και τα επαγγέλματα.
Αυτή η καταπληκτική αλλαγή στη ζωή του τον οδήγησε από την κοινωνία των εμψύχων εργαλείων στην κοινωνία των ανθρώπων. Τώρα είχε το δικαίωμα να ζήση ανθρώπινη ζωή, να φάη και να χορτάση. Μπορούσε να χαρή τη ζωή, να αγαπήση και να δημιουργήση οικογένεια.
Έτσι, θα νυμφευθή την Πριμιγένια, κόρη κάποιου απελευθέρου δούλου και θα αποκτήση οικονομική ευχέρεια αφού, ζώντας, θα κατασκευάση για τον εαυτό του και τη συμβία του σαρκοφάγο αρκετά δαπανηρή, που θα διατηρηθή μέχρι σήμερα σε πολύ καλή κατάστασι.
