Ποδήλατο –  Μια βιώσιμη εναλλακτική προοπτική

για αστικές μετακινήσεις

Γράφει ο Αθανάσιος Κάππας

Πολιτικός Μηχανικός – Συγκοινωνιολόγος

Η συνεχής αύξηση των οχημάτων που κινούνται στο οδικό δίκτυο των πόλεων και κυρίως στη κεντρική τους περιοχή, λόγω της εντατικοποίησης των δραστηριοτήτων και της επέκτασης προς την περιφέρεια, και σε συνδυασμό με τις ελλείψεις της προσφερόμενης υποδομής, έχει προκαλέσει ποικίλα και σοβαρά προβλήματα στην ομαλή λειτουργία τους. Τα παραπάνω προβλήματα ανήκουν σε γενικές γραμμές στις εξής κατηγορίες:

–   προβλήματα κορεσμού και κυκλοφοριακών συμφορήσεων που οξύνονται καθημερινά λόγω και της συρρίκνωσης του δικτύου από τις αυξανόμενες παράνομες σταθμεύσεις

–  προβλήματα περιβαλλοντικά με αυξανόμενες εκπομπές καυσαερίων και επιπέδων θορύβου

–  προβλήματα αισθητικής κυρίως στις κεντρικές αρτηρίες αλλά και στους τοπικού χαρακτήρα δρόμους που χρησιμοποιούνται όλο και πιο συστηματικά ως εναλλακτικοί διάδρομοι για μεγάλου μήκους μετακινήσεις.

Αποτέλεσμα των δυσλειτουργιών αυτών, είναι η αύξηση του χρόνου ταξιδιού, η σπατάλη μεγάλου χρόνου για εύρεση θέσης στάθμευσης, ο εκνευρισμός, το άγχος, η αύξηση του κόστους του ταξιδιού, η οικονομική παράλυση της εκάστοτε πόλης.

Πρόσβαση και διακίνηση στην πόλη

Μετά τον ‘’αυτοκινητοκεντρικό‘’ τρόπο σχεδιασμού που αναπτύχθηκε και κυριάρχησε τις προηγούμενες δεκαετίες στα αστικά κέντρα, η σημερινή αντίληψη ανάπτυξης και ανάπλασης της πόλης χαρακτηρίζεται από μεγαλύτερη ευαισθησία ως προς το περιβάλλον και ως προς τον άνθρωπο. Με την ανάδειξη εναλλακτικών τρόπων μετακίνησης επιδιώκεται η αποφυγή μεγάλων έργων υποδομής που ανατρέπουν την κλίμακα της πόλης, απαιτούν μεγάλες δαπάνες και προκαλούν επιπτώσεις όπως αποκοπές του ιστού, ρύπανση και θόρυβο. Με εναλλακτικούς τρόπους μετακίνησης εξασφαλίζονται επίσης συνθήκες πιο ασφαλείς και δίνεται η ευκαιρία για την εκτέλεση ολοκληρωμένων έργων που περιλαμβάνουν αναπλάσεις του ευρύτερου οδικού περιβάλλοντος. Στους εναλλακτικούς τρόπους μετακίνησης περιλαμβάνεται και το περπάτημα. Σχεδόν κατά σύστημα τα κέντρα των πόλεων που υποδέχονται μεγάλες συγκεντρώσεις σημαντικών χρήσεων γης, πεζοδρομούνται, αφού δεν μπορούν πλέον να ανταποκριθούν και να ικανοποιήσουν τη συνεχώς αυξανόμενη ζήτηση για προσπέλαση του αυτοκινήτου. Το οδικό τους δίκτυο έχει κορεστεί και δεν υπάρχει κάποιος αποτελεσματικός τρόπος για να συγκρατηθεί η ροή σε ανεκτά επίπεδα. Η πεζοδρόμηση είναι μια ακραία λύση αλλά επιτρέπει την ανάπλαση του αστικού περιβάλλοντος. Οι συνθήκες έρπουσας ροής σε μεγάλα τμήματα του οδικού δικτύου των μεγάλων ελληνικών πόλεων, σε συνδυασμό με την ανικανότητα των μαζικών μέσων μεταφοράς να εξυπηρετήσουν τον διαρκώς αυξανόμενη ζήτηση μετακινήσεων προς το κέντρο οδήγησαν πολλούς στη λύση μοτοποδήλατο παρά τους τεράστιους κινδύνους που συνεπάγεται η χρήση του.

Το ποδήλατο είναι σήμερα ένας προσιτός οικονομικά και εύκολος τρόπος μετακίνησης. Είναι σχετικά επίσης ασφαλής σε δρόμους όπου δεν μπορούν τα αυτοκίνητα να αναπτύξουν ταχύτητες δηλαδή στις κεντρικές περιοχές της πόλης. Οι χρήστες του ποδηλάτου αυξάνουν ραγδαία στην Ελλάδα και το εύρος της ηλικίας τους διευρύνεται. Το ποσοστό των γυναικών επίσης αυξάνει εντυπωσιακά. Το χαμηλό κόστος απόκτησης και η χαμηλή δαπάνη συντήρησης, η μεγάλη διεισδυτικότητα στο εσωτερικό των κορεσμένων δρόμων που το διακρίνει, η απαλλαγή του χρήστη του από μακρές αναμονές σε στάσεις μαζικών μέσων μεταφοράς, από τις μεγάλες καθυστερήσεις στις φωτεινά σηματοδοτούμενες διασταυρώσεις, η μετακίνηση από πόρτα σε πόρτα, η εύκολη και δωρεάν στάθμευση είναι σημαντικά πλεονεκτήματα που ενισχύουν την ελκυστικότητα του ποδηλάτου προς αυτούς που τολμούν. Δεν πρέπει να υποτιμηθεί επίσης ότι υπάρχουν και κατηγορίες δέσμιων χρηστών του ποδηλάτου όπως αυτών που το χρησιμοποιούν για επαγγελματικές μετακινήσεις. Όμως παρά το θετικό γεγονός ότι ένα μέρος των μετακινουμένων χρησιμοποιώντας το ποδήλατο αντί για το αυτοκίνητο καταναλώνουν πολύ μικρότερη οδική επιφάνεια, με την αύξηση του αριθμού των ποδηλάτων αναφύονται κάποια προβλήματα που δεν είναι αμελητέα για το επίπεδο της ποιότητας ζωής στις πόλεις.

Δεδομένου ότι είναι πολύ πιο ευέλικτο από το αυτοκίνητο, ο οδηγός του έχει τη δυνατότητα να το οδηγεί λιγότερο πειθαρχημένα απ’ ότι ένα αυτοκίνητο και έτσι οι κινήσεις του ποδηλάτου γίνονται απρόβλεπτες για τον πεζό και επικίνδυνες. Κυριότερο μειονέκτημα του μοτοποδηλάτου είναι ότι είναι ανασφαλές. Οι επιβάτες του είναι απροστάτευτοι και εκτεθειμένοι σε κινδύνους που προέρχονται είτε από λανθασμένους χειρισμούς άλλων οδηγών είτε από ατέλειες του οδοστρώματος. Το ποδήλατο είναι ένα μέσο μετακίνησης που  ασκεί το σώμα  αλλά παράλληλα το εκθέτει πιο άμεσα στους ρύπους της κυκλοφορίας και ένα μέσο μεταφοράς που τα τελευταία χρόνια αναπτύσσεται εντυπωσιακά στην ευρωπαϊκή πόλη. Αντιπροσωπεύοντας πλέον σημαντικά ποσοστά των αστικών μετακινήσεων και δεδομένων των πολλών πλεονεκτημάτων του προσελκύει την προσοχή των σχεδιαστών της κυκλοφορίας ως ένα μέσο προς το οποίο δικαιούται να προωθηθεί όσο γίνεται περισσότερο. Όμως το πιο σημαντικό είναι ότι επιτρέπει απόλυτη κινητική αυτονομία κάτι που επέτρεπε άλλοτε, όταν δεν είχαν επιβληθεί οι διάφοροι κυκλοφοριακοί περιορισμοί, μόνο το αυτοκίνητο. Αυτό το σημείο αξίζει ιδιαίτερης προσοχής διότι είναι πολύ κρίσιμο για τις επιλογές που θα γίνουν τα επόμενα χρόνια, επιλογές που αναγκαστικά πια θα καθοριστούν από το κριτήριο προστασία του αστικού περιβάλλοντος. Συχνά υποστηρίζεται ότι πρέπει να δοθεί απόλυτη προτεραιότητα στην ανάπτυξη της δημόσιας συγκοινωνίας. Είναι σωστό. Υπάρχουν τεράστια περιθώρια για την ανάπτυξή της. Σε πολλά σημεία θα μπορούσε να γίνει ανταγωνιστική του αυτοκινήτου. Όμως δεν θα μπορέσει ποτέ να προσφέρει αυτόνομη κινητικότητα στον κάτοικο. Και δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι αυτή είναι το μεγάλο προσόν που εξηγεί την τρομακτική ανάπτυξη του αυτοκινήτου στον αιώνα μας.

Το ποδήλατο μπορεί να χρησιμοποιηθεί από άτομα κάθε ηλικίας που επιζητούν, σε συνδυασμό με την μετακίνησή τους, να αθλούνται και να διασκεδάζουν. Προσαρμόζεται εύκολα στις συνθήκες των αστικών κέντρων συμβιώνοντας αρμονικά με τους πεζούς και μη προσβάλλοντας ως μέσο την ανθρώπινη κλίμακα της πόλης. Η ειδική υποδομή που εξυπηρετεί την κίνηση  του ποδηλάτου είναι επίσης μικρής κλίμακας και εντάσσεται άνετα στις επεμβάσεις ανάπλασης της πόλης. Η μετακίνηση με ποδήλατο είναι μια μετακίνηση με τον πιο φυσικό τρόπο μεταφοράς. Η απουσία του ποδηλάτου από τους δρόμους μιας πόλης είναι απόδειξη πολιτιστικής παρακμής. Το μεγάλο ζήτημα είναι το πώς θα καταστεί η μετακίνηση με ποδήλατο ασφαλής.

Αθανάσιος Κάππας

Πολιτικός Μηχανικός – Συγκοινωνιολόγος