Ολοκληρώθηκε με επιτυχία το Συνέδριο για τα 100 χρόνια από τη Μικρασιατική Καταστροφή

«Ποτέ μόνοι» στις μεγάλες

εθνικές στιγμές το δίδαγμα

του Ελευθέριου Βενιζέλου

Μιλάνε στον «Π.Τ.» ο υφυπ. Παιδείας κ. Συρίγος, ο πρόεδρος του Ιδρύματος της Βουλής κ. Χατζηβασιλείου και η καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Μακεδονίας κα. Πατρωνίδου

Του Θανάση Πολυμένη

ΜΕ ΙΔΙΑΙΤΕΡΗ επιτυχία ολοκληρώθηκε την Κυριακή, ένα από τα πλέον σημαντικά ιστορικά συνέδρια που πραγματοποιήθηκαν στην Καβάλα και τη Δράμα. Κεντρικός τίτλος του Συνεδρίου: «100 χρόνια μετά: οι πρόσφυγες του 1922 και η δημιουργία της νέας Ανατολικής Μακεδονίας».

Το Συνέδριο διοργανώθηκε από το Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων, σε συνεργασία με τους Δήμους Δράμας και Καβάλας. Η πρώτη μέρα του συνεδρίου πραγματοποιήθηκε την Παρασκευή 11 Νοεμβρίου στην Καβάλα και το Σάββατο 12 και την Κυριακή 13, στη Δράμα.

Χαρακτηριστικό είναι ότι, για πρώτη φορά πραγματοποιήθηκε ένα τέτοιο συνέδριο, με αρκετά ενδιαφέροντα στοιχεία, πολλά από τα οποία ανακοινώθηκαν για πρώτη φορά. Το Συνέδριο πραγματοποιήθηκε στην Καβάλα και τη Δράμα, γιατί οι δύο αυτές περιοχές είχαν δεχτεί το μεγαλύτερο πλήθος των προσφύγων του 1922 στην Ελλάδα.

Εισηγητής στο Συνέδριο ήταν επίσης και ο υφυπ. Παιδείας και Θρησκευμάτων και αν. Καθηγητής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο κ. Άγγελος Συρίγος, ο οποίος μάλιστα παραβρέθηκε και στη Δράμα.

Συρίγος: Τίτλος τιμής ο όρος πρόσφυγας

Μιλώντας στον «Πρωινό Τύπο», ο κ. Συρίγος τόνισε μεταξύ άλλων, ότι, τόσο η περιοχή της Δράμας όσο και της Καβάλας, «δέχθηκαν τον μεγαλύτερο όγκο προσφύγων μετά το 1922. Επομένως έχει ιδιαίτερη σημασία που γίνεται εδώ, για να δούμε τις ρίζες μας, να δούμε πως προχώρησαν αυτοί οι άνθρωποι και πως μετέτρεψαν το βάρος, το άγος, του όρου πρόσφυγας σε τιμητική προσφώνηση».

Όπως είπε ο κ. Συρίγος, «οι άνθρωποι αυτοί ήρθαν σε αυτούς τους τόπους, ρίζωσαν σε αυτούς τους τόπους υπό δύσκολες συνθήκες. Μη ξεχνάμε ότι πολλά από αυτά τα εδάφη σε εκείνη την περίοδο ήταν ελώδεις περιοχές ή ημιελώδεις ή μαστιζόμενες από ελονοσία. Άνοιξαν με τη βοήθεια και του κράτους αυλάκια, αποξήραναν τις περιοχές, έφεραν νέους μεθόδους, αύξησαν την παραγωγή, κατόρθωσαν να σταθούν στα πόδιά τους και χάρη σε αυτούς έχουμε το θαύμα της μεταπολεμικής Ελλάδας, η οποία αντιμετώπισε με έναν τίμιο τρόπο τις προκλήσεις, στάθηκε απέναντί τους και συνεχίζει».

Σε άλλο σημείο, ο κ. Συρίγος σημείωσε ότι ήταν «εξαιρετικά δύσκολο» να μετατραπεί ο όρος πρόσφυγας σε τίτλο τιμής, «διότι υπήρχε και αντίδραση. Μη ξεχνάμε εξαιρετικά υποτιμητικούς όρους οι οποίοι υπήρχαν εκείνη την εποχή για τους πρόσφυγες και την αντίδραση που υπήρχε με τους γηγενείς. Βεβαίως ένα πολύ μεγάλο τμήμα της διαμάχης οφειλόταν σε οικονομικούς λόγους, ιδίως στη βόρεια Ελλάδα.

Οι γηγενείς πίστευαν ότι θα έπαιρναν τα χωράφια των μουσουλμάνων που έφευγαν και ήρθαν από το πουθενά κάποιοι άνθρωποι, οι οποίοι πήραν τα χωράφια, γιατί δεν είχαν στον ήλιο μοίρα. Αλλά αυτό δημιούργησε προφανείς αντιδράσεις, οι οποίες συνεχίστηκαν για αρκετές δεκαετίες. Το κράτος, όμως, ήταν σταθερό στην αντίληψή του ότι πρέπει να βοηθηθούν και αυτό μπόρεσε και πέρασε την τελική αντίληψη. Θεωρώ ότι το κρίσιμο σημείο είναι το 1940, όπου γηγενείς και πρόσφυγες πάνε όλοι μαζί να πολεμήσουν για να σώσουν την πατρίδα τους».

«Ποτέ μόνοι»

Αναφέρθηκε ακόμα ο κ. Συρίγος και στο «δίδαγμα από τον ίδιο τον Βενιζέλο» που ήταν «ποτέ μόνοι. Δεν προχωράμε ποτέ μόνοι σε συγκρούσεις, χρειαζόμαστε ισχυρές συμμαχίες. Ένα δεύτερο δίδαγμα. Η Μικρασιατική Καταστροφή οφείλεται εν πολλοίς στο ότι εμείς στην πιο κρίσιμη φάση της ιστορίας μας, ως κράτος, μετά το 1821 δηλαδή, έχουμε διχαστεί σε απίστευτο βαθμό και θεωρούμε ο ένας τον άλλο προδότη. Το τρίτο δίδαγμα είναι το πως καταφέραμε να κάνουμε αυτό το θαύμα της ενσωματώσεως ενός πληθυσμού που ισούτο περίπου με το 1/4 του πληθυσμού, αν όχι περισσότερο. Παρά τα προβλήματα, παρά τους πολλούς θανάτους. Στο συνέδριο παρουσιάστηκε μια έρευνα μιας οργανώσεως, της Near East Relief, που έλεγε ότι σε 1,5 εκ. πρόσφυγες, 225.000 είχαν πεθάνει τον πρώτο ενάμιση χρόνο. Τα νούμερα είναι τρομακτικά. Και μιλάμε κυρίως για μικρά παιδιά, τα οποία πέθαιναν από ασθένειες. Δεν ήταν εύκολα πράγματα αυτά. Παρόλα αυτά κάναμε ένα θαύμα εκείνη την εποχή. Ας τα έχουμε κι αυτά υπόψη μας. Και τον εθνικό διχασμό και το θαύμα και το ποτέ μόνοι».

Χατζηβασιλείου: «Ένα συνέδριο δεν είναι αρκετό»

Στα τοπικά μέσα ενημέρωσης, μίλησε επίσης και ο πρόεδρος του Ιδρύματος της Βουλής των Ελλήνων για τον Κοινοβουλευτισμό και τη Δημοκρατία και Καθηγητής στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών κ. Ευάνθης Χατζηβασιλείου.

Ο κ. Χατζηβασιλείου κατάγεται από το Δοξάτο και είναι ο πρωτεργάτης για την πραγματοποίηση του συγκεκριμένου συνεδρίου στην Ανατολική Μακεδονία.

Όπως είπε, «είναι μια προσπάθεια και του Ιδρύματος της Βουλής και της Βουλής να δείξει το σεβασμό και την σημασία που δίνει στην περιοχή αυτή ως μια περιοχή συμβολική για το πως δημιουργήθηκε η σύγχρονη Ελλάδα. Κι από την άλλη την πλευρά, επιτρέψτε μου να πω ότι και οι δύο Δήμοι, οι δύο Δήμαρχοι, Δράμας και Καβάλας, περιέβαλαν αυτή την προσπάθεια με μεγάλη φροντίδα, με πολύ φιλοπρόοδο πνεύμα και υπό αυτή την έννοια για το Ίδρυμα της Βουλής είναι τιμή η παρουσία του στη δική μας περιοχή και η συμβολή του σε μια τέτοια επιστημονική δραστηριότητα».

Τόνισε ακόμα χαρακτηριστικά, ότι, «ένα συνέδριο δεν αρκεί για να τελειώσει ένα θέμα. Στην ιστορία όταν πεις την τελευταία λέξη, ουσιαστικά το σκοτώνεις το θέμα. Κανένας δεν θα ξανασχοληθεί με αυτό. Ένα συνέδριο έχει πάντοτε ως φιλοδοξία να λειτουργήσει ως εφαλτήριο για περεταίρω μελέτες. Ένα συνέδριο δηλαδή είναι κομμάτι μιας εξελισσόμενης διαδικασίας κι έτσι πρέπει να το δούμε. Είμαι βέβαιος ότι το συνέδριό μας αυτό θα βοηθήσει στην περεταίρω ανάπτυξη των μελετών για την περιοχή μας, για το παρελθόν της, για το παρόν της και για το μέλλον της. Βέβαια θα εκδοθεί ένας τόμος υψηλών προδιαγραφών, έτσι ώστε να έχουμε και καταγεγραμμένα τα πορίσματα αυτού του συνεδρίου και διαθέσιμα στο ευρύτερο κοινό σε εθνικό επίπεδο».

«Δεν πρέπει να μένουμε μόνοι»

Κατά τα λεγόμενά του, ο κ. Χατζηβασιλείου αναφέρθηκε και αυτός στα διδάγματα του Βενιζέλου, επισημαίνονται ότι, «δεν πρέπει στις μεγάλες μας προσπάθειες να μένουμε μόνοι. Στη Σμύρνη πήγαμε και διαφάνηκε η προοπτική επιβίωσης αυτών των ελληνικών πληθυσμών στην Ιωνία, ακριβώς επειδή ο Βενιζέλος είχε εξασφαλίσει τις αναγκαίες συμμαχίες. Χάσαμε και έγινε η Καταστροφή, όπως έγινε, επειδή μείναμε μόνοι στη διαδρομή. Δεύτερο, ο Εθνικός Διχασμός. Στην πιο κρίσιμη ώρα, στο πιο μεγάλο εγχείρημα που έκανε ο Ελληνισμός της νεότερης και σύγχρονης περιόδου, το κράτος λειτουργούσε με τις μισές του δυνάμεις. Οι Βενιζελικοί έδειχναν του Αντιβενιζελικούς και το ανάποδο».

«Μεγάλο πλήθος προσφύγων»

Ιδιαίτερη αναφορά έκανε ακόμα ο ίδιος, και στο μεγάλο πλήθος προσφύγων που δέχτηκε η χώρα εκείνη την περίοδο: «Η εγκατάσταση των προσφύγων είναι το μεγαλύτερο επίτευγμα στην ιστορία του ελληνικού κράτους. Μεγαλύτερο κι από τους πολέμους που νίκησε. Ήταν τόσο μεγάλοι οι αριθμοί, που κανονικά αν ζούσαμε το 1922, η λογική ανάλυση – πρόβλεψη θα ήταν να μην τα καταφέρουμε. Τα καταφέραμε και ο κύριος λόγος που τα καταφέραμε ήταν ότι οι άνθρωποι που έρχονταν στην περιοχή και γενικά στην Ελλάδα ανήκαν στο ίδιο Έθνος με τους ανθρώπους που τους υποδέχονταν. Αυτό είναι κάτι που βοηθάει πάρα πολύ αυτή τη διαδικασία.

Αλλά πάλι οι αριθμοί ήταν τόσο μεγάλοι. Τα 2/3 του πληθυσμού της περιοχής μας το 1928 ήταν πρόσφυγες. Κανονικά, δηλαδή, αν πάτε σε έναν αναλυτή σήμερα και του πείτε θα μπορούσε ποτέ η σημερινή Αμερική να δεχθεί 100 εκ. πρόσφυγες, γιατί αναλογικά αυτοί ήταν οι αριθμοί που δεχτήκαμε. 330 εκ. πληθυσμό η Αμερική, 80-100 εκ. πρόσφυγες είναι το 1/4. Το 1/4 του πληθυσμού της χώρας υποδοχής δεχτήκαμε κι εμείς. Νομίζω ότι όλοι θα συμφωνούσαμε πως η Αμερική δεν θα μπορούσε. Εμείς μπορέσαμε. Βέβαια με βοήθεια, με πολλές δυσκολίες και με πολλή δυστυχία. Αυτό δεν πρέπει να το ξεχνάμε. Εμείς κληρονομήσαμε αυτό το γεγονός και κληρονομήσαμε και την καλύτερη πατρίδα που έχτισαν και γηγενείς και πρόσφυγες με κοινές προσπάθειες. Αυτό είναι καλό να το τιμήσουμε».

Πατρωνίδου: Η άγνωστη τοπική ιστορία

Από τα πολλά ενδιαφέροντα θέματα που αναπτύχθηκαν στο Συνέδριο, ήταν και αυτό της κας Δήμητρας Πατρωνίδου, καθηγήτρια δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης και μεταδιδακτορική ερευνήτρια στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας.

Το θέμα που ανέπτυξε η κα Πατρωνίδου ήταν «Το οικιστικό πρόγραμμα για τους πρόσφυγες στην πόλη της Δράμας: μια πρώτη προσέγγιση μέσα από το αρχείο της Κτηματικής Υπηρεσίας».

Μιλώντας στα τοπικά μέσα ενημέρωσης, σημείωσε ότι μελέτησε το αρχείο της Κτηματικής Υπηρεσίας, σε μια προσπάθεια να φωτίσει «τις πολιτικές αποκατάστασης των αστών προσφύγων που εφαρμόστηκαν στην πόλη μας και κατ’ επέκταση σε όλη την Ελλάδα».

Όπως είπε, «ουσιαστικά είναι οι καταγραφές όλων των ανταλλάξιμων οικιών των μουσουλμάνων που έφυγαν από την πόλη μας. Είναι τα σπίτια τους και τα εργαστήριά τους, που καταγράφηκαν, γιατί παραχωρήθηκαν από το ελληνικό κράτος στην Εθνική Τράπεζα, προκειμένου να τα διαχειριστεί με όποιο τρόπο θεωρεί, φυσικά ενοικίαση, αλλά κυρίως πώληση, ώστε να αποκτήσει έσοδα για να δώσει μια προσωρινή αποζημίωση στους πρόσφυγες, γιατί η μόνιμη αποζημίωση αργούσε πολύ.

Επομένως έχουμε ένα αρχείο το οποίο μας περιγράφει ποιοι ακριβώς ήταν οι μουσουλμάνοι ιδιοκτήτες, τι μορφή είχαν τα ακίνητα, ποια ήταν τα παραρτήματά τους, ποιες ήταν οι αυλές τους, τα δένδρα μέσα σε αυτά, ποιοι πρόσφυγες μπήκαν, πότε μπήκαν, αν πλήρωσαν ενοίκιο, ποιοι ντόπιοι μπήκαν, γιατί μπήκαν και ντόπιοι, πότε μπήκαν, αν πλήρωναν ενοίκιο και αυτοί. Από εκεί και πέρα πόσο πωλήθηκε, αν πωλήθηκε, αν μένει αδιάθετο, γιατί από ότι δείχνει η έρευνα και άργησαν να πουληθούν και δεν πουλήθηκαν όλα».

Όπως είπε χαρακτηριστικά, «έχουν μείνει πάρα πολλά αδιάθετα, προκαλώντας πονοκέφαλο στην Κτηματική Υπηρεσία ακόμη και σήμερα και κυρίως αυτό που αποδεικνύει περίτρανα η μελέτη του αρχείου είναι ότι η Εθνική Τράπεζα κινήθηκε διαφεντεύοντας και προασπίζοντας πρώτα τα συμφέροντά της και μετά τα συμφέροντα των προσφύγων. Είναι μια πάρα πολύ ενδιαφέρουσα έρευνα και για την πορεία της αποκατάστασης, αλλά και για τον τρόπο που έχει οργανωθεί η πόλη μας μέχρι αυτή τη στιγμή».

Σημείωσε τέλος η ίδια, ότι θα πρέπει κάποια στιγμή να δημιουργηθούν κάποιες ομάδες, που θα μελετήσουν την «τοπική μας ιστορία» η οποία «είναι άγνωστη, tabula rasa. Δεν ξέρουμε την πόλη αυτή, δεν τη γνωρίζουμε και χρειάζονται ομάδες για να δουλέψουν σε αυτό το αρχείο και σε πολλά άλλα αρχεία. Δηλαδή, η ερευνά μου είναι μια σταγόνα στον ωκεανό. Χρειάζεται να δουλέψουν ερευνητές, ερευνήτριες, μεταπτυχιακά, διδακτορικά, ίσως ευρωπαϊκά επιγράμματα, ίσως πρόγραμμα του Δήμου, για να αποκαλύψει τι ακριβώς συνέβη σε αυτή την πόλη, που θεωρούμε ότι την ξέρουμε, αλλά τελικά δεν ξέρουμε τίποτα για αυτήν».