Σήμερα με την πυροβασία κορυφώνεται το έθιμο των Αναστεναρίων στη Μαυρολεύκη
Ολοκληρώνονται οι τριήμερες πανηγυρικές εκδηλώσεις
στο εξωκλήσι των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης
Αναβιώνει και φέτος το έθιμο των Αναστεναρίων, στο εξωκλήσι των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης, στην Τοπική Κοινότητα Μαυρολεύκης του Δήμου Προσοτσάνης, με πλήθος εκδηλώσεων.
Οι τριήμερες πανηγυρικές εκδηλώσεις ξεκίνησαν την Τρίτη 21 του μηνός και κορυφώνονται σήμερα στις 9 το βράδυ, όπου οι Αναστενάρηδες θα κάνουν πυροβασία, στο εξωκλήσι των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης.
Το έθιμο των Αναστεναρίων
Το πολυσυζητημένο έθιμο των Αναστεναρίων, αποτελεί ιδιόμορφη εκδήλωση της λαϊκής λατρείας προς τιμήν των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης. Το τελετουργικό τυπικό του περιλαμβάνει εκστατικό χορό, αρχαϊκή ζωοθυσία και πυροβάδισμα των τελεστών, με ευρύτερο εθιμολογικό πλαισίωμα.
Τα Αναστενάρια επιχωρίαζαν παλαιότερα στη ΒΑ Θράκη, στην περιοχή της Σωζοαγαθουπόλεως, με κέντρο της εθιμικής εκδήλωσης το Κωστί, το μεγαλύτερο χωριό της περιφέρειας.
Μετά την ανταλλαγή των πληθυσμών μεταξύ Ελλάδος και Τουρκίας το 1923, οι κάτοικοι της περιοχής αυτής της Θράκης εγκαταστάθηκαν σε διάφορες περιοχές του ελλαδικού χώρου και κυρίως στη Μακεδονία, όπου μαζί με άλλα έθιμα τους μετέφεραν και τα Αναστενάρια. Έτσι, το έθιμο μεταφυτεύτηκε στον Λαγκαδά της Θεσσαλονίκης, στη Μελίκη της Ημαθίας, στην Αγία Ελένη των Σερρών και στη Μαυρολεύκη, όπου τα Αναστενάρια, ύστερα από κάποια διακοπή, άρχισαν και πάλι να τελούνται, έχοντας και την ηθική υποστήριξη της Κοινότητας και του τοπικού Πολιτιστικού Συλλόγου.
Το έθιμο, μετά την εκρίζωση του από το γεωγραφικά απομονωμένο και κοινωνικά κλειστό περιβάλλον του, ήταν επόμενο να υποστεί μεταβολές και αλλοιώσεις, επίσης απλοποιήσεις, από την ανάγκη να προσαρμοστεί στη νέα πραγματικότητα, αλλά και από φόβο μήπως η Εκκλησία το απαγορεύσει βιαίως, όπως είχε επιχειρήσει και στην αρχική κοιτίδα του, χωρίς όμως αποτέλεσμα. Έτσι, τα Αναστενάρια συνεχίστηκαν μεν να τελούνται, στα κρυφά όμως, μέχρι το 1943, οπότε με ενέργειες του Α. Τανάγρα, προέδρου τότε της Εταιρείας Ψυχικών Ερευνών, έγινε δημοσίως στη Μαυρολεύκη η πυροβασία, η φάση δηλαδή εκείνη από την οποία κυρίως είναι γνωστό το όλο έθιμο. Ακολούθησε επιστημονικός έλεγχος που απέδειξε την ακαΐα των τελεστών Αναστενάρηδων, επαυξάνοντας το ενδιαφέρον και την περιέργεια για το έθιμο. Πρωτοπορεί έτσι η Μαυρολεύκη, στην αναβίωση και επιβίωση των Αναστενάρηδων στη νεότερη εποχή.
Η τελετουργία των Αναστεναρίων αρχίζει το απόγευμα της 20ης Μαΐου στο κονάκι, σ’ ένα χώρο όπου φυλάσσονται οι εικόνες των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης, οι οποίες αποτελούν τα πολυτιμότερα κειμήλια για τους Αναστενάρηδες. Τις ονομάζουν «Χάρες» και «Παππούδες», και τις έχουν μέσα σε υφασμάτινη θήκη, απ’ όπου κρέμονται κουδουνάκια και πολλά αφιερώματα. Οι εικόνες αυτές έχουν μακριά λαβή στο κέντρο της βάσης τους και καλύπτονται από φύλλα χρυσού ή ασημιού. Στο κονάκι φυλάσσονται και τα «αμανέτια», μαντήλια που θεωρούνται ιερά, πολύτιμα και αυτά προγονικά κειμήλια. Στον ίδιο χώρο, φυλάσσονται και τα αναστενάρικα όργανα, λύρα και νταούλι σήμερα, παλαιότερα και γκάιντα.
Το απόγευμα αυτό, της 20ης Μαΐου, αρχίζουν να συγκεντρώνονται στο κονάκι άντρες και γυναίκες Αναστενάρηδες και να κάθονται αυτοσυγκεντρωμένοι, σε φανερή αγωνιώδη αναμονή. Σε κάποια στιγμή λύρα και νταούλι αρχίζουν να παίζουν τους ειδικούς σκοπούς και σε λίγο ακούγονται και τα πρώτα αναστενάρικα τραγούδια:
Πα’ σε πράσινο λιβάδι
κάν’ νταν τρία παλικάρια.
Την ημέρα τρων και πίνουν
και τα βράδια κάνουν βίγλα,
κάνουν βίγλα και βιγλίζουν
τους διαβάτες που περνούνε.
Οι Αναστενάρηδες υψώνουν δεητικά τα χέρια προς τις Χάρες, κάθιδροι και κάτωχροι. Η προσδοκία να τους «πιάσει ο Άγιος», υπέρτατη ευδαιμονία του αναστενάρικου εκστασιασμού, κυριεύει τις ψυχές τους.
Ξαφνικά κυριαρχούν στεναγμοί και επιφωνήματα. Ο Άγιος έχει «εγκαλέσει», όπως πιστεύεται, τους εκλεκτούς του, οι οποίοι τώρα αρχίζουν εκστατικό χορό κρατώντας εικόνες και αμανέτια. Κάπου – κάπου ακούγονται και πάλι αναστενάρικα τραγούδια, που τα περισσότερα τους έχουν ως ήρωα τον «Κωνσταντίνο τον μικρό, τον μικρό – Κωνσταντίνο»:
Ο Κωνσταντίνος ο μικρός, ο μικρός – Κωνσταντίνος,
μικρόν τον είχε η μάνα του, μικρόν τον ‘ραβωνιάζει,
μικρόν τον γ – ήρτε μήνυμα να πάγει στο σεφέρι.
Νύχτα σελώνει τ’ άλογο, νύχτα το καλιβώνει,
βαν’ ασημένια πέταλα, μαλαματένιες λόθρες.
Ο χορός στατικός, μονότονος, συγκλονιστικός όμως, διαρκεί μέχρι τα μεσάνυχτα.
Την άλλη ημέρα, 21 Μαΐου, εορτή των ισαποστόλων Αγίων, γίνεται η ζωοθυσία (κουρμπάνι), η οποία έχει δημοτελή χαρακτήρα, γίνεται απ’ όλους για το καλό όλων. Παίρνουν επίσης, νερό από το αγίασμα, που αποτελεί απαραίτητο στοιχείο του όλου αναστενάρικου τελετουργικού χώρου.
Ο εκστατικός χορός επαναλαμβάνεται στο κονάκι το απόγευμα της ίδιας ημέρας, χωρίς διακοπή, με ολοένα αυξανόμενη ένταση. Βραδιάζοντας, ξεκινά ο οιστρόπληκτος αναστενάρικος όμιλος, με πομπική πορεία, με τα όργανα μπροστά και με συνεχή χορό, για το χώρο της πυροβασίας. Εκεί έχουν ήδη ανάψει μεγάλο σωρό από ξύλα, που σε λίγο μεταβάλλονται σε ανθρακιά. Τη φωτιά ανάβουν Αναστενάρηδες, που έχουν πατρογονικά το προνόμιο αυτό.
Οι εκλεκτοί και πάλι, αυτοί που δέχονται το εγκάλεσμα του Αγίου, κρατώντας εικόνες και αμανέτια, μπαίνουν στην ανθρακιά και συνεχίζουν το χορό τους, χωρίς να δείχνουν πόνο ή κάποια ενόχληση από την πυρά και την υψηλή θερμοκρασία. Τη στιγμή αυτή πιστεύουν ότι δεσμεύεται κάθε αρρώστια, επιζωτία, κακοδαιμονία.
Η πυροβασία, επιστέφεται από κυκλικό χορό, γύρω από τα τσαλαπατημένα κάρβουνα. Ακολουθεί ιεροτελεστικό κοινό δείπνο με κρέας από το ζώο που θυσιάστηκε το πρωί.
Ο εκστατικός χορός, επαναλαμβάνεται τις δυο επόμενες ημέρες και η όλη αναστενάρικη τελετουργία τελειώνει με πυροβασία το βράδυ της 23ης Μαΐου.
(Από το βιβλίο του δρ. Φιλ. Γεώργ. Αικατερινίδη, «Γιορτές και δρώμενα στο Νομό Δράμας»)
