Αράπηδες, Παππούδες, Γκιλίγκες, Τσολιάδες

Τα δρώμενα

των μεταμφιεσμένων

στο Μοναστηράκι Δράμας

Το πρώτο δρώμενο στο Νομό Δράμας που εγγράφηκε στο Εθνικό Ευρετήριο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς

Του Θανάση Πολυμένη

ΟΙ ΜΕΡΕΣ για την αλλαγή του χρόνου πλησιάζουν. Και στην περιοχή της Δράμας, ήδη τα χωριά μας ετοιμάζονται για τα δρώμενα των μεταμφιεσμένων, τα οποία έχουν τις ρίζες τους στην αρχαιότητα.

Όλα αυτά τα δρώμενα που γίνονται στα λεγόμενα «ντόπια χωριά» όπως Μοναστηράκι, Ξηροπόταμο, Πετρούσα, Πύργους, Καλή Βρύση, Βώλακα και Παγονέρι, ξεκινούν ανήμερα των Φώτων στις 6 Ιανουαρίου, μετά τον αγιασμό των υδάτων και ολοκληρώνονται στις 8 Ιανουαρίου.

Ο «Π.Τ.» ξεκινάει από σήμερα μια σειρά με ιδιαίτερες αναφορές σε όλα αυτά. Αρχή κάνουμε με το έθιμο των «Αράπηδων» του Μοναστηρακίου, που είναι το πρώτο δρώμενο το οποίο έχει ενταχθεί στο Εθνικό Ευρετήριο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς τον Ιανουάριο του 2022.

Οι «Αράπηδες» είναι μια ομάδα νέων μεταμφιεσμένων ανδρών από το Μοναστηράκι, με μαύρες κάπες και ψηλές οξυκόρυφες μάσκες από γιδοπροβιές, κουδούνια στη μέσα και ξύλινο σπαθί στα χέρια. Συνοδευόμενοι από τους επίσης μεταμφιεσμένους «Παππούδες», «Γκιλίγκες», «Τσολιάδες» και υπό τους ήχους των τρίχορδων αχλαδόσχημων λυρών και νταϊρέδων περιφέρονται στον οικισμό χορεύοντας.

Το έθιμο τηρείται με τη μορφή δρώμενου την ημέρα των Θεοφανείων, ενώ προάγγελος της τέλεσής του, είναι μια ομάδα μικρών αγοριών, που μετά τη δύση του ηλίου της παραμονής των Θεοφανείων, τριγυρίζουν στους δρόμους του χωριού χτυπώντας τα κουδούνια.

Την παραμονή το βράδυ πραγματοποιούνται διεργασίες προετοιμασίας και μύησης της «τσέτας» στο Πολιτιστικό Εργαστήρι Αράπηδων – Μάσκας και Κουδουνού και ταυτόχρονα γλέντι με τους τοπικούς μουσικούς ρυθμούς, τραγούδια, και χορούς, που συνοδεύονται με φαγητά και ποτά. Η «τσέτα», η ομάδα των μεταμφιεσμένων, συγκροτείται αποκλειστικά από άνδρες, νέα παιδιά του χωριού ηλικίας 14 έως 40 χρόνων.

Πρωί – πρωί, ανήμερα των Θεοφανείων, η «τσέτα» μαζί με τους οργανοπαίκτες ξεκινά και επισκέπτεται με τη σειρά όλα τα σπίτια του χωριού και το νεκροταφείο. Οι αρχηγοί της, οι «τσέτα – μπασήδες», καθοδηγούν και συντονίζουν τους μεταμφιεσμένους, μέλη της «τσέτας».

Οι «Γκιλίγκες» αποτελούν τη μοναδική «γυναικεία» παρουσία στη «τσέτα», έστω κι αν εκπροσωπείται από μεταμφιεσμένα νεαρά αγόρια που φορούν τις παραδοσιακές, τοπικές γυναικείες φορεσιές και που επωμίζονται την ευθύνη της τάξης και του εθιμικού τυπικού του χορού. Στον τρανό χορό της πλατείας, οι «Γκιλίγκες» παίζουν το ρόλο του τοποτηρητή αφού φροντίζουν να υπάρχει ένας και μοναδικός κύκλος.

Μέχρι το μεσημέρι η «τσέτα» έχει μεταδώσει την ευθυμία, τη χαρά και το «κέφι» της σε κάθε σπίτι μέσω των ευχών και των χορών και έχει προετοιμάσει όλους τους συγχωριανούς κατάλληλα για τον μεγάλο χορό, που θα στηθεί νωρίς το απόγευμα στην πλατεία του χωριού.

Γύρω στις τρεις ο κόσμος έχει ήδη συγκεντρωθεί στην πλατεία και περιμένει την «τσέτα» και τους οργανοπαίκτες για να ξεκινήσει ο χορός. Σε λίγο ακούγεται ο ήχος των κουδουνιών και οι Αράπηδες πραγματοποιούν εντυπωσιακή είσοδο στην πλατεία, κραδαίνοντας τα μεγάλα ξύλινα σπαθιά τους και σκορπίζοντας στάχτες δεξιά και αριστερά. Με τον τρόπο αυτόν οι Αράπηδες «καταλαμβάνουν» την πλατεία και υποδέχονται τα υπόλοιπα μέλη της «τσέτας», με πρώτους τους Τσολιάδες στο δικό τους ξεχωριστό χορευτικό μοτίβο και ακολουθούν χορεύοντας οι «Παππούδες» και οι «Γκιλίγκες» με τους ήχους της λύρας και του νταϊρέ. Σ’ ολόκληρη την πλατεία κυριαρχεί πια η «τσέτα».