Τα παιχνίδια των αρχαίων Ελλήνων
και η σχέση τους με τα σημερινά
Του κ. Γ.Κ. Χατζόπουλου, τ. Λυκειάρχη
Μελετώντας κάποιος τους αρχαίους Έλληνες Συγγραφείς, Πλάτωνα, Ξενοφώντα, Αριστοφάνη, Όμηρο, διαπιστώνει ότι τα παιχνίδια, τα οποία έπαιζαν τόσο οι ώριμοι, όσο και τα παιδιά της αρχαίας Αθήνας και της Σπάρτης ήταν παρόμοια ή σχεδόν παρόμοια με αυτά, που έπαιζαν και εξακολουθούν να παίζουν, όχι συχνά, σήμερα οι σύγχρονοι Έλληνες.
Αν και η σύγχρονη τεχνολογία διαμόρφωσε άλλους τρόπους παιχνιδιού σήμερα (κινητό τηλέφωνο, διαδίκτυο, τάμπλετ κ.α.) εξακολουθούν ακόμη να παίζονται κάποια από τα παραδοσιακά παιχνίδια.
Ας δούμε λοιπόν ποια ήταν τα παιχνίδια, που έπαιζαν οι αρχαίοι μας πρόγονοι και ποια συνεχίζουμε εμείς σήμερα.
Ο στρατηγός και φιλόσοφος Ξενοφών αναφέρει πως οι Αθηναίοι, όταν δεν εργάζονταν, αλλά και πότε εργάζονταν, αφού αυτό ήταν έργο των δούλων, έπαιζαν πνευματικά παιχνίδια, όπως λύσεις αινιγμάτων, γρίφων ή καταγίνονταν με παιχνίδια, τα οποία απαιτούσαν επιδεξιότητα, όπως ήταν ο κότταβος, παιχνίδι κυρίως με ευνοϊκό οιωνό, συνήθως ερωτικού περιεχομένου, στο οποίο έπαιρναν μέρος και γυναίκες ελευθερίων ηθών, όμως ο παίκτης του παιχνιδιού επιδίωκε να μαντεύσει, αν ο ερωτικός του σύντροφος θα ανταποκρινόταν στην επιθυμία του (αυτό δεν το παίζουν οι σύγχρονοι Έλληνες).
Ο Όμηρος στη ραψωδία της Οδύσσειας κάνει λόγο για την Ναυσικά, την κόρη του μεγαλήτορα Αλκίνοου, βασιλιά των Φαιάκων, η οποία αφού κατέβηκε με τις “αμφίπολες” της στο ποτάμι για να πλένουν τις “φαεινες εσθήτες” της και αφού ολοκλήρωσαν το έργο τους, δηλαδή το πλύσιμο των ρούχων, επιδόθηκαν στο παιχνίδι της πετόσφαιρας (σημερινό παιχνίδι), που από αδεξιότητα κάποιας παίκτριας ξύπνησε ο κοιμώμενος με αδαμιαία περιβολή πολυμήχανος Οδυσσέας προκαλώντας την οργή του (όρμαινε κατά φρένα και κατά θυμόν).
Με την μπάλλα (σφαίρα), το στεφάνι και τη σβούρα, το κουτσό και τα κοκκαλάκια (ασίκια τα λέγανε κάποτε) περνούσαν τις ελεύθερες ώρες τους τα παιδιά, χωρίς βέβαια να ξεχνούν και τον εφεδρσμό ( τη μακριά γαϊδούρα). Δεν ξεχνούσαν βέβαια και τον εφεδρισμό (τη μακριά γαϊδούρα). Δεν ξεχνούσαν βέβαια να παίζουν και τους βόλους 9κυρίως με τα καρύδια), που τους κέρδιζαν όταν εύρισκαν το στόχο τους. Κάτι σαν το παλιό παιχνίδι «τζαμί».
Τα καρύδια τα τοποθετούσαν (ήταν τρία) με επιδεξιότητα το ένα επάνω στο άλλο και από μια προκαθορισμένη απόσταση, προσπαθούσαν, πετώντας ένα καρύδι να τα ανατρέψουν. Αν το πετύχαιναν, τα κέρδιζαν.
Γνωστό ήταν και το σημερινό γιογιό, κατασκευασμένο από ξύλο ή μέταλλο.
Πολύ αγαπητός, μα και πολύ δύσκολος ήταν ο ασκωλιασμός. Μέσα σε αγγείο (ασκός) που το γέμιζαν με κρασί και στη συνέχεια το άλειφαν με λάδι, συναγωνίζονταν ποιος θα κρατούσε περισσότερη ισορροπία επάνω του. Ο νικητής έπαιρνε το ασκί και το περιεχόμενό του, το κρασί. Στο παιχνίδι της ισορροπίας επιδίδονταν κάποτε και τα νεοελληνόπουλα.
Αλλά και το σημερινό χόκεϋ δεν τους ήταν άγνωστο. Μας το πληροφορούν οι διασωθείσες αγγειογραφίες. Μα Μήπως και τα ζάρια τους ήταν άγνωστα; Τα έπαιζαν βέβαια οι ενήλικες. ήταν πήλινοι κύβοι με έξι έδρες που η καθεμιά είχε χαραγμένο κι ένα γράμμα (Α=1, Β=2, κ.λ.).Καλύτερος παίκτης θεωρούνταν αυτός που έφερνε εξάρες και τις τρεις φορές που έριχνε, ενώ χειρότερη αυτός που έφερνε άσσους.
Το ίδιο δε συμβαίνει και σήμερα; Κάτι που εκνευρίζει ή χαροποιεί ανάλογα τον αντίπαλο παίκτη στο τάβλι.
Σύμφωνα με τον Όμηρο οι μνηστήρες της Πηνελόπης, αφού καταβροχθίζανε τα ψημένα καλοθρεμμένα (μήλα αδινά κατά τον Όμηρο) αρνιά, για να διασκεδάσουν, καταγίνονταν με την πεττεία (κάτι παραπλήσιο με το τάβλι ή την ντάμα σήμερα).
Παίζανε ακόμη, όπως και σήμερα, τυχερά παιχνίδια (μονά – ζυγά) για απόκτηση κέρδους ή για άλλον ωφελιμιστικό λόγο.
Στην αρχαία Αγορά είχαμε τους ακροβάτες, τους ταχυδακτυλουργούς, τις μαριονέττες και το θέατρο σκιών (τον σημερινό Καραγκιόζη, που δεν τον δανειστήκαμε από τους Τούρκους). (Ο Πλάτων κάνει λόγο γι’ αυτό).
Τι από αυτά λείπει σήμερα από την ελληνική κοινωνία; Σχεδόν όλα διασώζονται (έστω και στη μνήμη).
Το πιο συνηθισμένο παιχνίδι τους, βάρβαρο στην κυριολεξία που το συναντάμε και σήμερα και που θεωρείται νομικά κολάσιμο, ήταν η αλεκτορομαχία. Για να δυναμώσουν τη μανία των μαχόμενων πετεινών και να τους κάνουν πιο αποτελεσματικούς έδεναν στο πισινό μεγάλο νύχι χάλκινο αιχμηρό αντικείμενο. Εμείς σήμερα, που κακώς το συνεχίζουμε, δένομε ξυραφάκια.
Πληροφορίες για τις κοκορομαχίες αντλούμε από τις αγγειογραφίες. Τις κοκορομαχίες τις οργάνωναν συνήθως οι άρχοντες της πόλης στο θέατρο και συνοδεύονταν από στοιχήματα, ενώ τα δυνατά κοκόρια πωλούνταν σε ακριβή τιμή για ευνόητους λόγους.
Παρέθεσα σε αδρές γραμμές μερικά από τα αρχαία παιχνίδια για να καταδειχθεί ότι η διαχρονικότητα της ελληνικής παράδοσης συνεχίζεται σχεδόν αμείωτη μέχρι τις ημέρες μας.
