Τα Σχολεία στο Άνω και Κάτω Νευροκόπι κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας Γράφει ο Ευάγγελος Γ. Καρσανίδης

Συμβολή στην έρευνα της εκπαιδευτικής ιστορίας

Τα Σχολεία στο Άνω και Κάτω Νευροκόπι

κατά την  περίοδο της Τουρκοκρατίας

Ευάγγελος Γ. Καρσανίδης Σχολικός Σύμβουλος ε.τ.

Το Νευροκόπι (-ον) ή Νευροκόπον και Νευρόκοπος (Άνω Νευροκόπι) είναι η σημερινή βουλγαρική πόλη Γκότσε Ντέλτσεφ. Ήταν πρωτεύουσα του ομώνυμου καζά (επαρχίας) και υπαγόταν στο σαντζάκι (νομό) Σερρών. Με τη συνθήκη του Βουκουρεστίου (1913 Ιούλιος) αποδόθηκε στη Βουλγαρία και ο ελληνικός πληθυσμός του μετακινήθηκε σταδιακά και εγκαταστάθηκε στην περιοχή της Δράμας, στην επαρχία Ζιρνόβου , που μετονομάστηκε σε Κάτω Νευροκόπι. Στα  χρόνια της  Τουρκοκρατίας υπήρξε σημαντικό κέντρο του μακεδονικού  ελληνισμού και αριθμούσε το 1908 συνολικά 5.900 κατοίκους. Από αυτούς 3.865 ήταν Τούρκοι, 575 Έλληνες (ελληνόφωνοι, σλαβόφωνοι και βλαχόφωνοι), 900 Βούλγαροι,  490 μουσουλμάνοι Τσιγγάνοι και 70 χριστιανοί Τσιγγάνοι.

Το Νευροκόπι (-ον) και Νευροκόπον καταγράφεται με την ίδια ονομασία στο παλαιότερο χειρόγραφο (Βρέβιον) της Μονής της Παναγίας Αχειροποιήτου (Εικοσιφοίνισσας ή Κοσίνιτσας) του Παγγαίου. Το χειρόγραφο με ταξινομικό αριθμό D 309  σήμερα βρίσκεται  στο Κέντρο Σλαβο- Βυζαντινών Ερευνών «Ivan Dujčev  της Σόφιας, χρονολογημένο στο 17^ο – 18^ο  αιώνα. Καταγράφεται επίσης σε οθωμανικό κατάστιχο του 1454/55 με πληθυσμό 60 μουσουλμάνων και 1.166 χριστιανών. Αναφέρεται ακόμη  σε οθωμανικό κατάστιχο του 1569/70 με μικτό μουσουλμανικό  και χριστιανικό πληθυσμό κατανεμημένο σε 19 μαχαλάδες.

Από το 1883 υπήρχε εκεί ορθόδοξος μητροπολίτης και αργότερα Βούλγαρος σχισματικός μητροπολίτης. Το 1886, κατά τον  Ν. Σχινά, είχε 1.000 οθωμανικές και 400 χριστιανικές οικογένειες, με δυο  εκκλησίες από τις οποίες η μια ανήκε στους σχισματικούς.

Ο Ν. Σχινάς  στο γνωστό του έργο «Οδοιπορικαί Σημειώσεις Μακεδονίας, Ηπείρου…, εν Αθήναις 1886», μεταξύ άλλων , σημειώνει: «Το Νευροκόπον  κείται εν  χαράδρα και εις τας υπωρείας του όρους Περήνη, απέχουσα ώραν σχεδόν του ανατολικού  αυτού ρέοντος ποταμού Νέστου  (βουλγαριστί Μέστα ή Καρά-σου) διαβαινομένου εν τη κοίτη του και παρά τας όχθας του οποίου επ’ εσχάτων ανεκαλύφθησαν ελληνικαί αρχαιότητες. Οικείται υπό 1.000 οθωμανικών οικογενειών και 400 χριστιανικών, ων αι ημίσεις εισίν ελληνικαί, αι δε έτεραι ανήκουσαι εις  την Εξαρχίαν. Είναι έδρα Καϊμακάμη και αρχιεπισκόπου Έλληνος, έχουσα διοικητήριον, δημαρχείον, 2 εκκλησίας, ων η μεγαλειτέρα η επ’ ονόματι της Παναγίας  ανήκει τοις ορθοδόξοις, η δε μικροτέρα η και εν τη οθωμανική συνοικία κειμένη τοις σχισματικοίς, 10 τεμένη, ελληνικά σχολεία αρρένων και θηλέων (…), άφθονα ύδατα, αγοράν καλήν και μεγάλην, εβδομαδιαίαν εκάστην δευτέραν και ετησίαν κατ’ Αύγουστον. Αι οικίαι εισί πτωχαί, αι οδοί λίαν στεναί, λιθόστρωτοι και λίαν ακάθαρτοι,  είναι δε και δυσώδεις, διότι πολλοί των κατοίκων της  καταγίνονται  εις την  βυρσοδεψίαν (…)».

Η  επόμενη γραπτή μαρτυρία λειτουργίας ελληνικού σχολείου στο Νευροκόπι προέρχεται από μια  «Στατιστική των ελληνικών σχολείων εν τοις Βιλαετίοις Θεσσαλονίκης και  Βιτωλίων της Μακεδονίας κατά το σχολικόν έτος 1894-1895», από την οποία μαθαίνουμε ότι στον καζά Νευροκοπίου λειτουργούσαν 1 δημοτική ή αστική σχολή με 45 μαθητές και 2 δασκάλους, 3 γραμματοδιδασκαλεία με 115 μαθητές και  4 δασκάλους και 2 παρθεναγωγεία με 70 μαθητές και 2 δασκάλες. Υπήρχαν  δηλαδή συνολικά 6 σχολεία με 230 μαθητές και  μαθήτριες και 8 δασκάλους. Η  ετήσια  δαπάνη συντήρησης των σχολείων για τη χρονιά αυτή ανερχόταν στο ποσό των 4.508 γαλλικών φράγκων.

Αναφορά στον πληθυσμό και στα σχολεία του Νευροκοπίου κάνει και ο Έλληνας πρόξενος των Σερρών σε έκθεσή του που  υπέβαλε το 1899 στο Υπουργείο Εξωτερικών. Εμείς από επιτόπιες  έρευνες  που πραγματοποιήσαμε στο Ιστορικό Αρχείο του Υπουργείου Εξωτερικών, ανάμεσα σε άλλα , βρήκαμε την έκθεση αυτή  η οποία διαφωτίζει μιαν σχετικά άγνωστη πτυχή της ιστορίας  της Νεοελληνικής  Εκπαίδευσης στην περιοχή μας. Η έκθεση, η οποία υπογράφεται από τον Έλληνα πρόξενο των Σερρών Στουρνάρη και υποβάλλεται προς τον  Υπουργό των Εξωτερικών Α. Ζαΐμη στις 17 Ιανουαρίου 1899, μας πληροφορεί  ότι  στο Νευροκόπι ζούσαν  ογδόντα ελληνικές  οικογένειες, ότι  διατηρούσαν ένα σχολείο αρρένων με εκατό  μαθητές και ένα παρθεναγωγείο με τριάντα μαθήτριες∙ το αρρεναγωγείο είχε ανάγκη δύο διδασκάλων, ενώ το παρθεναγωγείο μιας ακόμη διδασκάλισσας. Η Κοινότητα είχε  ένα επίδομα εκατό λιρών από το Προξενείο και άλλες  είκοσι πέντε λίρες από τα εισοδήματα της Εκκλησίας που διετίθεντο για τη μισθοδοσία του διδακτικού προσωπικού. Σύμφωνα με την παραπάνω έκθεση του προξένου, ο διευθυντής είχε  μισθό 40 λιρών, ο βοηθός του 25 και άλλες τόσες η  παρθεναγωγός. ( Α.Υ.Ε., φάκ. 1899/α.α.κ., έγγρ. 146/17 Ιανουαρίου 1899 του προξενείου Σερρών.

Αναφορά στα σχολεία των καζάδων Νευροκοπίου, Ζίχνης, Σερρών, Δράμας, Καβάλας, Σαρισαμπάν (Χρυσούπολης) και  Πραβίου κάνει το 1899 και ο διαπρεπής Γερμανός δημοσιολόγος Richard von Mach σε άρθρο του «Beiträge zur Ethnographie der Balkanhalbinsel» που δημοσιεύτηκε στο πολύ σημαντικό  περιοδικό Petermanns Mitteilungen 45. (1899).  Με τα στοιχεία που δημοσιεύει ο Γερμανός δημοσιολόγος καταγράφει την υπεροχή του ελληνικού στοιχείου έναντι του βουλγαρικού βασιζόμενος στα στοιχεία της εκπαίδευσης.

Με βάση λοιπόν τις στατιστικές  που δημοσιεύτηκαν από το Οικουμενικό Πατριαρχείο, την Εξαρχία και τις σχολικές σερβικές αρχές, που  θεωρεί πιο  αξιόπιστες πηγές, συνέταξε έναν συγκεντρωτικό πίνακα τον οποίο δημοσίευσε το 1899. Παραθέτω εδώ τον πίνακα, όπως έχει:

Πηγή: Richard v. Mach, Beiträge zur Ethnographie der Balkanhalbinsel (Hrsg) von A.Supan, 45. Band, Gotha 1899,s.103.

H επόμενη έκθεση για τα εκπαιδευτικά  πράγματα της μητρόπολης Νευροκοπίου συντάχθηκε από τον μητροπολίτη Θεοδώρητο στις 25 Μαΐου 1905. Ο μητροπολίτης Θεοδώρητος Βασματζίδης από τις  ενδιαφέρουσες προσωπικότητες της  νεότερης μακεδονικής Ιστορίας και μητροπολίτης στη βασανισμένη μητρόπολη Νευροκοπίου επί τετραετία (1903-1907),  μας δίνει πολύτιμες πληροφορίες για τα  σχολεία που ιδρύθηκαν και λειτούργησαν με ευθύνη των ελληνικών Κοινοτήτων  του καζά Νευροκοπίου, πληροφορίες που μας επιτρέπουν να σχηματίσουμε πλήρη και ολοκληρωμένη εικόνα για την παρεχόμενη εκπαίδευση στα παιδιά των Ελλήνων κατοίκων της περιοχής.  Έτσι, μαθαίνουμε  ότι στις  αρχές του 20^ου  αιώνα, και συγκεκριμένα το 1904, οι  Έλληνες   κατόρθωσαν να λειτουργήσουν  στο Νευροκόπι  δύο σχολεία, ένα τετρατάξιο αρρεναγωγείο με 2 διδασκάλους και  60 μαθητές και ένα τετρατάξιο νηπιοπαρθεναγωγείο με 2 διδασκάλισσες και 80 μαθήτριες και  νήπια μαζί.

Αναφορά  στον πληθυσμό και στα σχολεία του καζά Νευροκοπίου κάνει  και ο Επιθεωρητής των Ελληνικών Σχολείων Μακεδονίας Γ. Χατζηκυριακού, ο οποίος  επιβεβαιώνει ενμέρει τα γραφόμενα από τον Ν. Σχινά, αριθμώντας 1.000 οθωμανικές οικογένειες, 150 σχισματικές, 100 ορθόδοξες ελληνικές, καθώς και λίγες τσιγγάνων και εβραίων.

O Γ. Χατζηκυριακού στη γνωστή και πολύ ενδιαφέρουσα  μελέτη του με θέμα «Σκέψεις  και εντυπώσεις εκ  περιοδείας  ανά την Μακεδονίαν…., εν Αθήναις 1906» γράφει: «Ο Νευρόκοπος ή το Νευροκόπιον και Νευροκόπον (…) περιλαμβάνει περί τας 1.400 οικογενείας, ων αι 1.000 Τουρκικαί. Η  ημετέρα  κοινότης αποτελείται εξ 100 οικογενειών, η δε των Σχισματικών εξ 150, αλλ’ εκ των κατωτέρων βαθμίδων της κοινωνικής κλίμακος. Αι λοιπαί είναι Ιουδαϊκαί και Αθιγγανικαί.

Η ημετέρα Ορθόδοξος Ελληνική κοινότης  υπερέχει των άλλων καταφανώς εν τω πολιτισμώ, διακρινομένη επί  εμπορία διά την εις τα γράμματα  επίδοσιν και περιλαμβάνει τας μάλλον εξεχούσας οικογενείας, ιδία δε την εμπορικήν τάξιν. Τα πλείστα των εν τη αγορά καταστημάτων εισίν  ελληνικά, πολλών εμπόρων διακρινομένων επί εμπορική υπολήψει εν ταις συναλλαγαίς αυτών μετά των αγορών Σερρών και Θεσσαλονίκης.

Ο Νευροκόπος είναι πρωτεύουσα της ομωνύμου υποδιοικήσεως, υπαγομένης εις την διοίκησιν  Σερρών. Είναι και η πρωτεύουσα της ομωνύμου Ελληνικής Μητροπόλεως. Ο Έλλην Μητροπολίτης  Θεοδώρητος διαπρέπων επί παιδεία και αρετή, σεμνός το ήθος και απέριττος τους τρόπους, αγαπάται  ή μάλλον λατρεύεται υπό του ποιμνίου του (…)».

Ο Γ.  Χατζηκυριακού ο οποίος  περιόδευσε κατά τα έτη 1905-1906 όλη την περιοχή του καζά Νευροκοπίου, σε άλλο  σημείο της μελέτης του, γράφει με θαυμασμό για τη δραστηριότητα του Μητροπολίτη Νευροκοπίου Θεοδώρητου Βασματζίδη στον τομέα της εκπαίδευσης και προσθέτει: «Παρά τη Μητροπόλει κείται ο μητροπολιτικός ναός , ο μόνος της κοινότητος ημών  ναός (…). Εν τω αυτώ του ναού περιβόλω το σχολικόν κτίριον, ευρύχωρον, εκτενές, καθάριον, βεβαμμένον. Μεγάλη αίθουσα διήκει εις μήκος∙  εις το εν  άκρον αυτής το αρρεναγωγείον μετά των μικροτέρων  των παραδόσεων αιθουσών περιλαμβάνον 5 τάξεις και εις το έτερον το παρθεναγωγείον μετά  4 τάξεων και της νηπιαγωγικής (…)».

Από πηγές  που έχουμε υπόψη μας προκύπτει ότι το σχολικό κτήριο, στο οποίο στεγάζονταν το αρρεναγωγείο ιδρυμένο το 1860, το παρθεναγωγείο και  το νηπιαγωγείο, είχε  ανεγερθεί με την  ενίσχυση  του «Τσουφλείου Κληροδοτήματος» (δωρεά του Ηπειρώτη Αναστασίου Κ. Τσούφλη). Στα σχολεία  αυτά το 1901 φοιτούσαν 70 μαθητές, 40 μαθήτριες  και 65 νήπια, ενώ το 1904, 60 μαθητές, 80 μαθήτριες και λίγα νήπια. Το διδακτικό προσωπικό αποτελούνταν από 2 δασκάλους , αποφοίτους γυμνασίου, και δύο δασκάλες, απόφοιτες του παρθεναγωγείου Σερρών. Τα έξοδα της λειτουργίας των σχολείων καλύπτονταν από εισφορές της ελληνικής κοινότητας και της εκκλησίας, από δωρεές διαφόρων ατόμων , κυρίως Ελλήνων εμπόρων του Νευροκοπίου,  και από  ετήσια χρηματική επιχορήγηση του Φιλεκπαιδευτικού Συλλόγου Σερρών.

Δεν ξέρουμε  πότε ακριβώς άρχισαν να λειτουργούν ελληνικά σχολεία στο  Νευροκόπι, πάντως η πρώτη  γραπτή  μαρτυρία για τη λειτουργία σχολής στο Νευροκόπι, απαντάται σε διαχειριστικό έλεγχο του μητροπολίτη Δράμας Γερμανού που διενήργησε στις 22 Αυγούστου 1835  και όπου σημειώνονται  ορισμένα  ποσά για τις ανάγκες του σχολείου. Σε  παρόμοια έγγραφα διαχειριστικών ελέγχων σημειώνονται οι μισθοί του διδασκάλου: 25 Αυγ. 1838, 8 Σεπτ. 1842, 1 Σεπτ. 1843, 22. Σεπτ.,  1844,  πρόκειται  δηλαδή  για δαπάνες που κατέβαλλαν οι επίτροποι της εκκλησίας της Υπεραγίας Θεοτόκου. Δυστυχώς δεν αναφέρονται τα ονόματα των διδασκάλων αυτών. Μόνο στα 1858-1860*, πάλι από τους λογαριασμούς της ίδιας εκκλησίας, πληροφορούμαστε ότι οι διδάσκαλοι ήταν ο Πετρίδης και ο Αθανασιάδης. Αργότερα, το 1883, σε πρακτικό της δημογεροντίας (Κώδιξ 3, φ.4) διαβάζουμε ότι: «Εκ των εσόδων της, η ημετέρα Εκκλησία της  Κοιμήσεως πληρώνει ανέκαθεν την μισθοδοσίαν ενός των διδασκάλων ημών». Αλλά και η εκκλησία  των Ταξιαρχών βοηθούσε τη λειτουργία του σχολείου∙  έτσι  κατέβαλε τα δίδακτρα εννέα  ετών  συνολικά 900 γρ. και τα κουντούρια του διδασκάλου για  εννέα, πάλι , έτη γρ. 180. Σημαντική  πάντως  στιγμή για τους Έλληνες του Νευροκοπίου είναι το έτος 1862: τότε τελειώνει η ανοικοδόμηση του κτηρίου της ελληνικής σχολής και τότε οι βούλγαροι ίδρυσαν δικό τους σχολείο.

Ας προσέξουμε, επίσης, και μια λεπτομέρεια που αφορά στην ιστορία της εκπαίδευσης της περιοχής  Νευροκοπίου: να σημειώσουμε το φιλόξενο πνεύμα που την χαρακτήριζε  με τη δυνατότητα που παρεχόταν  στους αλλογενείς που φοιτούσαν στο ελληνικό σχολείο να επωφεληθούν από τα φώτα της ελληνικής  παιδείας. Από το 1862, όμως, είδαμε  ότι η κατάσταση άλλαξε με τις  προσπάθειες των   Βουλγάρων  να  αποκτήσουν  δικό τους σχολείο με όλα  τα συνακόλουθα: τον αποχωρισμό  τους  από   το  ελληνικό σχολείο και  το  διαχωρισμό του  σχολείου σε  ελληνικό και βουλγαρικό τμήμα.

Την ευθύνη της   διοίκησης των  σχολείων,  σύμφωνα με τον Κανονισμό τους,  είχαν  οι  έφοροι των σχολείων, οι οποίοι πάλι  έδιναν λόγο  στον  πρόεδρο των εκπαιδευτηρίων , που ήταν ο εκάστοτε μητροπολίτης, και στη δημογεροντία η  οποία ως  ανώτατη διοικητική  αρχή επεξέτεινε τη  δραστηριότητά της σε όλους τους  τομείς της ζωής   των χριστιανών, στους  οποίους  αναδείχθηκε βοηθός και συμπαραστάτης. Η  δημογεροντία, με πρόεδρό της  τον εκάστοτε Μητροπολίτη,  ήταν  στην πραγματικότητα η τοπική εκπαιδευτική αρχή, βοηθούμενη  από την εφορεία των σχολείων .

Εκτός από το Άνω Νευροκόπι, το σημερινό  Γκότσε  Ντέλτσεφ της Βουλγαρίας, υπήρχαν  και  άλλα  χωριά, στα οποία ένα μέρος  των κατοίκων έμενε  πιστό στην  ορθοδοξία και στα ελληνικά  ιδεώδη  και συντηρούσε  και  ελληνικά  σχολεία. Ένα από τα χωριά ήταν   το Ζίρνοβο, το σημερινό  Κάτω Νευροκόπι του νομού Δράμας,  που  θεωρείται  μια από τις  πιο ταλαιπωρημένες περιοχές του Νεότερου Ελληνισμού, εξαιτίας  των εθνικών  μας περιπετειών. Με την ίδια ονομασία, αλλά γραμμένο ως  ζούρνοβω,  απαντά και στο  παλαιότερο  βρέβιο  D309. Στην περιοχή του έχουν  εντοπιστεί αρχαιότητες ρωμαϊκών χρόνων.  Στο  διάστημα 1494-1503, οπότε χρονολογείται η αναφορά σε  κώδικα που  βρίσκεται στην  Εθνική  Βιβλιοθήκη  Κυρίλλου και Μεθοδίου Σόφιας , συνιστούσε οικισμό ( προϋπάρχοντα κατά  συνέπεια από τα βυζαντινά χρόνια) που  ανήκε στο  ίδιο  χάσι με τις Σέρρες.

Το 1569/70 αναφέρεται σε οθωμανικό κατάστιχο ως αμιγής  χριστιανικός οικισμός, ενώ το 1886, σύμφωνα με τον   Ν. Σχινά είχε 300 οικογένειες από  τις οποίες τα ¾ ήταν χριστιανοί  ορθόδοξοι και το ¼ οθωμανοί.

Στις  αρχές του 20^ου αιώνα, και συγκεκριμένα το 1901, σύμφωνα με τους  καταλόγους  που εστάλησαν στο Πατριαρχείο, το Ζίρνοβο,  (Κάτω Νευροκόπι) είχε 192 ορθόδοξες οικογένειες και 118 σχισματικές. Η κωμόπολη διέθετε την εποχή αυτή μια  δημοτική σχολή που ιδρύθηκε το καλοκαίρι του 1863 με συνδρομή των κατοίκων, με την επιστασία του γιατρού και προκρίτου Κωνσταντίνου Ζιώγα και γενική φροντίδα του μητροπολίτη  Δράμας Αγαθαγγέλου, που είχε δείξει ιδιαίτερο ενδιαφέρον  για την εξάπλωση της εκπαίδευσης στην επαρχία του.

Είναι πολύ ενδιαφέρουσες οι επιγραφές που υπήρχαν  στη Σχολή  Ζιρνόβου (Κάτω Νευροκοπίου), μια από τις οποίες αναδημοσιεύουμε εδώ από το σπάνιο βιβλίο του Ευαγγέλου Γ. Στράτη. Η Δράμα και η Δράβησκος, Σέρραι 1923.

Επιγραφή στη νεόδμητη δημοτική σχολή Κάτω Νευροκοπίου.

Του Σεβασμιωτάτου και φιλομούσου γέροντος Κ.Κ. Αγαθαγγέλου Αρχιερατεύοντος εν τη Θεοσώστω επαρχία Δράμας και του Πανοσιολογιωτάτου  Κ.Σιλβέστρου, επιτροπεύοντος εν τη Μητροπόλει του Καζά Νευροκόπη ανηγέρθη εκ βάθρων το περικαλλές τούτο εκπαιδευτικόν κατάστημα διά  συνδρομής μεν και αδράς δαπάνης των φιλομούσων Χριστιανών της χώρας ταύτης Ζίρνοβας, πολυμόχθου δε και  αόκνου επιστασίας του εξοχωτάτου Κ. Κωνσταντίνου Ζιώγα και επιστημονικής επεξεργασίας του τιμιωτάτου Κ.Γεωργίου Άνω Βροντιλή τη 25^η Ιουνίου 1863.

Ο Ευάγγελος Στράτης θεωρεί τον Γ. Στοΐδη από το Λιμπάχοβο ως πρώτο διδάσκαλο της σχολής και πιθανό συντάκτη της παραπάνω επιγραφής.

Στη σχολή φοιτούσαν κανονικά Έλληνες και Βούλγαροι νέοι από  κοινού, αλλά από το  1896 η σχολή διαιρέθηκε, και το μεν βόρειο τμήμα της  κατείχαν οι Πατριαρχικοί, το δε νότιο   οι εξαρχικοί. Στο  μισό σχολείο δηλαδή δίδασκαν οι Έλληνες διδάσκαλοι και στο άλλο μισό οι Βούλγαροι. Παραθέτουμε εδώ τα ονόματα των διδασκάλων της σχολής Ζιρνόβου (Κάτω Νευροκοπίου) που  μπορέσαμε να εντοπίσουμε: Γεώργιος  Στοϊδης. από το Λιμπάχοβο (1863),  Δημήτριος Δημητριάδης  και Κωνσταντίνος Χριστίδης  από το Άνω Νευροκόπι και οι δύο, Θωμάς Παπαγεωργίου από το Βαθύτοπο, απόφοιτος της Μεγάλης του Γένους Σχολής, Στογιάννης και Ιωάννης Αναστασίου, βοηθός.  Ας σημειωθεί, ακόμη,  ότι  το 1902 λειτουργούσε στο Ζίρνοβο και νηπιοπαρθεναγωγείο, στο οποίο  δίδασκε η Αμαλία Βασιλείου.

Οι πόροι για  τη μισθοδοσία των δασκάλων  προέρχονταν από θεσμικούς φορείς, την Εκκλησία, τον  «εν Σέρραις Φιλεκπαιδευτικό Σύλλογο», το Ελληνικό  Κράτος μέσω του  Προξενείου  Σερρών και  από  εκεί στη Μητρόπολη, από  όπου γινόταν  ο καταμερισμός στα σχολεία  μέσω  των Σχολικών  Επιτροπών- Εφοριών. Τα χρήματα  πληρώνονταν απευθείας  με την έκδοση αποδείξεων. Σε άλλες περιπτώσεις γινόταν η πληρωμή διά των  Μητροπολιτών.

Τέλος, οι δάσκαλοι των  ελληνικών σχολείων  αναμφίβολα στη μεγάλη τους πλειοψηφία υπερτερούσαν από τους βουλγαροδασκάλους και αριθμητικά και ως  προς την κατάρτιση και ως προς τους τίτλους, που αποκτήθηκαν είτε από τα πολυάριθμα  κλασικά γυμνάσια, είτε στα Διδασκαλεία, από τα οποία δύο λειτουργούσαν στη Μακεδονία. Τα παραπάνω επιβεβαιώνονται και από τις ετήσιες σχολικές και εκκλησιαστικές εκθέσεις του Εξαρχικού  Αρχιερατικού Επιτρόπου Δράμας Αρχιμανδρίτη Παΐσιου  και του επιθεωρητή των σχολείων Μ. Γιαγκούλωφ. Σε ό,τι  αφορά δηλαδή το επίπεδο μόρφωσης των Ελλήνων δασκάλων, ο Αρχιμανδρίτης  Παΐσιος αποφαίνεται στην ετήσια έκθεσή του ότι «οι  Έλληνες δάσκαλοι ως επί  το πλείστον είναι καλώς καταρτισμένοι, απαραιτήτως απόφοιτοι Διδασκαλείου ή Γυμνασίου, ενώ οι  Εξαρχικοί έχουν διδασκάλους ως επί το πλείστον αποφοίτους της γ΄ τάξεως Αστικής σχολής». (Κρατικό Κεντρικό Ιστορικό Αρχείο Σόφιας, Ενότης  Εξαρχία Φ.246,1α- ε. 440. Έκθεσις Αρχιερατικού (Εξαρχικού) Επιτρόπου Δράμας Παϊσίου, Δράμα, 8 Οκτωβρίου 1911).

Ας σημειωθεί,  για μιαν ακόμη φορά, η φροντίδα του Οικουμενικού Πατριαρχείου για την εκπαιδευτική κατάσταση στην περιοχή της Μητρόπολης Νευροκοπίου με τη συχνή αλληλογραφία που είχε αναπτυχθεί μεταξύ τους κυρίως σε ό,τι αφορούσε στον αριθμό των σχολείων, των διδασκάλων, των μαθητών. Έτσι ξέρουμε ότι στα 1904 το  Πατριαρχείο είχε στείλει  εκεί τον εκπαιδευτικό Κυριάκο Παπαζαχαρίου για να εξετάσει από κοντά τα θέματα που αφορούσαν στην εκπαιδευτική  δραστηριότητα της περιοχής.

——————————–

* Κατάλογο ονομάτων διδασκάλων και διδασκαλισσών ελληνικών εκπαιδευτηρίων Νευροκοπίου από  1861-1908, βλ. Αθ. Καραθανάση στις σελίδες 105-108 του βιβλίου του.

Αρχεία και  βιβλιογραφικές  αναφορές

1. Α.Υ.Ε., φάκ. 1899/ α.α.κ., έγγρ. 146/17 Ιανουαρίου 1898 του προξενείου Σερρών.
2. Α.Υ.Ε., φάκ. 1899/α.α.κ., έγγρ. 155/20 Ιουλίου  1899 του προξενείου Σερρών.
3. Α.Υ.Ε., φάκ. 1904/Α.Α.Κ₂ . Απόδειξη παραλαβής επιδόματος του προξενείου Σερρών.
4. Α.Υ.Ε., φάκ. 1900/Α.Α.Κ. Απόδειξη πληρωμής επιδόματος  στους Εφόρους των Ελληνικών  Εκπαιδευτηρίων Νευροκοπίου του προξενείου Σερρών.
5. Καραθανάσης Αθ. Ε., Ο Ελληνισμός  και η Μητρόπολη του Νευροκοπίου… , Θεσσαλονίκη 1991.
6. Λαούρδας Βασ., Η Μητρόπολη Νευροκοπίου…, Θεσσαλονίκη 1961.
7. Παπαδόπουλος Στ. Εκπαιδευτική και κοινωνική δραστηριότητα…, Θεσσαλονίκη 1970.
8. Παρχαρίδου- Αναγνώστου Μ., Χειρόγραφη Πρόθεση του 18ου αιώνα…, Θεσσαλονίκη 2009.
9. Τριάρχη Φ., Ιστορία  του Νομού  Δράμας , Δράμα 1969.
10. Mach Richard v. Beiträge zur Ethnographie der Balkanhalbinsel…, (Hrsg) von A. Supan,45. Band 1899.
11. Κρατικό Κεντρικό Ιστορικό Αρχείο  Σόφιας, Ενότης Εξαρχία Φ. 246,

1α – ε.440.

1. A.Y.E., φάκ.1900/Α.Α.Κ. Απόδειξη πληρωμής επιδόματος στους Εφόρους των Ελληνικών Εκπαιδευτηρίων Νευροκοπίου  για την πρώτη τετραμηνία του σχολικού έτους 1899-1900.

2. Α.Υ.Ε., φάκ 1904/Α.Α.Κ . Απόδειξη παραλαβής εξήντα πέντε (65) τουρκικών λιρών  της δεύτερης εξαμηνιαίας δόσης του επιδόματος  προς τα Εκπαιδευτήρια της Ελληνορθόδοξης Κοινότητας Νευροκοπίου για το  σχολικό έτος 1904-1905.